Co to jest dyspepsja?
Dyspepsja, czyli niestrawność do dolegliwości układu pokarmowego, które mogą objawiać się dosłownie jako złe trawienie i odczuwane jako wolne przemieszczanie się pokarmu od momentu zjedzenia. To dolegliwości o złożonym charakterze, niekiedy wieloczynnikowym podłożu i specyficznym zespole objawów. Nie bez znaczenia dla jej wystąpienia jest prowadzony styl życia (rodzaj diety i spożywany pokarm — lekko czy ciężkostrawny), aktywność fizyczna, ilość stresu). Bardzo często okazuje się, że wiele dolegliwości trawiennych jest psychosomatycznych, zatem ich nasilenie zależy właśnie od ilości stresu, lęku.
Na zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego 2 razy częściej chorują kobiety. Pod względem statystycznym sięga 20-30% ludności środkowoeuropejskiej.
Przyczyny dyspepsji
Przyczyny "złego trawienia" są bardzo zróżnicowane, niekiedy zależne od innych chorób współistniejących, szczególnie tych gastroenterologicznych (choroba wrzodowa, zapalenie błony śluzowej żołądka ze współistniejącym H. pylori, kamica pęcherzyka żółciowego i choroba dróg żółciowych, alergie pokarmowe (na gluten / laktozę), stany zapalne jelit - WZJG, choroba Leśniowskiego-Crohna). U podłoża tych dolegliwości mogą leżeć np. stres, obciążenia psychiczne, często połączona z ogólną drażliwością żołądka czy nadreaktywnym jelitem lub zespołem jelita drażliwego. Istotne jest również stosowanie niektórych leków — część osób nadużywa środków przeczyszczających. Nie bez znaczenia jest dieta czy sam sposób jedzenia np. spożywanie posiłków w pośpiechu. Do czynników sprzyjającym dyspepsji wymienia się ciężkostrawne i tłuste pokarmy. Niekiedy zmiany fizjologiczne jak ciąża częściej przysparzają refluksowo-zgagowych problemów, które znikają po porodzie. Czynnikami, które nie sprzyjają często trawieniu to chociażby stres, papierosy, nadmierne ilości kawy czy gazowane napoje. Bardzo ważna jest równowaga flory jelitowej, która może być osłabiona po stosowaniu antybiotyku. Część osób w trakcie jego stosowania odczuwa już pierwsze symptomy osłabionej flory.
Podsumowanie: jakie są przyczyny dyspepsji? Znaczenie ma dieta, nałogi (alkohol i/lub papierosy), stosowane leki, stres, a także współistniejące choroby.
Niestrawność i jej rodzaje
Ze względu na możliwość występowania zmian w obrębie narządów wyróżnia się kilka typów dyspepsji. Warto nadmienić, że może mieć ona różne pochodzenie, stąd w literaturze można znaleźć określenia na niestrawność typu refluks (np. czkawka, zgaga), d. wrzodowa (bóle w nadbrzuszu na czczo), zaburzenia motoryki (uczucie pełności, nudności, wzdęcia).
Dyspepsja czynnościowa
U podłoża tej dolegliwości nie leży żadna konkretna choroba. Wśród potencjalnych przyczyn wymienia się obniżoną reakcję przewodu pokarmowego na "zewnętrzne sygnały" czy zaburzenia motoryczne związane z kurczliwością mięśniówki gładkiej (np. zbyt wczesne/późne opróżnianie żołądka, wrażliwość na rozciąganie). W przypadku postaci czynnościowej wyodrębnia się zespół bólu w nadbrzuszu i/lub zaburzenia poposiłkowe. O tej postaci mówi się, gdy zespół objawów jest obecny co najmniej 3 miesiące.
Typowe objawy dyspepsji czynnościowej to szybko pojawiające się uczucie sytości.
Dyspepsja niewrzodowa (drażliwy żołądek)
To dolegliwości związane ze środkową częścią jamy brzusznej, gdzie nie stwierdza się zaburzeń organicznych. Mogą jej towarzyszyć takie objawy jak: ucisk w żołądku występujący w momencie stresu, a także wymioty i mdłości. Osoby z wrażliwym żołądkiem bardzo często borykają się również ze stresem i dyspepsją nerwicową.
Dyspepsja organiczna
Ten rodzaj dyspepsji związany jest z niektórymi problemami żołądka, jelit i przełyku jak choroba refluksowa, wrzody i choroba wrzodowa żołądka i/lub dwunastnicy, a niekiedy również zmian zapalnych w obrębie dróg żółciowych czy trzustki. Sama dyspepsja organiczna może być oznaką zmian nowotworowych np. żołądka. Dochodzi również do niej na skutek stosowania niektórych leków jak: NLPZ, antybiotyki, tabletki z żelazem czy potasem. Niekiedy niestrawność po lekach określana jest jako dyspepsja polekowa.
Leczenie dyspepsji organicznej polega przede wszystkim na likwidacji podstawowego problemu jak zgaga czy wyżej wymienione dolegliwości przewodu pokarmowego. Ważna jest właściwe ustalenie przyczyny niestrawności.
