Co to jest cholesterol i jakie ma funkcje?
Cholesterol zaliczany jest do klasy lipidów. To substancja, która bierze udział w budowaniu błony komórkowej. W przypadku roślin mówi się o tzw. fitosterolach. Cholesterol stanowi podstawowy element budulcowy do produkcji hormonów posiadających układ steroidowy jak np. hormony płciowe czy do syntezy witaminy D. Oprócz tego jest prekursorem kwasów żółciowych. W organizmie za jego transport odpowiadają specjalne lipoproteiny (tłuszcz nie rozpuszcza się w wodzie!). W zależności od gęstości lipoprotein wyróżnia się ich kilka rodzajów: VLDL (lipoproteiny o bardzo małej gęstości), IDL (o średniej gęstości), LDL (o małej gęstości), HDL (o dużej gęstości). Wysoki poziom cholesterolu poza HDL wiąże się z istotnym ryzykiem chorób naczyniowych, sercowych czy miażdżycy.
Wysoki HDL posiada działanie ochronne przez pozostałymi postaciami cholesterolu. Wysokie poziom innych lipoprotein LDL, VLDL świadczy o zaburzonej gospodarce tłuszczowej.
Co to jest cholesterol i jakie są jego funkcje?
Wysoki poziom cholesterolu (hipercholesterolemia) — definicja
Hipercholesterolemia oznacza wyższy poziom złego cholesterolu LDL powyżej 115 mg/dl (3 mmol/l) i TC powyżej 190 mg/dl (5 mmol/l). Jest ściśle związana z hiperlipidemią i hiperlipoproteinemią. Zbyt wysoki poziom LDL wiąże się z zaburzoną gospodarką lipidową. Ok. 20% tłuszczu w organizmie pochodzi z diety. Zdolność syntezy cholesterolu mają hepatocyty. Jakie są przyczyny wysokiego poziomu cholesterolu? Podwyższone stężenie cholesterolu może wiązać się z podłożem genetycznym, prowadzonym trybem życia (z naciskiem na rodzaj diety, spożywane ilości tłuszczy trans i nasyconych). Jest objawem dyslipidemii, czyli nieprawidłowości w metabolizmie tłuszczy.
W zależności od grupy pacjentów i ryzyka chorób sercowo-naczyniowych poziom cholesterolu nie powinien niekiedy nie przekraczać 100 mg/dl LDL, z kolei TC 175 mg/dl (dla chorych na ch. wieńcową lub cukrzycę). Podwyższone stężenie cholesterolu LDL dotyczy nawet 60% Polek i Polaków. Nic więc dziwnego, że leki na obniżenie cholesterolu są tak często wydawane w aptece.
Czym grozi wysoki cholesterol?
Konsekwencją nieleczonego wysokiego poziomu cholesterolu może być miażdżyca (stwardnienie tętnic), wraz z ich zwężeniem i ograniczonym przepływem krwi przez zajęte naczynia blaszką miażdżycową. Całkowite ich zaczopowanie w obrębie mięśnia może wiązać się z ryzykiem zawału, a w przypadku naczyń mózgowych udar mózgu. Do tego zestawu doliczyć można inne choroby sercowo-naczyniowe jak podniesione ciśnienie tętnicze. Oprócz tego złogi cholesterolu mogą być obecne w takich naczyniach jak tętnice kończyn dolnych.
Objawy hipercholesterolemii nie są takie oczywiste. Bardzo często o podwyższonym cholesterolu dowiadujemy się w momencie incydentów sercowo-naczyniowych czy zaburzeń. Oprócz tego objawy hipecholesterolemii mogą mieć postać drobnych zmian jak rąbek starszy rogówki, różnego rodzaju żółtaki powiek, guzowate czy ścięgien. Część z nich jest charakterystyczna dla hipercholesterolemii rodzinnej.
