Jak i kiedy powstaje gorączka? Przyczyny, mechanizm i objawy gorączki
Co oznacza gorączka u dziecka? To objaw niespecyficzny, który towarzyszyć może infekcjom bakteryjnym, wirusowym czy grzybiczym. Może wiązać się przeziębieniem, grypą, anginą, zapaleniem zatok, dolegliwościami przewodu pokarmowego, chorobami wieku dziecięcego.
Mniej oczywiste przyczyny gorączki to stosowanie niektórych leków czy problemy tarczycowe. Podwyższona temperatura czy łagodna gorączka jest dobrze znana rodzicom jako reakcje po szczepieniu dziecka. Co towarzyszy gorączce u dziecka i stanom podgorączkowym? Uczucie osłabienia, bóle mięśniowe czy spadek apetytu.
Za odpowiednią temperaturę ciała u dziecka i dorosłych odpowiada tzw. ośrodek termoregulacji zlokalizowany w części mózgu zwanej podwzgórze. Ośrodek ten składa się z 2-óch części, których pobudzenie daje przeciwstawne efekty, są to odpowiednio:
Jak powstaje gorączka?
Wzrost temperatury jest związany z wytwarzaniem się i uwalnianiem pirogenów zewnętrznych - substancji wytwarzanych przez patogeny jak bakterie, wirusy, grzyby. Kolejno dochodzi do wytwarzania pirogenów endogennych (jak np. interleukina) przez komórki układu odpornościowego, które powodują wytwarzanie prostaglandyn w ośrodku regulacji temperatury. Pirogeny odpowiedzialne są za zmianę punktu nastawczego, czego efektem jest jej wzrost i wzmożona termogeneza dla większego wytwarzania ciepła.
Prawidłowa temperatura niemowlaka, noworodka i dziecka
Nie można określić tutaj 1 konkretnej wartości - prawidłowa temperatura ciała jest kwestią indywidualną - zależną od wieku, płci. U niemowląt ośrodek temperatury nie jest do końca rozwinięty, dlatego nikogo nie powinien zdziwić poranny pomiar i temperatura niemowlaka wynosząca 36,2, a wieczorem i w ciągu dnia 37°C. Podobną prawidłowość co do zmiany temperatury w ciągu dnia zauważa się u dzieci starszych, młodzieży czy dorosłych - wiąże się to m.in. z aktywnością fizyczną, w nocy temperatura ciała jest niższa średnio o 1 stopień. Część osób może zdziwić właściwa temperatura noworodka (dziecko, które nie ukończyło 4 tygodni), która nie przekracza 38°C, a taki pomiar nie powinien stanowić większego powodu do obaw.
Stan podgorączkowy u dziecka i niemowlęcia
Stan podgorączkowy określany jest jako temperatura w zakresie 37,1-37,9°C (niekiedy przedział pomiędzy 37,5°C a 38,5°C określany jest jako podwyższona temperatura). Co oznacza taka temperatura? Organizm może walczyć z potencjalnymi patogenami wytwarzającymi pirogeny. Jednak temperatura u niemowlaka jest nieco wyższa i za prawidłową temperaturę uznaje się przedział 36,5-37,2 °C (może on wynikać z aktywności dziecka w ciągu dnia), a stan podgorączkowy u niemowląt: 37,3-38°C. Za stan podgorączkowy u dzieci starszych uznaje się zakres 37-37,9°C. Temperatury z zakresu stanu podgorączkowego nie powinno obniżać się z użyciem leków, wskazany jest odpoczynek, relaks i kontrola temperatury ciała.
Wysoka temperatura i gorączka u niemowlaka i dziecka
Gorączka to temperatura ciała powyżej 38,5°C i jest reakcją obronną na infekcje różnego pochodzenia lub może być efektem przegrzania organizmu. W literaturze fachowej spotkamy się z określeniem niewysokiej gorączki (38,5-39,5°C). Występowanie gorączki u 3-miesięcznego dziecka jest powodem wizyty u lekarza. Człowiek toleruje temperaturę ciała do 39°C bez oznak uszkodzenia tkanek, powyżej tej temperatury dochodzi do uszkodzenia białek m.in. w mięśniach. Wyższa temperatura (powyżej 40°C) może wiązać się z zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego i zaburzeniami świadomości. W terminologii medycznej znajdziemy również określenie hiperpireksja - to wzrost temperatury powyżej 41°C. Co dzieje się gdy temperatura przekracza 41°C? Może dojść do uszkodzenia tkanek, nieodwracalnych uszkodzeń w mózgu.
