Katar w ciąży może być objawem przeziębienia, alergii lub zmian hormonalnych. Bywa uciążliwy i negatywnie wpływa na samopoczucie kobiety ciężarnej. Co na katar w ciąży można bezpiecznie stosować? Jakie domowe sposoby na katar mogą pomóc złagodzić ten nieprzyjemny objaw?
Zapalenie płuc — rodzaje, objawy u dziecka, dorosłego i osób starszych. Jak leczy się zapalenie płuc?
Zapalenie płuc to choroba dolnych dróg oddechowych, która może mieć ostry, przewlekły czy nawet bezobjawowy charakter. Jest niebezpieczna dla dzieci i osób starszych — osoby dorosłe również powinny mieć się na baczności ze względu na liczne powikłania! Nic dziwnego, że wiele rodziców może mieć wątpliwości, kiedy puścić dziecko do przedszkola, u którego wyleczono zapalenie płuc. Jeśli chcesz dowiedzieć się: jakie są rodzaje, objawy, powikłania, sposoby leczenia zapalenia płuc — przeczytaj ten artykuł!
- Zapalenie płuc — objawy
- Typowe objawy zapalenia płuc
- Jakie są atypowe objawy zapalenia płuc?
- Zapalenie płuc — przyczyny i podłoże choroby
- Szpitalne i pozaszpitalne zapalenie płuc
- Pozaszpitalne zapalenie płuc (PZP)
- Szpitalne zapalenie płuc
- Rodzaje zapalenia płuc
- Zachłystowe zapalenie płuc
- Śródmiąższowe zapalenie płuc
- Bezobjawowe zapalenie płuc
- Atypowe zapalenie płuc
- Bakteryjne zapalenie płuc
- Wirusowe zapalenie płuc
- Obturacyjne zapalenie płuc
- Zapalenie płuc u dorosłych i osób starszych
- Zapalenie płuc u dzieci i niemowląt
- Zapalenie płuc — leczenie
- Domowe leczenie uzupełniające w zapaleniu płuc
- Czy zapalenie płuc jest zaraźliwe i ile trwa? Kiedy do szpitala?
- Jak rozpoznać zapalenie płuc — badania i diagnostyka
- Zapalenie płuc — powikłania
- Grupy ryzyka w zapaleniu płuc
- Zapobieganie zapaleniu płuc
Zapalenie płuc — objawy
Jakie są objawy zapalenia płuc? Typowe objawy to kaszel mokry (produktywny), ból w klatce piersiowej, gorączka (dochodząca do 40°C) i dreszcze, poty, uczucie rozbicia. Oprócz tego mogą występować trudności z oddychaniem wraz ze zwiększeniem częstości oddechów. W niektórych przypadkach odnotowuje się narastający ból głowy. Cięższe objawy mogą obejmować np. drgawki, zmiany zapalne w obrębie serca, wątroby, zaburzenia świadomości i dezorientacja (szczególnie u osób starszych).
Typowe objawy zapalenia płuc
W typowym zapaleniu płuc jak np. pneumokokowe zapalenie płuc daje "książkowe" objawy, wśród których występują wysoka gorączka z dreszczami, kaszel z flegmą (ropną, która może być podbarwiona krwią). Oprócz tego możliwa jest duszność i tzw. tachypnoe (zwiększenie częstości oddechów), ból w klatce piersiowej (określany jako ból płuc, ma charakter kłucia przy głębszym wdechu i lokalizuje się w bocznych częściach klatki piersiowej). Co usłyszy lekarz badając osobę chorą ? Charakterystyczne szumy, drżenie głosowe, stłumiony odgłos opukowy podczas badania fizykalnego klatki piersiowej.
Jakie są atypowe objawy zapalenia płuc?
Zapalenie płuc atypowe może mieć odmienny zespół objawów, który zależny jest od czynnika wywołującego (infekcyjnego). Charakterystyczne objawy to m.in.: ból żołądka i biegunka (pałeczki Legionella), rdzawa plwocina (Streptococcus pneumoniae — płatowe zapalenie płuc), krwawa plwocina (Klebsiella pneumoniae).