Rodzaje hipercholesterolemii
W zależności od rodzaju wymienia się hipercholesterolemię:
- pierwotną (mono- i wielogenową), na która wpływ mają czynniki środowiskowe i podłoże genetyczne.
- wtórną, która jest efektem innych chorób.
Co to jest hipercholesterolemia pierwotna (jedno- i wielogenowa)?
Hipercholesterolemia rodzinna (FH, familial hypercholesterolemia), to jedna z częstszych chorób monogenowych, która dziedziczona jest autosomalnie dominująco. W przypadku tej choroby występuje postać homozygotyczna i heterozygotyczna. Z tą chorobą wiąże się również ryzyko wystąpienia zwiększonego poziomu trójglicerydów, rozwój miażdżycy i chorób niedokrwiennych serca. U mężczyzn dolegliwości te pojawiają się zwykle szybciej niż u kobiet. Występuje tutaj wysoki poziom TC, czyli cholesterolu całkowitego.
Hipercholesterolemia rodzinna występuje, gdy stężenie cholesterolu LDL wynosi u dorosłego powyżej 190, a u dziecka powyżej 150
Inny rodzaj to rodzinny defekt apolipoproteiny B-100, który przejawia się upośledzonym wychwytem LDL przez wątrobę na skutek zmiany białka, które jest częścią LDL, który reaguje z receptorem dla LDL w hepatocytach.
Hipercholesterolemia wielogenowa, gdzie spotyka się różnorodne uwarunkowania genetyczne (tzw. polimorfizm), połączony z nieprawidłową dietą obfitą w nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol.
Hipercholesterolemia wtórna
Hipercholesterolemia wtórna może mieć różne podłoże. Wśród chorób odpowiedzialnych za wysoki poziom cholesterolu wymienia się problemy z tarczycą— jej niedoczynność, zespół nerczycowy, choroby wątroby z cholestazą (zaburzenie odpływu żółci z wątroby do dwunastnicy), stosowanie niektórych leków (kortykosteroidy, tiazydowe leki moczopędne, progestageny, inhibitory proteazy), zespół Cushinga, nadmierne spożywanie alkoholu, jadłowstręt psychiczny (dochodzi w nim do skrajnego ograniczenia spożycia cholesterolu, ale wzmożonej produkcji endogennej postaci), żółtaczka cholestatyczna, zespół metaboliczny. Nie bez znaczenia jest palenie papierosów i występująca nadwaga/otyłość.
Jakie badania wykonuje się w związku z podejrzeniem wysokiego cholesterolu?
Najlepszą metodą sprawdzenia poziomu cholesterolu jest to lipidogram osocza, w którym oznacza się TC (cholesterol całkowity), LDL (zły cholesterol), HDL (dobry cholesterol), TG (trójglicerydy). Badanie jak lipidogram jest uzupełnieniem w celach diagnostycznych takich chorób jak choroby sercowo-naczyniowe, blaszki miażdżycowe naczyń wieńcowych serca, cukrzyca, przewlekłe zaburzenia nerek, nadciśnienie tętnicze. Wykonuje się je z krwi żylnej, a na samo badanie należy udać się na czczo. Należy pamiętać, że wieczór poprzedzający badanie nie powinien zakończyć się obfitą, sytą i wysokotłuszczową kolacją.
U pacjentów w jakim wieku zleca się wykonanie lipidogramu? Do grupy tej należą mężczyźni po 40. roku życia i kobiety po 50. roku życia lub które zakończyły menopauzę i występują dodatkowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Nie bez znaczenia u kobiet jest niski poziom estrogenów i znaczący wzrost cholesterolu. Takie obserwacje są dobrze udokumentowane. Jego poziom może spaść u kobiet w wyniku działania egzogennych estrogenów (podawanych w ramach HTZ i menopauzy).