Typowe objawy niestrawności
Najczęściej występuje kilka objawów towarzyszących, które składają się na zespół objawów zależny od podłoża. Poniżej wymienione zostały takie objawy dyspepsji jak:
- uczucie pełności, ból brzucha,
- zgaga i pieczenie w górnej części brzucha (np. tuż za mostkiem),
- zarzucanie gorzkiej treści pokarmowej z dwunastnicy (tzw. refluks dwunastniczo-żołądkowy),
- nudności i wymioty.
Objawy niestrawności mogą dotyczyć zarówno górnej części brzucha i dolnej. Mówi się również o niestrawności żołądka i jelit.
Nieobce w przypadku gorszego trawienia jest pieczenie w nadbrzuszu, które może towarzyszyć dyspepsji organicznej. W przypadku dyspepsji spowodowanej jelitami dochodzi często do nadprodukcji gazów jelitowych. Odbijanie po jedzeniu to dość typowy objaw przy żołądkowym podłożu.
Inne objawy dyspepsji pokarmowej
Objawy te nie występują bardzo często, ale nie należy ich lekceważyć! W przypadku dłużej trwającej dyspepsji mogą wystąpić:
- polipy w przewodzie pokarmowym (można je zobaczyć w badaniu endoskopowym),
- uczucie gorzkiego smaku w ustach (zarzucanie treści z jelita, do żołądka i jamy ustnej — tzw. refluks dwunastniczo-żołądkowy),
- ból za mostkiem (na pozór to nie tylko objaw zgagi, ale również symptom zawału serca),
- krwiste, czarne, smoliste stolce i/lub krwawe, fusowate wymioty (mogą świadczyć o krwawieniu w przewodzie pokarmowym).
Zioła, tabletki i leki na niestrawność
Leczenie niestrawności to niekiedy skomplikowany proces, w który angażuje się leki z bardzo różnych grup farmakoterapeutycznych. Co na niestrawność? Stosuje się leczenie objawowe i przyczynowe (jeśli możliwe jest ustalenie podłoża choroby). Jakie leki wykorzystuje się na niestrawność? Są to m.in. leki wpływające na motorykę przewodu pokarmowego, czyli tzw. leki prokinetyczne, do których można zaliczyć trimebutynę (Tribux Bio), a także kilka ziół jak mięta/olejek miętowy. Nie bez znaczenia jest nadmierna produkcja soku żołądkowego i leki wpływające na wydzielanie kwasu solnego. W tym przypadku mówi się o 2óch grupach leków tj.
- antagoniści receptora H2 (nie należy ich mylić z lekami przeciwalergicznymi blokującymi receptor H1), czyli famotydyna (na receptę), ranitydyna (obecnie lek nieco już historyczny i nieosiągalny od wielu miesięcy).
- inhibitory pompy protonowej, do której zalicza się takie leki jak pantoprazol, omeprazol. Leki te ograniczają wydzielanie kwasu solnego, dzięki czemu zgaga/refluks jest mniej dokuczliwy.
Oprócz tego stosuje się leki osłonowe na żołądek, którymi mogą być wspomniane wyżej IPP, ale także środki powlekające przewód pokarmowy od środka (np. napar z lnu, saszetki Gastrotuss). Dyspepsji może towarzyszyć ból brzucha o charakterze skurczowym/spastycznym, dlatego zastosowanie znalazły tutaj leki rozkurczowe jak No-Spa, Deespa, Buscopan Forte, a dla nieco mniejszych — herbatka rumiankowa.
W leczeniu dyspepsji wykorzystuje się również leki przeciwdepresyjne (m.in. w postaci czynnościowej).
Pomocniczo do posiłków można dorzucać gotowe enzymy trawienne, które występują jako lek np. Kreon Travix 10 tysięcy. W obrocie aptecznym można znaleźć np. tabletki z laktazą (Lactocontrol), różne enzymy w DPP Plus.
Pomocne w leczeniu niestrawności okażą się takie środki, które stosuje się w łagodzeniu chociażby:
- wzdęcia (olejek anyżowy / koprowy, dimetykon/simetykon, diosmektyt - Smecta)
- zgagi — leki zobojętniające kwas solny (sole magnezowe / wapniowe, wodorowęglany, alginiany) lub zmniejszające jego produkcję (Controloc Control, Ortanol Max)
- bólów brzucha — leki spazmolityczne (rozkurczowe) w bólach napięciowych mięśniówki gładkiej jelit.
Dieta w niestrawności (dyspepsji)
Nikogo nie powinna dziwić niestrawność po grzybach, fasoli, cebuli i innych produktach, które często powodują np. wzdęcia. Podobnie w przypadku frytek smażonych na głębokim oleju, szczególnie gdy towarzyszy niedostateczne wydzielanie żółci i/lub soku trzustkowego.
Zobacz leki z pankreatyną na trzustkę i jej problemy trawienne.
