Brak apetytu i spadek łaknienia — przyczyny
Ograniczone łaknienie to problem o niekiedy złożonym patomechanizmie. Zależnie od wieku pacjenta problemy z niższym łaknieniem mogą wynikać ze zmian w odczuwaniu smaku jedzenia (np. w przypadku zaniku kubków smakowych), ryzyka nieprzyjemnych dolegliwości związanych ze spożyciem pokarmu (np. duże wzdęcia i gazy, bóle spastyczne brzucha). Niekiedy ograniczone łaknienie wynika z podwyższonej temperatury ciała np. gorączki, ale również otoczenia (mało kto myśli o sytym posiłku w upalne lato). Część problemów związanych z jedzeniem może mieć tło psychiczne, co często obserwuje się u dzieci.
Przyczyny braku apetytu (łaknienia) u dzieci
Brak apetytu u dziecka to częsty problem i powód do zmartwienia rodziców. Prawidłowy stopień odżywienia dzieci jest ważny nie tylko dla ich rozwoju i wzrostu, ale ma także ogromne znacznie w późniejszym dorosłym życiu. Wykazano bowiem związek odżywiania człowieka z występowaniem tzw. chorób cywilizacyjnych. Typowe dla wieku dziecięcego przyczyny braku apetytu to m.in.:
- Neofobia żywieniowa — zjawisko obserwowane przede wszystkim na etapie wczesnego dzieciństwa; jest to lęk, niechęć przed próbowaniem nowego jedzenia lub takiego, które wygląda na nieznane (np. jest podane w inny niż zazwyczaj sposób); najczęściej zjawisko obserwowane jest u dzieci w wieku 2-5 lat.
- Skoki rozwojowe — opisywane jako okresy regresji, po których pojawia się u dziecka nowa umiejętność, jest to normalny etap i objaw dojrzewania układu nerwowego u niemowląt; często podczas skoków rozwojowych dziecko je mniej i niechętnie.
- Nietolerancje lub alergie pokarmowe — związane z nimi objawy, jak np. bóle brzucha biegunki po jedzeniu, zniechęcają do przyjmowania pokarmów.
- Pasożyty — owsiki, tasiemiec, glista ludzka, to najczęstsze pasożyty wieku dziecięcego — zarażenie pasożytami jest jedną z częstych przyczyn zaburzeń łaknienia u dzieci (zobacz leki na pasożyty w przewodzie pokarmowym).
- Zaparcia czynnościowe — szczególnie częsty rodzaj zaparć u dzieci, mogą wynikać ze złych doświadczeń związanych z wypróżnianiem, np. częste sadzanie na nocnik, toaleta niedostosowana do wieku i potrzeb dziecka; dziecko umyślnie przetrzymuje stolec, co powoduje bóle brzucha, dyskomfort, a tym samym brak apetytu.
- Brak apetytu podczas infekcji górnych dróg oddechowych — często objawy towarzyszące infekcji jak np. katar zalegający w nosie lub spływający po ścianie gardła, są powodem braku apetytu u dziecka.
Brak apetytu u dzieci i nastolatków może mieć zarówno podłoże organiczne, ale niekiedy również psychiczne związane z lękiem przed spożyciem określonych pokarmów
Przyczyny braku łaknienia (apetytu) u dorosłych
Nie tylko dzieci dotyczy problem braku apetytu. Spotykany jest on również u dorosłych, szczególnie problem z apetytem mają seniorzy (borykają się oni np. z zaburzeniami połykania czy gryzienia). Jego przyczyny to m.in.:
- Choroby układu pokarmowego — u dorosłych, a w szczególności u osób w podeszły wieku występują liczne choroby układu pokarmowego, które mogą ograniczać ich apetyt m.in. choroba refluksowa, zespół jelita drażliwego, zapalenie błony śluzowej żołądka lub trzustki.
- Mniejsza ilość wydzielanych enzymów trawiennych — zmniejszeniu ulega ilość enzymów zawartych w ślinie, a także tych produkowanych przez trzustkę; może to prowadzić do trudności w trawieniu pokarmów, co przekłada się na objawy ze strony przewodu pokarmowego i (skutecznie) zniechęcać do jedzenia.
- Atrofia kubków smakowych — wraz z wiekiem maleje ilość kubków smakowych; według badań ich ilość zmniejsza się nawet do poziomu 1/3 w porównaniu z ilością wyjściową (stosowanie niektórych leków może przyczynić się do zmian w odczuwaniu pokarmu).
- Zaburzenia węchu — na zmniejszenie atrakcyjności pokarmów i tym samym niechęć do ich spożywania wpływa także stopniowe upośledzenie węchu u osób starszych. Występuje również zależność pomiędzy osłabieniem węchu a chorobą Alzheimera, występującą w podeszłym wieku.
- Choroby ogólnoustrojowe — inwazyjne metody leczenia (radio lub chemioterapia), które nierzadko dotykają osób w podeszłym wieku, powodują brak uczucia głodu.
Zaburzona praca żołądka, problemy z przełykaniem pokarmu i jego żuciem to częste problemy u osób starszych.
Negatywne skutki dla zdrowia wynikające z braku apetytu
Jak wiadomo nieprawidłowy stan odżywienia, niesie ze sobą wiele niekorzystnych konsekwencji dla zdrowia. Brak potrzebnych składników odżywczych, witamin i minerałów, które powinniśmy dostarczyć wraz z pożywieniem, może prowadzić do niedoborów witaminowo-mineralnych i wystąpienia symptomów związanych z deficytem określonych związków. Należy jednak wziąć pod uwagę nie tylko mikro- czy makroelementy, ale również makroskładniki jak białka czy tłuszcze (szczególnie te nienasycone).