Co można odczytać z lipidogramu? Np. podwyższony poziom cholesterolu (hipercholesterolemia), trójglicerydów (hipertriglicerydamie) lub hiperlipidemia mieszana (2 poziomy lipidów są podniesione). Wartości poszczególnych frakcji wyrażone są jako mmol/l lub mg/dl.
W niektórych przypadkach można spróbować w pierwszej kolejności domowego testu na cholesterol. Jego wynik może przesądzić o decyzji zrobienia czy zlecenia lipidogramu. Jednak co warto podkreślić - nie zastępuje lipidogramu, ze względu na ograniczony zakres oznaczeń, który nie uwzględnia cholesterolu całkowitego, trójglicerydów. Wykonanie takiego testu nie zastępuje wizyty u lekarza!
Normy cholesterolu przy badaniu lipidogram, które określa poziom lipidów w osoczu
Co zrobić z wysokim cholesterolem? Jak obniżyć cholesterol?
Wysoki cholesterol należy obniżyć. Zmiany te obejmują tryb życia i dietę. Należy wliczyć tutaj ograniczenie w spożywaniu nasyconych tłuszczy (np. tłuszcze zwierzęce, palmowy). Zamiast ich zaleca się wielonienasycone kwasy tłuszczowe jak np. tłuszcze roślinne. Dodatkowo omija się tłuszcze trans, które można spotkać w cukiernictwie (tzw. tłuszcz cukierniczy), które zwiększają poziom LDL (zły cholesterol) obniżając HDL (dobry cholesterol).
Dla poziomu cholesterolu istotny jest również właściwy poziom cukru.
Dieta na wysoki/podwyższony cholesterol
Co trzeba wiedzieć o diecie przy wysokim cholesterolu? Jego dzienne spożycie nie powinno przekraczać 200 mg na dobę. Zalecane jest ograniczenie spożycia wędlin, wieprzowiny, tłuszczy zwierzęcych (np. nasyconych kwasów tłuszczowych). Mięso wieprzowe można zamienić z wołowiną i chudym drobiem. Warto również pamiętać o ograniczeniu cukrów prostych na korzyść tych złożonych (np. produkty zbożowe). Zwiększyć można spożycie NNKT (nienasyconych kwasów tłuszczowych), które znajdują się w rybach, orzechach, olejach roślinnych, awokado. Warto skorygować również dobór produktów białkowych z pełnotłustych na chude lub z mniejszą zawartością tłuszczu. Na większą uwagę zasługuje błonnik, który znajduje się w roślinach strączkowych, warzywach, pełnym ziarnie. Tłuszcze pożądane do sterole roślinne
Błonnik ogranicza wchłanianie cholesterolu w jelitach.
Leki na receptę na wysoki cholesterol (hipercholesterolemię)
Wysokiego stężenia cholesterolu nie można pozbyć się z dnia na dzień (nawet z użyciem leków na receptę). Mimo wszystko pomocne na objawy hipercholesterolemii są:
- statyny,
- ezetymib,
- żywice jonowymienne
- inhibitory PCSK9.
Niektóre leki na cholesterol stosuje się w ramach monoterapii (przy hypercholesterolemii) lub terapii złożonej (np. przy hiperlipidemii mieszanej). Najczęściej spotykaną grupą są statyny wśród których wymienia się wielu przedstawicieli.
Statyny na cholesterol
Jak działają statyny? Pod względem biochemicznym to inhibitory enzymu jak reduktaza 3-hydroksy-3-metyloglutarylokoenzymu A (HMG-CoA). Enzym ten odpowiada za produkcję endogenne cholesterolu. Jego zablokowanie wiąże się z eliminacją krążącego LDL przez hepatocyty i receptory LDL. Dodatkowo przyspieszony jest metabolizm VLDL. Dlaczego statyny cieszą się takim wzięciem? Mają wielokierunkowe działanie, które wykorzystuje się np. w miażdżycy (statyny stabilizują płytkę miażdżycową), dodatkowo oddziałują na śródbłonek naczyniowy, ograniczają stany zapalne w obrębie naczyń, ograniczają stres oksydacyjny. Statyny to często stosowane tabletki na cholesterol.