Zapalenie płuc — przyczyny i podłoże choroby
Zapalenie płuc (ang. pneumonia) to najczęściej zakaźna choroba dróg oddechowych o podłożu bakteryjnym, wirusowym, rzadko grzybiczym. Może być jednak efektem aktywności czynników fizycznych (np. promieniowanie — popromienne zapalenie płuc) czy chemicznych (gazy drażniące, sok żołądkowy, leki.
Zapalenie płuc może być wywołane przez bakterie jak:
- Streptococcus pneumoniae,
- Haemophilus influenzae,
- Legionella pneumophila (legionelloza)
- Chlamydophila pneumoniae, C. psittaci (chlamydiowe zapalenie płuc)
- Mycoplasma pneumoniae.
Zdecydowanie rzadziej są to Staphylococcus aureus, Moraxella catarrhalis, Coxiella burneti (Gorączka Q ze zmianami w obrębie wsierdzia i mięśnia sercowego).
Najczęstsze bakterie będące przyczyną bakteryjnego zapalenia płuc to S. pneumoniae i H. infuenzae.
Wirusy i infekcje wirusowe to również przyczyny zapalenia płuc. Patogeny odpowiedzialne za wirusowe zapalenie płuc to:
- rinowirusy,
- RSV,
- adenowirusy,
- wirus grypy.
Grzybicze zapalenie płuc może być efektem stosowania leków immunosupresyjnych, obniżonej odporności (np. pacjenci z białaczką, AIDS). Przykładami tego ZP są: aspergiloza (Aspergillus), kandydoza (Candida), kryptokokoza (Cryptococcus neoformans), mukormykoza (Mucorales), pneumocystoza (Pneumocystis carinii).
PODSUMOWUJĄC: zapalenie płuc wywołane może być przez bakterie, wirusy, grzyby i dotyczy dolnej części układu oddechowego.
Szpitalne i pozaszpitalne zapalenie płuc
Istotne jest również miejsce zachorowania, dlatego istotnym klinicznie podziałem jest szpitalna i pozaszpitalna postać ZP (zapalenia płuc). Podział ten wynika z innych patogenów wywołujących te postacie ZP.
Pozaszpitalne zapalenie płuc (PZP)
PZP jest najczęściej wywołane przez dwoinkę zapalenia płuc — Streptococcus pneumoniae (szacuje się ok. 70% przypadków), pozostałe ok. 30% to zakażenia wirusowe. Objawy chorobowe pojawiają się w ciągu kilku dni lub 2-3 tygodni zależnie od patogenu. Ten rodzaj ZP może być leczony ambulatoryjnie i ma łagodniejszy przebieg niż postać szpitalna. Bardzo często w przypadku PZP dochodzi do zjawiska koinfekcji, czyli infekcji więcej niż 1 patogenem (np. S. pneumoniae i C. pneumoniae, S. pneumoniae i wirus grypy / paragrypy). Wśród chorych występują osoby, które nie przebywały w szpitalu w ostatnich 14 dniach.
Szpitalne zapalenie płuc
Postać szpitalna to najczęściej bakteryjne zapalenie, które obejmuje szczepy o wysokiej antybiotykooporności, co oznacza, że to postać trudniejsza do leczenia (np. Klebsiella pneumoniae). W przypadku postaci szpitalnej bardziej predysponowani są pacjenci w stanie ciężkim, którzy leczą się przewlekle na choroby układu oddechowego. Choroba ta wymaga niekiedy zastosowania respiratora i/lub tlenoterapii, które ułatwiają oddychanie. Szczególną postacią jest respiratorowe zapalenie płuc (VAP), które rozwija się u osób, które muszą korzystać z tzw. wentylacji mechanicznej. Szpitalne zapalenie może rozwinąć się w ciągu 48 godzin od zaintubowania pacjenta.
