Co to inhalacja?
Inhalacja (czyli wziewanie) to ogólne pojęcie - zabieg medyczny umożliwiający wziewne podanie leku — jego roztworu lub zawiesiny lub aerozolu za pomocą aparatu jakim jest inhalator lub nebulizator. Warto zaznaczyć, że inhalacja i nebulizacja nie są synonimami. Inhalacja jest zdecydowanie szerszym pojęciem, który uwzględnia specjalistyczne wziewy (np. na astmę), domowe nebulizacje (z 0,9% NaCl) czy tradycyjne inhalowanie się roztworami olejków eterycznych i ziół czy solanki jodowo-bromowej. Wprowadzenie leku jest możliwe dzięki inhalacji za pomocą buzi (ust) czy nosa (zależnie od wskazań). Dlatego często do inhalatorów dołączone są specjalne końcówki jak maseczka inhalacyjna dla dzieci i dorosłych, ustnik czy końcówka do nosa.
Ważne pojęcie - co to jest aerozol w sensie fizycznym?
Aerozol to niejednorodna mieszanina, w którym gaz (np. powietrze w przypadku inhalatorów) jest ośrodkiem rozpraszającym, a cząstkami koloidalnymi są substancje stałe (np. substancja sterydowa we wziewach) lub ciekłe (roztwory solankowe rozbite na bardzo drobne "krople"). Dlatego w przypadku aerozoli wyróżnia się pojęcie mgły (rozproszenie cząstek ciekłych) i dymu (cząstki stałe).
Co to nebulizacja?
Nebulizacja to rodzaj inhalacji i 1 ze sposób podawania leków np. wziewnych w postaci mgiełki (aerozolu) poprzez np. maskę inhalacyjną. Metoda ta gwarantuje bezpośrednie dostanie się wdychanej mgiełki (czy układu koloidalnego ciało stałe-powietrze) wprost do dróg oddechowych. Dzięki czemu ogranicza się skutki uboczne - wziewanie ma charakter miejscowy, ograniczone są ogólnoustrojowe skutki uboczne jak dla tabletek i zwykle potrzebna jest mniejsza dawka. Nebulizacja jest pomocna w leczeniu wielu schorzeń dróg oddechowych (stany przewlekłe jak alergia, zakażenia — infekcja wirusowa). Jak działa nebulizator? Rozbija on roztwór/płyn na bardzo drobne kropelki, które formują inhalacyjną mgiełkę. W zależności od wielkości poszczególne kropelki wchłaniają się na poszczególnych odcinkach układu oddechowego.
Wskazania do inhalacji i nebulizacji
Procesy nebulizacji czy inhalowania przeprowadza się w różnych dolegliwościach dróg oddechowych, zarówno tych o podłożu infekcyjnym, alergicznym czy zapalnym. Z metody tej mogą korzystać dzieci, niemowlęta, dzieci starsze, osoby dorosłe i starsze. W jakich konkretnie chorobach stosuje się inhalacje? Są to:
- zapalenie oskrzeli i płuc,
- stany zapalne gardła o charakterze ostrym i przewlekłym (np. flegma w gardle),
- zapalenie krtani, tchawicy, nagłośni.
Oprócz tego z dobrodziejstw podania wziewnego korzystają osoby cierpiące na przewlekłe choroby układu oddechowego jak:
- astma i PoChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc),
- mukowiscydoza,
- osoby z problemami oddechowymi np. w przebiegu COVID-19 (np. tlenoterapia).
Jak działają inhalacje, nebulizacje i kiedy mogą być stosowane?
Inhalacje na zatoki
Zapalenie zatok przynosowych jest szczególnie dokuczliwe. Często towarzyszy mu ból głowy przy schylaniu, a także nagromadzenie zapalnej, często ropnej wydzieliny w zatokach. Dlaczego stosuje się inhalacje na zatoki? Pomagają one rozrzedzić zalegającą wydzielinę (rozbijają ją na mniejsze fragmenty), czym ułatwiają usunięcie jej z zatok. Z czego się je wykonuje? Pomocna okaże się podstawowa sól fizjologiczna. Alternatywą są domowe "parówki" (inhalacje parowe) na bazie ziół jak rumianek, mięta, tymianek czy olejki eteryczne, które występują w postaci gotowych mieszanek jak np. Olbas Oil. Dzięki składnikom zawartym w olejkach i ziołach uzyskamy uczucie odświeżenia, łatwiejsze oddychanie i zmniejszenie obrzęku śluzówki.