W wyniku zastosowania jakiej dawki obserwowany jest największy spadek LDL? Zwykle po zastosowaniu pierwszych dawek statyn, które obejmuje dawkę 20 mg n dobę. Podwójna dawka statyn nie wpływa wprost proporcjonalnie do siły ich działania. Statyny oddziałują również w sposób umiarkowany na TG i HDL.
Jaka jest rola w przyjmowaniu statyn? Ich dawkowanie wiąże się z profilaktyką chorób sercowo-naczyniowych, ograniczeniem incydentów wieńcowych np. u pacjentów z niedoczynnością tarczycy i cukrzycą.
Inne leki na cholesterol
Co zamiast statyn na cholesterol? Ezetymib to jeden z leków, które ograniczają wchłanianie cholesterolu i jego pochodnych z jelit (ma wpływ na ich wychwytywanie ze światła jelita). Ezetymib wiąże się ze struktura jelita cienkiego jak rąbek szczoteczkowy i ogranicza absorpcję cholesterolu. Nie wpływa na wchłanianie kwasów tłuszczowych, trójglicerydów, progesteronu, etynyloestradiolu lub rozpuszczalnych w tłuszczach witamin A i D.
Inhibitory PCSK9 to obecnie najskuteczniejsze leki hipolipemizujące, które mogą obniżyć wartość cholesterolu nawet o 60%! W połączeniu ze statynami i ezetymibem nawet do 85%. Wśród nich wymienia się 2óch przedstawicieli jak ewolokumab i alirokumab.
Co bez recepty na wysoki cholesterol?
Dostępnych jest kilka produktów, które mogą wspomóc gospodarkę lipidową organizmu (zobacz tabletki na cholesterol w Aptece Galen). Są niekiedy dodatkiem przy podniesionym cholesterolu. To uzupełniający środek dla takich metod jak aktywność fizyczna czy dieta. Siła ich działania jest mniejsza niż w przypadku statyn, ale działanie hipolipemiczne jest wystarczające przy początkowym podwyższonym poziomie cholesterolu. Tabletki na cholesterol mogą zawierać takie składniki jak fitosterole, monakolina K (=lowastatyna), kwasy omega-3, których źródłem jest olej z wątroby dorsza, a także leki na bazie czosnku czy karczocha na cholesterol i wątrobę (np. Sylicynar).
Monakolina K, inaczej lowastatyna to związek pochodzenia organicznego, który jest produktem fermentacji grzyba z rodzaju Aspergillus. Pod względem leczniczym to tzw. prolek, który dopiero w organizmie ulega aktywacji do związku czynnego biologicznie (kwasu lowastatynowego). Oprócz tego lowastatyna (podobnie jak inne statyny) wspiera śródbłonek naczyniowy, hamuje reakcje zapalne m.in. w obrębie blaszki miażdżycowej i stabilizuje ją. Naturalnym źródłem lowastatyny jest chociażby grzyb boczniak ostrygowaty. Inne źródło to fermentowany czerwony ryż. Wśród suplementów diety zawierających monakolinę można wymienić chociażby Anticholesteran, Armolipid, Lipiforma, Profichol.
Innym nowym składnikiem jest bergamota i jej frakcja polifenoli BPF (Bergamot Polyphenolic Fraction), która można znaleźć w takich produktach jak Berimal, Berimal Forte. Roślina ta zawiera najwięcej polifenoli z grupy cytrusów.
Spore znaczenie przypisuje się drzewu oliwnemu, które zawiera związek hydroksytyrozol — naturalny antyoksydant, który chroni organizm przed wolnymi rodnikami i utlenieniem frakcji LDL, która może przyczyniać się do osiadania na ścianach naczyń krwionośnych.