Rodzaje zapalenia płuc
Ze względu na podłoże choroby może przybierać różny charakter np. bezobjawowy, przewlekły. Niekiedy ma charakter typowo infekcyjny (pneumonia) lub wywołany przez czynniki chemiczne lub fizyczne (pneumonitis). W zależności od chorób towarzyszących może mieć charakter pierwotny lub wtórny (na skutek chorób pulmonologicznych czy kardiologicznych). Pod względem anatomiczno-patologicznym wyróżnia się postać śródmiąższową (np. covidowe zapalenie płuc) i pęcherzykową (np. alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych). Podziałem nieco historycznym zapalenia płuc, od którego odchodzi się jest podział na typowe (płatowe) zapalenie płuc i postać atypową.
Zachłystowe zapalenie płuc
Zespół Mendelsona, czyli zachłystowe zapalenie płuc zaliczane jest do chemicznych zapaleń płuc. Czynnikiem drażniącym czy jest kwaśna treść żołądkowa, która dostaje się do oskrzeli. W wyniku tej ingerencji może dojść do rozwoju zakażenia bakteryjnego. Postać ta dotyczy najczęściej dzieci do 5-6. roku życia. Zachłystowe zapalenie płuc może być wywołane przez karmienie przez sondę żołądkową, płukanie żołądka, choroby neurologiczne, refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) czy aspirację wymiotów.
Śródmiąższowe zapalenie płuc
Śródmiąższowe zapalenie płuc jest związane z miąższem płuc, a w szczególności z przestrzenią wokół pęcherzyków płucnych. W chorobach śródmiąższowych może dochodzić do zaburzonej wymiany gazów w tym narządzie, co skutkuje dusznością, hipoksją (niedotlenieniem) organizmu. Szczególnym przypadkiem jest covidowe zapalenie płuc, które przez pulmonologów jest określane jako ostra postać śródmiąższowego zapalenia płuc. Jest to bezpośrednia przyczyna ok. 80% zgonów na COVID-19 wywołanego przez Sars-CoV-2. Dochodzi w niej m.in. do nieodwracalnych zmian w płucach jak włóknienie i prowadzi do niewydolności oddechowej.
Bezobjawowe zapalenie płuc
Bezobjawowa postać zapalenia płuc tyczy się głównie dzieci (poniżej 5. roku życia) i osób starszych. Jej główną przyczyną są pneumokoki — Streptococcus pneumoniae. Nie należy nazbyt sugerować się nazwą — bezobjawowe zapalenie niesie za sobą mniej zaznaczone (nasilone) objawy niż "klasyczne/typowe zapalenie płuc". Zamiast silnego kaszlu można zaobserwować pokasływanie, które niekiedy może być pomylone z błahym przeziębieniem. Zapalenie płuc może wystąpić również bez gorączki (temperatura nie jest tak nieraz wyraźna u osób starszych), bez typowego kaszlu.
Atypowe zapalenie płuc
Atypowe zapalenie płuc wywołane jest nieco innymi drobnoustrojami niż dla postaci "ksiązkowej". Wśród patogenów wymienia się np. Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae, Legionella pneumophila. Początkowe objawy mogą sugerować infekcję górnych dróg oddechowych (de facto mogą być to prodromalne objawy tej postaci zapalenia płuc). Na postać atypową bardziej narażone są dzieci.
Bakteryjne zapalenie płuc
"Typową" postać wywołuje dwoinka zapalenia płuc lub Haemophilus influenzae, mniej typowe są bakterie jak M. pneumoniae, L. pneumophila. W zależności od źródła może być zakażeniem szpitalnym lub pozaszpitalnym. Wśród objawów występuje ropna, gęsta i zalegająca wydzielina. Postać bakteryjna może mieć charakter pierwotny lub wtórny (np. jako konsekwencja wcześniejszej infekcji wirusowej). Większe ryzyko zachorowania mają pacjenci zmagający z chorobami związanymi z zaleganiem flegmy w dolnych drogach oddechowych.
