Odwodnienie – dlaczego stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia?
Woda jest niezbędna do życia. Pełni wiele istotnych funkcji. Stanowi materiał budulcowy, umożliwia transportowanie różnych substancji, stwarza odpowiednie warunki dla przemian metabolicznych i jest potrzebna do utrzymania prawidłowej temperatury ciała. Jest wytwarzana w organizmie, ale w ilości zdecydowanie niewystarczającej do zaspokojenia jego potrzeb. Dodatkowo, nie ma możliwości jej magazynowania. W związku z tym trzeba ją stale dostarczać z zewnątrz. Zapotrzebowanie na wodę różni się w zależności od wieku, masy ciała, płci i wielu innych czynników. Woda stanowi ok. 75% masy ciała noworodka, 60% masy ciała dorosłego mężczyzny, a już tylko 45-50% masy ciała osoby starszej.
Bez wody człowiek jest w stanie przeżyć zaledwie kilka dni. Utrata wody wynosząca tylko 2% wiąże się z pojawieniem pierwszych oznak odwodnienia. Niewykrycie odwodnienia na wczesnym etapie stwarza ryzyko pojawienia się groźnych konsekwencji zdrowotnych, które mogą nawet zagrażać życiu. Nie tylko utrata wody jest niebezpieczna dla zdrowia. Istotne jest również utrzymanie odpowiedniego stężenia elektrolitów. Równowaga wodno-elektrolitowa warunkuje wydolność fizyczną i psychiczną organizmu. Spośród elektrolitów, największe znaczenia mają jony sodu i potasu.
Odwodnienie organizmu – jak do niego dochodzi i kto jest najbardziej narażony?
Odwodnienie pojawia się, gdy bilans wodno-elektrolitowy jest ujemny. Czyli ilość wydalanych płynów jest większa niż ilość płynów, która jest pobierana. Kiedy ta różnica jest niewielka, organizm przy pomocy pewnych mechanizmów kompensacyjnych sam stara się utrzymać równowagę. Wzmaga się pragnienie i zmniejsza się wydalanie moczu. Jeśli jednak utrata wody przekracza zdolności organizmu do wyrównania tych strat, pojawia się odwodnienie.
Odwodnienie – objawy u dorosłego lub dziecka pojawiają się, gdy ilość przyjmowanych płynów nie pokrywa zapotrzebowania organizmu. Ryzyko jego wystąpienia rośnie m.in. podczas upałów, intensywnego uprawiania sportów, przy biegunce i infekcjach przebiegających z wysoką gorączką.
Niedobór wody w organizmie jest szczególnie niebezpieczny dla małych dzieci i osób starszych. U niemowląt zawartość wody w stosunku do całej masy ciała jest największa. Sama masa ciała natomiast jest stosunkowo mała. W związku z tym, u tak małych dzieci najszybciej może dojść do odwodnienia. Ryzyko to znacząco rośnie, jeśli niemowlę nie otrzymuje odpowiedniej ilości płynów, cierpi na zaburzenia ssania lub połykania, przewlekłą lub ostrą biegunkę, a także inne choroby, które związane są ze zwiększoną utratą płynów lub wzrostem zapotrzebowania na wodę i elektrolity.
Drugą grupą pacjentów, u których częściej pojawiają się objawy odwodnienia organizmu są osoby starsze. W podeszłym wieku uczucie pragnienia jest słabiej odczuwalne. Zmniejsza się masa nerek i pogarsza ich funkcjonowanie, przez co wzrasta predyspozycja do pojawienia się zaburzeń wodno-elektrolitowych. Starsi pacjenci przyjmują wiele leków, które również wpływają na bilans wodny. Są to m.in. środki moczopędne czy chociażby leki na zaparcia dostępne bez recepty. Pogorszone zdolności poznawcze i problemy z pamięcią wpływają na zapominanie o konieczności regularnego nawadniania organizmu. Nie wspominając już o depresji i innych zaburzeniach psychicznych, które są powszechne wśród osób w podeszłym wieku i zazwyczaj wiążą się z wyższym ryzykiem niedożywienia i odwodnienia.
Na niedobór wody i skutki odwodnienia organizmu narażone są również osoby intensywnie uprawiające sport, zmagające się z biegunką i przyjmujące z różnych powodów zbyt małą ilość płynów. Ryzyko odwodnienia rośnie też podczas upałów.
Odwodnienie – rodzaje
Można wyróżnić 3 rodzaje odwodnienia:
- odwodnienie izotoniczne – utrata wody i elektrolitów jest równoważna,
- odwodnienie hipertoniczne – utrata wody jest większa niż utrata elektrolitów,
- odwodnienie hipotoniczne – utrata wody jest mniejsza niż utrata elektrolitów.
Najczęściej objawy odwodnienia wynikają ze zbyt dużej utraty zarówno wody, jak i elektrolitów (odwodnienie izotoniczne). U osób starszych w większości przypadków dochodzi jednak do odwodnienia hipertonicznego. W zależności od konkretnego rodzaju odwodnienia, mogą pojawić się nieco inne objawy.
Odwodnienie można podzielić również ze względu na jego stopień: odwodnienie lekkie, średnie i ciężkie. O ile odwodnienie lekkie zazwyczaj może być leczone w warunkach domowych, o ile odwodnienie ciężkie wymaga hospitalizacji.
Jak wygląda człowiek odwodniony?