Inhalacje na katar i zatkany nos
Inhalowanie się podczas kataru przynosi podobne rezultaty jak przy inhalacji zatok. Dzięki nebulizacji czy domowej "parówki "dochodzi do rozbicia gęstej flegmy (śluzu). Ułatwione zostaje usunięcie jej z jamy nosowej. Inhalacje na katar również korzystnie wpływają na stan śluzówki (zmniejszają jej obrzęk i sączenie się zapalnej wydzieliny), ułatwia oddychanie, obkurcza naczynia krwionośne w obrębie śluzówki nosa. Warto zauważyć, że w przypadku zapalenia zatok często występuje zatkany nos.
Inhalacje na kaszel
Inhalacja to również pomocne rozwiązanie na suchy i mokry kaszel. W łagodzeniu kaszlu suchego stosuje się izotoniczny roztwór chlorku sodu (np. ampułki Gilbert) lub jego mieszanka z kwasem hialuronowym jak np. Nebu-Dose Hialuronic, która nawilża drogi oddechowe. W przypadku kaszlu mokrego wykorzystuje się mukolityczne preparaty — rozbijające flegmę w drogach oddechowych jak roztwory chlorku sodu o wyższym stężeniu niż 0,9% np. Nebutac 6%. Niekiedy lekarz może zlecić inhalacje na bazie ambroksolu — dostępne są jedynie na receptę.
Inhalacje i nebulizacja — przeciwwskazania
Procesu jak inhalacja nie wykonuje się osobie nieprzytomnej ani na noc (średnio inhalacja trwa kilka-kilkanaście minut). Poza tym dla działania istotne jest utrzymywanie pionowej pozycji nebulizatora (w ułożeniu poziomym lek może zwyczajnie się z niego wylać się). Istotna jest również alergia na dany lek - do inhalacji nie stosuje się leków, na które wykazujemy nadwrażliwość! Podejrzenie niesprawnie działającego inhalatora to również ważne p/wskazanie jak również uszkodzenia elementów niezbędnych jak maseczka, ustnik, przewód (rurka) łączący inhalator i nebulizator. Dzieci nie powinny same używać inhalatora — tylko pod kontrolą osób dorosłych!
Inhalacje z soli fizjologicznej i inne leki do nebulizacji
Jakimi produktami można się inhalować? Podstawowym środkiem jest sól fizjologiczna. Inne produkty to stężona wersja soli fizjologicznej (od 2 do 6%), czyli sól hipertoniczna (np. Nebutac 3%). W zależności od potrzeb stosuje się różne mieszanki inhalacyjne np. z kwasem hialuronowym czy ektoiną (np. w łagodzeniu objawów alergii oddechowej jak Ectodose). Dostępne są również wziewne solanki np. roztwór jodowo-bromowy (Sól iwonicka).
Dostępnych jest wiele wziewnych leków na receptę, które w swoim składzie zawierają sterydy jak np. budezonid; mukolityki jak ambroksol czy wysoce specjalistyczna dornaza-alfa stosowana w leczeniu mukowiscydozy. Oprócz tego w stanach spastycznych oskrzeli (skurczu drzewa oskrzelowego) stosuje się leki rozszerzające oskrzela jak salmeterol, formoterol, salbutamol, indakaterol, bromek ipratropium, tiotropium, bromek glikopironium. Oprócz tego istotne dla procesu leczenia jest wybranie właściwego inhalatora. Istotne są również dołączone do niego akcesoria jak maska, zapasowe filtry, inny osprzęt inhalacyjny (np. ustnik).
Czy można stosować inhalacje w ciąży i okresie karmienia piersią?
Można, nie ma przeciwwskazań do stosowania soli fizjologicznej w okresie ciąży czy karmienia piersią na katar, gardło czy kaszel. Pomocne są również inhalacje na bazie gorących naparów ziołowych z rumianku, szałwii. Do krótkotrwałego stosowania można użyć również olejków eterycznych do inhalacji na katar. Inhalacje są ograniczone w przypadku poważnych zakażeń dróg oddechowych (np. ropne czy bakteryjne), które najczęściej wymagają leczenia antybiotykiem.
Domowa inhalacja - jak ją zrobić?