Wirusowe zapalenie płuc
Ze względu na zjadliwość wirusów mają one łatwiejszą zdolność do kolonizacji. Są także przyczyną wtórnych nadkażeń jak m.in. bakteryjne zapalenie płuc — szczególnie u osób z obniżoną odpornością. Przyczyną wirusowego zapalenia płuc są często patogeny jakL wirus paragrypy, enterowirusy. Objawy narastają dość szybko, na samym początku odnotowuje się katar, podwyższona temperatura i łagodny kaszel, który może powodować uczucie duszności, które niekiedy jest porównywane do kaszlu kokluszowego. Czy istnieje możliwość wyleczenia zapalenia płuc bez antybiotyku? Tak, jeśli ma podłoże wirusowe i nie dojdzie do wtórnej infekcji bakteryjnej.
Obturacyjne zapalenie płuc
Obecnie znana jako POChP, czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc. To choroba przewlekła, w której dochodzi do ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Istotną cechą tych zmian jest ich nie do końca odwracalny charakter oraz postępowanie objawów. Zmianom tym towarzyszy m.in. rozedma płuc, zmiany zapalne w obrębie miąższu płucnego. Jedną z częstszych przyczyn POChP jest palenie papierosów. Wśród objawów pojawia się duszność, a leczenie skupia się na łagodzeniu aspektu objawowego. Choroba ta występuje u osób dorosłych, często po 50-60. roku życia.
Zapalenie płuc u dorosłych i osób starszych
Zapaleniu płuc u dorosłych najczęściej towarzyszy tło wirusowe. Ma jednak łagodniejszy przebieg niż objawy COVIDowe ze strony płuc. U osób starszych ZP może być przyczyną zgonów, szczególnie w przypadku schorowanych pacjentów, którym dokuczają dolegliwości oddechowe czy kardiologiczne. Wśród charakterystycznych objawów wymienia się dezorientację, słabszy ból opłucnowy i niższą temperaturę niż w przypadku dorosłych. Szczególną grupę ryzyka mogą stanowić podopieczni domów starców i opieki społecznej, gdzie odnotowuje się zwiększony wskaźnik umieralności.
Zapalenie płuc u dzieci i niemowląt
Przyczyną zapalenia płuc u dzieci są wirusy i bakterie. Niekiedy w przebiegu ZP występuje ropna wydzielina, która często jest połykana przez dzieci. Stanowi to przyczynę wymiotów i nudności przy ZP. W zapaleniu płuc u dzieci może występować uczucie duszności w klatce piersiowej i przyspieszony oddech i sinica. Mykoplazmatyczne ZP częściej występuje u młodzieży, okres inkubacji patogenu to ok. 2 tygodnie. Jest nazywane również "chodzącym zapaleniem płuc" i charakteryzuje się łagodnym przebiegiem. Wśród jej objawów może pojawić się obrzęk węzłów chłonnych szyi, zapalenie ucha czy bóle stawowe. Zapalenia płuc u dzieci nie można lekceważyć!
Zapalenie płuc — leczenie
W związku z przyczyną zapalenia płuc stosuje się odpowiednie leczenie. Dla bakteryjnej postaci ważny jest odpowiedni antybiotyk na zapalenie płuc (zależnie od podłoża i schorzeń towarzyszących — amoksycylina z kwasem klawulanowym, makrolidy (azytromycyna, klarytromycyna), niekiedy fluorochinolony jak lewofloksacyna). W przypadku bakterii atypowych stosuje się inne antybiotyki, które często są zarezerwowane wyłącznie dla leczenia szpitalnego. Ile trwa leczenie zapalenia płuc? Antybiotykoterapia trwa zwykle od tygodnia do 2-3 dla szczepów opornych lub atypowych. W przypadku postaci wirusowej stosuje się leki przeciwwirusowe na grypę (dla wirusa grypy) lub leczenie objawowe. Przy zapaleniu płuc występuje wysoka gorączka, dlatego część pacjentów wymaga parenteralnego nawodnienia, a niektórzy również tlenoterapii lub wentylacji mechanicznej (zarówno w przypadku bakteryjnego zapalenia płuc jak i wirusowego ZP).