Jak zachowuje się dziecko z gorączką? Jest bardziej marudne, wykazuje mniejszą chęć do zabawy, więcej śpi, ma obniżony apetyt. Dodatkowo mogą wystąpić dreszcze, zaczerwienienie twarzy.
Niska temperatura u dziecka
Temperatura ciała z różnych względów może ulec podwyższeniu, ale także obniżeniu. O obniżonej temperaturze mówimy gdy jej zakres spada poniżej 36,6, ale jest wyższy niż 35°C. W terminologii znajdziemy określenie hipotermii czyli wychłodzenia organizmu - to określenie temperatury ciała poniżej 35°C.
Kiedy u dziecka może pojawić się temperatura niższa niż 36,6°C? Najczęściej wynika ona z błędu pomiarowego z użyciem termometru - pomiar temperatury był zbyt wczesny względem powrotu dziecka z chłodniejszego pomieszczenia, niedostatecznie długo był prowadzony pomiar.
Niższa temperatura może oznaczać osłabienie organizmu i dość często występuje u dzieci po walce z gorączką.
Jak mierzyć temperaturę u dziecka?
Gdzie mierzy się temperaturę u dziecka? Do dyspozycji są termometry mierzące temperaturę pod pachą, na czole, w uchu. Niekiedy stosuje się pomiar doodbytniczy czy w ustach..
W zależności od miejsca pomiaru temperatura jej wartość może się nieco różnić:
- pod pachą - 35,8-36,5°C
- w jamie ustnej / odbycie 35,9-37,8
- w uchu 36,9°C.
Warte zauważenia jest to, że sama temperatura zależy również od aktywności i wykonywanych czynności i może wzrosnąć o 0,2-0,5°C. W przypadku gdy mamy wątpliwości co do wyniku, wskazane jest powtórzenie pomiaru po kilku-kilkunastu minutach. Nie dziwić powinna również odmienna temperatura względem miejsca pomiaru.
Jak nie mierzyć temperatury? Nie należy tego robić tuż po zabawie u dziecka, gdy wróciło ono z dworu, po obfitym i ciepłym posiłku, tuż po kąpieli. Warto zauważyć również, że sama temperatura urządzenia ma również znaczenie - wychłodzony termometr może wskazywać błędne pomiary. Dlatego termometr powinien posiadać temperaturę otoczenia, w zależności od specyfikacji działa on z różną dokładnością w zależności od temperatury pomieszczenia.
Postępowanie z gorączka, stanem podgorączkowym u niemowlaka i dziecka
Niezależnie od wyników temperatury zawsze należy dbać o odpowiednie nawodnienie dziecka, a w okresie gorączki podaż płynów powinna być zwiększona ze względu na wzmożone pocenie się. Co oprócz leków pomoże zbić temperaturę? Ciepłe kąpiele przy stanie podgorączkowym lub chłodne okłady przy wyższych temperaturach. Jeśli decydujemy się na podanie leku na gorączkę, to preparatami powinny być syropy (np. Panadol) lub czopki z paracetamolem lub ibuprofenem, a dla dzieci starszych - tabletki.
Bezwzględny zakaz obowiązuje dla podawania kwasu acetylosalicylowego (popularna aspiryna) dla dzieci do 12. roku życia ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a, a w przypadku osób 12-18 lat ASA (aspirynę) stosuje się jedynie po konsultacji z lekarzem. Lekami pierwszego rzutu w leczeniu gorączki jest paracetamol lub ibuprofen z wyjątkiem ospy - może on powodować nadkażenia bakteryjne skóry.
Wspomagająco można stosować również napotne zioła jak bez czarny, lipa (dostępna jako herbatka czy syrop, np. Pyrosal), sok malinowy. Wsparciem są również maści rozgrzewające na przeziębienie, a także elektrolity, które zapobiegną odwodnieniu, na które małe dzieci, niemowlęta, ale i starsze pociechy są bardziej wrażliwe.
Bibliografia
- Hahn, J., Skoczyńska, A., & Starczewska, A. (2015). Checklist choroby wewnętrzne. Wrocław: MedPharm Polska.
- Leach, O., & Van Boxel, G. (2019). Choroby wewnętrzne Crash Course. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Lennecke, K., Hagel, K., Przondziono, K., Filipek, B., Orłowska, A., & Smolińska, M. (2018). Opieka farmaceutyczna w samoleczeniu wybranych chorób. Wrocław: MedPharm Polska.