Objawy dyspepsji w sporej części zależą od diety, spożywanych pokarmów, a nawet "stylu" pochłaniania posiłku. Jak zlikwidować uczucie pełności? Jedzenie w pośpiechu nie sprzyja dobremu trawieniu - jedzmy powoli, małe kęsy, mniejsze porcje, ale częściej. Pomocna może okazać się również redukcja masy ciała.
Dieta to uzupełniające leczenie w chorobach pokarmowych.
Przy planowaniu diety warto pamiętać o kilku wskazówkach:
- ostatni cięższy posiłek spożywa się minimum 3 godziny przed snem,
- duża ilość soków owocowych może powodować wzdęcia (np. soki z cytrusów, gruszek),
- zwróć uwagę na zawartość produktów mlecznych, które zawierają laktozę,
- dieta powinna być bogatoresztkowa, czyli taka, w której znajduje się błonnik (nie mylić z dietą bogatą w resztki fast-foodów),
- dbaj o jelita (mocna flora bakteryjna jelit to także źródło odporności).
Dyspepsja i niestrawność w pytaniach i odpowiedziach
Poniżej zebraliśmy dla Was jedne z częściej zadawanych pytań. Jeśli nie znalazłaś/eś odpowiedzi na swoje pytanie — zadaj je w komentarzu.
Kiedy do lekarza z niestrawnością?
Do lekarza powinniśmy się udać po 2-3 tygodniach od utrzymujących się objawów i/lub w przypadku pojawienia się nowych symptomów lub zaostrzenia istniejących. Szczególnie należy zwrócić tutaj uwagę na smoliste stolce, fusowate wymioty, nasilające się bóle, uczucie kłucia.
Niestrawność to skutek działań niepożądanych po których lekach?
Dyspepsja może wystąpić np. po antybiotykach, NLPZ, soli żelaza i związków potasu.
Czy niestrawności może towarzyszyć ból?
Tak, jest on związany ze wzmożonym napięciem mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Bóle te można złagodzić z użyciem leków rozkurczających.
Jakie są domowe sposoby na niestrawność?
Pomocne są zioła, a także masaże brzucha, które często wykonuje się u niemowląt w przypadku wzdęcia czy kolki. Oprócz tego na spastyczne dolegliwości pomocny jest ciepły okład np. z termoforem. Niektórzy są zwolennikami sody oczyszczonej (nie stosuje się jej w diecie niskosodowej), która pomaga zobojętnić kwas solny. Pomocny może okazać się również szklanka odgazowanej coli, piwo imbirowe czy lemoniada (oczywiście bez gazu). Zobacz również "zgaga, wzdęcia, niestrawność".
Niestrawność w ciąży — co robić?
W przypadku ciąży nie zaleca się stosować niektórych leków. Kobiety w okresie ciąży mogą rozważyć stosowanie imbiru, tabletek zobojętniających Rennie. Więcej informacji na temat zgaga w ciąży na blogu.
Niestrawność i bóle brzucha z prawej i lewej strony — co oznaczają?
Niestrawność (dyspepsja) to ogólne zjawisko, które towarzyszy wielu gastrycznym problemom. W zależności od ulokowania bólu można przypuszczać różne choroby. Po prawej stronie znajdują się takie narządy jak trzustka, dwunastnica, pęcherzyk żółciowy. Zatem ból w prawym boku może sugerować np. zapalenie trzustki, kamicę pęcherzyka żółciowego czy wrzody dwunastnicy.
Co oznacza wczesne uczucie sytości?
Jest to jeden z charakterystycznych objawów dyspepsji czynnościowej.
Jak odróżnić zwykłą niestrawność od dyspepsji czynnościowej?
Kluczowy jest okres trwania objawów. "Zwykła" niestrawność ma często podłoże organiczne lub może być wywołane dietą. W postaci czynnościowej źródło jest niekiedy trudno do zidentyfikowania.
Czego należy unikać przy niestrawności przewodu pokarmowego?
Ważne są zarówno składniki jak i sposób ich jedzenia. Przy niestrawnościach zaleca się mniejsze, ale częstsze posiłku. Dodatkowo ograniczenie pokarmów nasilających objawy. Warto rozważyć produkty bogatoresztkowe z odpowiednią ilością wody/płynów. Niedostateczna podaż = zaparcie.
Jakie badania wykonuje się przy niestrawności?
Diagnostyka niestrawności obejmuje szczegółowy wywiad lekarski, badania laboratoryjne, USG i badania endoskopowe (np. gastroskopia).
Bibliografia
- Khot, A., Polmear, A., Steciwko, A., Stricker, A., Szetela, B., & Wencka, B. (2019). Standardy medyczne w praktyce lekarza rodzinnego. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Clark, M., Kumar, P., Lukas, W., Szetela, B., & Szymczak, A. (2018). Kumar & Clark diagnostyka i terapia w praktyce lekarskiej. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Wallner, G., Dziki, A., & Dąbrowski, A. (2018). Zaburzenia czynnościowe układu pokarmowego. Lublin: Wydawnictwo Czelej.
- https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/rpl/search/public; ulotki i CHPL leków: Tribux Bio, Kreon Travix 10 tysięcy