Zapalenie płuc wywołane jest przez bakterie, których przyczyną może być pojawienie się mokrego kaszlu, dlatego w leczeniu tej choroby stosuje się leki na kaszel produktywny. Wśród nich wyróżniamy mukolityki rozrzedzające śluz jak acetylocysteina (ACC, Fluimucil), karbocysteina (Flegamax), a także środki typu expectorans, czyli leki na kaszel o działaniu wykrztuśnym np. ambroksol podawany w postaci syropu lub wziewnie (tylko na zlecenie lekarza). Oprócz tego łagodzi się również gorączkę z zastosowaniem NLPZ czy paracetamolu. W większości przypadków unika się stosowania leków przeciwkaszlowych, wyjątek stanowi zastosowanie przed snem dla łatwiejszego przespania nocy.
Domowe leczenie uzupełniające w zapaleniu płuc
W przypadku tej choroby wiele osób decyduje się na stawianie tradycyjnych baniek, oklepywanie chorego dla polepszenia drenażu. W ramach leczenia lekarz może zalecić inhalacje z solą fizjologiczną. Niektórzy posiłkują się środkami jak zioła na zapalenie płuc. Należy zdać sobie sprawę, że jest to wyłącznie leczenie wspomagające czy uzupełniające i nie stanowi podstawy leczenia zapalenia płuc.
W zapaleniu płuc zaleca się zdecydowanie dłuższy wypoczynek.
Czy zapalenie płuc jest zaraźliwe i ile trwa? Kiedy do szpitala?
Zapalenie płuc może być zaraźliwe, jeśli podłoże jest infekcyjne (dotyczy to częściej wirusowego/bakteryjnego zapalenia płuc). Trudno zarazić się jednak zdrowym osobom na grzybicze zapalenie płuc. Najbardziej "zjadliwe" są wirusy i to one mają największą siłę przebicia i możliwość wywołania choroby u osób zdrowych, czy tym bardziej z obniżoną odpornością. Choroba ta może przenosić się drogą kropelkową. Jaki jest okres wylęgania bakterii? Dla Legionella dane wskazują na 2-10 dni, dla Mycoplasma pneumoniae 2-3 tygodnie.
Warto pamiętać, że w przebiegu zapalenia płuc może dochodzi do pogorszenia czynności życiowych jak oddychanie.
Znaczące zaostrzenie objawów i/lub pojawienie się nowych mogą być powodem do leczenia szpitalnego. W ramach hospitalizacji przeprowadza się testy jak badanie RTG klatki piersiowej, badania krwi (CRP), posiew. Do szpitala powinni zostać skierowani pacjenci z zapaleniem płuc, u których występuje niskie ciśnienie na skutek choroby, dezorientacja, wzmożona i nasilająca się duszność jak i inne objawy hipoksji.
Jak rozpoznać zapalenie płuc — badania i diagnostyka
Podstawą diagnostyki jest dokładny wywiad lekarski. Kolejno przeprowadza się badanie fizykalne. Bardzo często potwierdzenie diagnozy wymaga zdjęcia rentgenowskiego (RTG). Niekiedy potrzebny jest posiew plwociny lub dokładniejsze badanie niż RTG, czyli tomograf komputerowy. Wiele osób może się zastanawiać co widać w badaniu RTG klatki piersiowej? Zależnie od rodzaju zapalenia płuc mogą być to płatowe lub segmentowe zacienienia, obustronne i plamiste. Na podstawie rentgenowskiej kliszy lekarz rozróżnia np. płatowe i odoskrzelowe zapalenie płuc, które może rozpocząć się od zapalenia oskrzeli. Co jeszcze obejmuje diagnostyka zapalenia płuc? Uzupełniająco lekarz może zlecić morfologię krwi, CRP, gazometrię, test w kierunku grypy czy sprawdzający płyn opłucnowy. W warunkach domowych coraz więcej osób korzysta z urządzeń do sprawdzania i ćwiczenia oddechu jak pikflometry i trenażery oddechowe.