Konsekwencje braku apetytu i niedożywienia u dzieci
U dzieci może to być przede wszystkim zaburzenie prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu. Niechęć do jedzenia może prowadzić do spadku masy ciała. Może pojawić się anemia (na skutek obniżenia poziomu żelaza), a także trudności w koncentracji i problemy w nauce. Często występują także zaburzenia hormonalne (m.in. związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy). Dzieci, które wykazują brak łaknienia, są też bardziej podatne na infekcje i częściej chorują.
Co wiąże się z brakiem łaknienia u dorosłych?
Brak apetytu u dorosłych również może prowadzić do znacznej redukcji masy ciała, a nawet do wyniszczenia organizmu i pogorszenia jakości życia w znacznym stopniu. Również rokowania w przebiegu innych chorób są gorsze u pacjentów niedożywionych. Prawidłowe odżywienie pomaga w rekonwalescencji i przyspiesza dochodzenie do zdrowia. Szczególne znaczenie ma właściwe żywienie m.in. w czasie leczenia nowotworów, gdzie występuje znaczne ograniczenie w łaknieniu, co jest efektem ubocznym stosowanego leczenia.
Domowe sposoby na pobudzenie łaknienia u dzieci i dorosłych
W przypadku zaburzenia łaknienia, które występuje u dziecka warto zwrócić uwagę na aspekty związane z samym sposobem podawania dziecku posiłku, a także atmosferę, jaka temu towarzyszy. Często rodzice denerwują się i naciskają na swoją pociechę, jeśli dziecko nie chce jeść przygotowanego posiłku lub zje zbyt małą (według ich oceny) ilość.
Należy pamiętać, że takie zachowania negatywnie wpływają na dziecko i wcale nie motywują go do jedzenia. Warto również próbować kilka razy podać dziecku pokarm, którego początkowo odmawia. Rodzice często zniechęcają się już po pierwszej nieudanej próbie, szufladkując dany produkt do nielubianych. Jednak aby dziecko mogło faktycznie go polubić i zaakceptować musi spróbować go co najmniej kilkukrotnie, nie wolno się wiec zniechęcać.
Nowe produkty, których smak ciężko jest dziecku zaakceptować, można mieszać z tymi, które już zna i lubi. Warto pozwalać dziecku podejmować próby samodzielnego jedzenia, nawet jeśli wiąże się to z niepowodzeniem lub bałaganem.
Co zrobić w przypadku nieco starszych niejadków jak dorośli czy seniorzy? W przypadku osób dorosłych z brakiem apetytu warto dbać o odpowiednie przyprawianie potraw. Dodatek bazylii, tymianku, majeranku czy też innych ziół, nie tylko wpływa na smak i aromat danej potrawy, ale dzięki zawartym w olejkach eterycznych substancjom, wspomaga trawienie ograniczając nieprzyjemne skutki jak wzdęcia, bóle brzucha etc. Może to pomóc szczególnie tym osobom, u których brak apetytu jest spowodowany problemami z trawieniem pokarmu.
Również wprowadzenie regularnych posiłków normuje pracę przewodu pokarmowego i może przyczynić się do zwiększenia chęci do jedzenia.
W przypadku osób dorosłych inaczej niż u dzieci to ciągła monotonia na talerzu może powodować brak apetytu. Warto więc urozmaicić tradycyjną kuchnię i wprowadzić do niej nowe, ciekawe elementy, chociażby zadbać o atrakcyjny sposób podania potrawy.
Preparaty z apteki na pobudzenie apetytu, wspomagające trawienie i uzupełniające niedobory w diecie
- Syropy na łaknienie dla dzieci i dorosłych — w składzie zawierają substancje gorzkie (np. wyciąg z korzenia goryczki, ziela krwawnika, szanty) oraz wyciągi z roślin olejkowych (z kopru włoskiego, anyżu, mięty), które pobudzają wydzielanie soków trawiennych. Łagodzą także dolegliwości takie jak wzdęcia i korzystnie wpływają na perystaltykę jelit.
Co jeszcze może pomóc na brak apetytu?
Oprócz preparatów, które pobudzają łaknienie, przydatne mogą okazać się także inne produkty z apteki. Warto bowiem zastanowić się najpierw, co jest przyczyną braku apetytu u konkretnej osoby. Jeśli niechęć do jedzenia wynika z faktu, że osoba ma nieustanne zaparcia, to warto zastosować leki na zaparcia. Jeśli natomiast jadłowstręt wynika z tego, że jedzenie kojarzy się z tym, że występują wzdęcia i gazy, czy też zgaga i refluks lub inne niekomfortowe dolegliwości ze strony układu pokarmowego, warto zastosować dostępne skuteczne preparaty, które pomogą rozwiązać problem i być może przywrócą chęć do jedzenia.
Bibliografia
- Schilcher, H., & Dorsch, W. (2010). Ziołolecznictwo w pediatrii Podręcznik dla lekarzy i farmaceutów. Wrocław: MedPharm Polska.
- Piwowarczyk, K., Ślugaj, I., & Jackowska, T. (2018). Leki bez recepty dla dzieci. Warszawa: Medicodex Interaktywny Dom Wydawniczy.
- Frohne, D. (2010). Leksykon roślin leczniczych. Wrocław: MedPharm Polska.