Odwodnienie u dziecka w początkowym etapie prowadzi do kilkuprocentowej utraty masy ciała. Jednak już przy średnim stopniu odwodnienia mogą pojawić się następujące symptomy:
- tachykardia – przyspieszone bicie serca,
- zapadnięte ciemiączko,
- suchość skóry i śluzówek,
- silne pragnienie,
- zmniejszone wydalanie moczu,
- spadek energii, zmęczenie i zwiększona senność,
- brak łez podczas płaczu.
U starszych dzieci i nastolatków, skutki odwodnienia organizmu to również zaburzenia koncentracji i zapamiętywania. Odwodniony organizm osoby dorosłej i starszej również jest bardziej apatyczny i zmęczony. Pogarsza się koordynacja ruchowa, pamięć i percepcja wzrokowa (zdolność do prawidłowego rozpoznawania tego co widzimy). Skóra staje się sucha, blada i mało elastyczna. Zwiększa się pragnienie i jednocześnie spada wydalanie moczu.
Odwodnienie - objawy u osób starszych nie zawsze są tak charakterystyczne. Przy ujemnym bilansie wodnym pacjent może odczuwać bóle i zawroty głowy, wzrost częstości pracy serca, zaparcia i silne osłabienie. Zwiększa się ilość upadków. Czasami można też zaobserwować zapadnięte oczy.
Odwodnienie – objawy neurologiczne pojawiają się gdy utrata wody przekracza 2% masy ciała. Typowy jest spadek nastroju, koncentracji i pogorszenie pamięci. Trudniej jest skupić uwagę, a czas reakcji ulega wydłużeniu.
Test na odwodnienie
Odwodnienie u dziecka lub osoby dorosłej stwierdza się na podstawie przeprowadzonego wywiadu, pojawiających się objawów i wyników badań. Aby samodzielnie sprawdzić, czy organizm jest prawidłowo nawodniony, można wykonać test na odwodnienie. Polega on na uszczypnięciu skóry i puszczeniu jej po kilku sekundach. Powinna ona od razu powrócić do pierwotnego kształtu. Przy odwodnieniu, zajmuje to więcej czasu. Taki test na odwodnienie nie sprawdzi się u osób, których skóra naturalnie jest mniej elastyczna (np. u osób starszych).
Warto na bieżąco dbać o nawadnianie organizmu i być wyczulonym na pierwsze objawy odwodnienia. Silny wzrost pragnienia lub rzadsze oddawanie moczu o ciemniejszym niż zwykle zabarwieniu powinno stanowić dla pacjenta sygnał alarmujący i przypominający o konieczności uzupełnienia płynów.
Jak szybko nawodnić organizm?
Organizm należy nawadniać stale, jeszcze zanim pojawi się uczucie pragnienia. Warto wprowadzić nawyk regularnego picia wody oraz przyjmowania produktów bogatych w wodę i elektrolity. Przy średnim i ciężkim odwodnieniu konieczna jest konsultacja lekarska i wprowadzenie odpowiedniego leczenia dożylnego.
W celu zapobiegania nadmiernej utracie wody i elektrolitów oraz szybkiego nawodnienia organizmu można sięgnąć po doustny płyn nawadniający. Przy jego wyborze warto zwrócić uwagę na zawartość poszczególnych składników. Ważna jest obecność glukozy. Jest ona niezbędna w procesie wchłaniania wody i sodu. Dobre elektrolity mają słodko-słony smak. Wynika to z obecności potrzebnych związków, które odpowiednio nawodnią organizm. Smak ten nie zawsze jest dobrze tolerowany przez pacjentów, dlatego producenci elektrolitów starają się go maskować dodając substancje smakowe.
Dobrym lekiem nawadniającym jest Gastrolit. Można z niego korzystać nie tylko w celu zapobiegania ale również leczenia łagodnego odwodnienia. Zalecany jest dzieciom i dorosłym, w tym także osobom starszym. Polecić można również Dicoflor Elektrolity o smaku bananowym. Zawierają one dodatkowo probiotyk - szczepy bakterii LGG. Warto je stosować szczególnie w przypadku biegunki, aby nie tylko zapobiec odwodnieniu, ale również wspomóc mikrobiotę jelit. Dobrej jakości doustnym preparatem nawadniającym jest również Orsalit. Jest on dostępny w różnych wersjach smakowych, dzięki czemu można dobrać taki środek, który najlepiej trafia w preferencje pacjenta.
Można sięgnąć też po tabletki na odwodnienie, które wystarczy rozpuścić w zalecanej ilości wody. ElectroVit to elektrolity o smaku limonkowym, które mogą być stosowane przez dorosłych i dzieci powyżej 3. roku życia. Osobom starszym zalecane są również tabletki musujące Hydrooptima Senior. Mają one jednak znacznie obniżoną zawartość glukozy.
Jak nawodnić organizm dziecka i dorosłego? Przede wszystkim dbając o regularne dostarczanie do organizmu wody i produktów spożywczych (m.in. warzyw i owoców), które zawierają znaczne ilości wody. Dodatkowo, podczas upałów, przy biegunce lub w związku z innymi czynnikami, które zwiększają ryzyko pojawienia się odwodnienia, warto sięgnąć po doustne preparaty nawadniające. Szybko uzupełnią one brakującą wodę i elektrolity, a dzięki temu wpłyną na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.
Bibliografia:
- Idasiak-Piechocka I., Odwodnienie – patofizjologia i klinika, Forum Nefrologiczne, 2012, tom 5, nr 1, 73-78
- Tkaczyk M., Algorytm postępowania z dzieckiem odwodnionym, Pediatria po Dyplomie, 2018, 02
- Jośko-Ochojska J., Spandel L., Brus R., Odwodnienie osób w podeszłym wieku jako problem zdrowia publicznego, Hygeia Public Health, 2014, 49 (4), 712-717