W diagnostyce atypowych zapaleń płuc czy niektórych form bezobjawowych stosuje się odpowiednie testy serologiczne ze względu na pewniejszy wynik niż hodowle bakteryjne, które są niekiedy trudne do uzyskania. Typowym badaniem przy chorobach płuc jest bronchoskopia, która wyklucza obecność m.in. guzów czy oznak infekcji oraz umożliwia pobranie tkanek i śluzu.
Zapalenie płuc — powikłania
Nieleczone zapalenie płuc może prowadzić do niebezpiecznych zmian w organizmie. Powikłania są szczególnie groźne dla osób starszych, które niejednokrotnie zmagają się z chorobami płuc czy dolegliwościami kardiologicznymi. Najpoważniejszą konsekwencją (niekiedy śmiertelną) jest niewydolność oddechowa, w której dochodzą takie objawy jak znacząca duszność, hipoksja (niski poziom tlenu we krwi). Wymaga to oprócz stosowania silnych leków także respiratora, który podniesie saturację (czyli nasycenie krwi w tlen). Dla jej zmierzenia korzysta się z takich urządzeń jak pulsoksymetr. Wśród rzadziej występujących powikłań zapalenia płuc wymienia się również ropień płuc, sepsę, zarostowe zapalenie oskrzelików.
Bakteryjne zapalenie płuc to poważna choroba dolnych dróg oddechowym, która niekiedy może być powikłaniem innych ogólnoustrojowych zakażeń czy poważnych zaburzeń odporności
Grupy ryzyka w zapaleniu płuc
Osobami z grupy ryzyka są osoby borykające się z przewlekłymi chorobami serca, płuc, oskrzeli (POChP),nerek, wątroby. Inne czynniki predysponujące to cukrzyca, podeszły wiek i leki z grupy immunosupresantów. Istotne znaczenie mają wrodzone i nabyte choroby układu oddechowego i odpornościowego. Prowadzenie niehigienicznego stylu życia, w którym występują nałogi jak palenie papierosów, nadużywanie alkoholu czy nieleczona próchnica mogą zwiększać ryzyko zachorowania np. na postać wirusowego zapalenia płuc, ale także bakteryjnego i innych typów włącznie z zachłystowym (dochodzi w nim do aspiracji ciała obcego do oskrzeli).
Zapobieganie zapaleniu płuc
Istotnym elementem jest profilaktyka w postaci szczepień, które obejmują m.in.:
- szczepionkę na grypę,
- przeciw pneumokokom,
- przeciw HIB.
Osoby, które regularnie szczepią się wykazują mniejszą tendencję do zachorowania lub mają dużo łagodniejszy przebieg. Bardziej kolokwialne metody obejmują częste mycie rąk i ich dezynfekcja żelem antybakteryjnym, trzymanie dystansu, co ogranicza zarażenie drogą kropelkową. Nie bez znaczenia jest zdrowia dieta i aktywność fizyczna, która wzmacnia odporność. Istotne jest również prowadzenie antybiotykoterapii do końca w przypadku innych zakażeń i np. niedopuszczenie do rozwinięcia choroby jak odoskrzelowe zapalenie płuc.
Bibliografia
- Khot, A., Polmear, A., Steciwko, A., Stricker, A., Szetela, B., & Wencka, B. (2019). Standardy medyczne w praktyce lekarza rodzinnego. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Clark, M., Kumar, P., Lukas, W., Szetela, B., & Szymczak, A. (2018). Kumar & Clark diagnostyka i terapia w praktyce lekarskiej. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Hahn, J., Skoczyńska, A., & Starczewska, A. (2015). Checklist choroby wewnętrzne. Wrocław: MedPharm Polska.