Jak zrobić domowe inhalacje bez inhalatora? Potrzebujemy miski z gorącą wodą, ulubionych ziół na katar, zatkany nos i gardło lub olejki eteryczne również nadadzą się do domowych inhalacji. Sporo osób próbuje robić inhalacje z soli kuchennej, które posiadają zbliżone właściwości do fizjologicznego roztworu 0,9% NaCl.
Z jakich ziół można zrobić inhalacje?
M.in. z rumianku, majeranku, szałwii i tymianku, czyli roślin olejkowych.
Jakie olejki stosuje się do domowego inhalowania się?
Olejek miętowy, sosnowy, eukaliptusowy, z drzewa herbacianego czy mieszanki różnych jak Inhalol.
Czy możliwa jest nebulizacja bez inhalatora?
W domowych warunkach możemy skorzystać z "parówki" czy inhalacji parowej, która fizyczne nie jest nebulizacją. Zabieg nebulizacji jest możliwy z użyciem nebulizatora. Bardzo często w aptece pada pytanie - czy olejki eteryczne mogą być stosowane w nebulizacji? Odpowiedź brzmi NIE. Nebulizatory nie są w stanie robić gęstych kropel olejku. Dodatkowo do zabiegu nebulizacji potrzebny jest kompresor (sprężarka). W domowych inhalacjach wykorzystuje się lotne właściwości olejków, które "parują" dzięki ciepłu gorącej wody. Ważne, aby nakryć głowę ręcznikiem dla jak najlepszego efektu i starać się jak najgłębiej oddychać.
Do domowych inhalacji potrzebujemy miski z gorącą wodą
Nebulizacja i inhalacja - często zadawane pytania
Co zamiast fizjologicznego roztworu soli do inhalacji?
Niektórzy chwalą np. Amol ze względu na swój skład ziół wykazuje szeroki wachlarz działań. Należy jednak pamiętać, że jest on na bazie alkoholu. Należy zatem zachować rozsądne proporcje leku i gorącej wody. Na 1000 ml wody należy zastosować łyżkę Amolu i wdychać. Może niejako stanowić alternatywę dla takich stanów jak zapalenie zatok, gardła czy katar.
Ile powinna trwać inhalacja?
Zwykle inhalacja z użyciem nebulizatora trwa 10-15 minut. Urządzenie to zwykle użytkuje się w określonych ciągach pracy (15-minutowa inhalacja i odpowiednia przerwa wg instrukcji). Podobnej długości są inhalacje parowe na bazie olejków czy ziół — zwykle wystarcza kilka do kilkunastu minut.
Inhalacja na noc lub gdy dziecko śpi? Kiedy robi się inhalacje?
Inhalacje można z powodzeniem robić rano, wieczorem, popołudniem, zwykle do 3 razy dziennie. Nie należy przeprowadzać tego zabiegu gdy osoba śpi - dla działania inhalatora istotne jest pionowe trzymanie "rozpylacza" czyli nebulizatora. Nadmierne manewrowanie może skończyć się wylaniem leku. Inhalatora nie używamy w przypadku zasypiania — nie jest to urządzenie do leczenia bezdechu sennego.
Inhalacja przed czy po jedzeniu?
Nie ma to większego znaczenia ze względu na sposób podania leku, który ogranicza się do gardła, oskrzeli, płuc.
Kiedy inhalacja szkodzi?
Gdy jest robiona nieumiejętnie, niezgodnie z zaleceniami producenta urządzenia czy leku. Częste błędy to dopasowywanie na siłę maseczki dla dorosłych dla dziecka czy przelanie nebulizatora, który posiada minimum i maksimum inhalacyjne.
Inhalacja a alkohol?
Niektóre leki wchodzą w interakcje z alkoholem, np. ambroksol, wziewne sterydy. Efektem tego mogą być nasilone działania niepożądane jak podrażnienie żołądka.
Bibliografia
- Karolewicz B., Pluta J., Haznar D. (2009) Nebulizacja jako metoda podawania leków. Terapia i Leki 65(4): 291-304.
- Pietrzak J, ObuchowiczA, Kowol-Trela K, (2014) Terapia inhalacyjna u dzieci, Pediatria i Medycyna Rodzinna, 10(4)
- Sznitowska, M., & Bączek, A. (2017). Farmacja stosowana. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
- https://sanity.pl/jak-prawidlowo-wykonac-inhalacje-na-katar/
- https://novamed.pl/blog/inhalator-nebulizacja-astma-pochp-mmad
