Co to jest pieluszkowe zapalenie skóry?
Pieluszkowe zapalenie skóry (dermatitis glutealis infantum) to typowa zmiana występująca w okresie niemowlęcym - dotyka skóry pośladków, ale również wewnętrznej strony ud, a niekiedy również okolic pachwiny. Zmiany te wynikają z nagromadzenia wilgoci i ciepła. Co może wyniknąć z oddziaływania takich czynników na niemowlęcą pupę? Skóra poddana takim warunkom ulega maceracji, czyli uszkodzeniu powierzchniowych warstw skóry. Nie bez znaczenia jest obecność moczu, który ulega rozkładowi do mocznika o właściwościach drażniących skórę. Skóra na pupie nie jest jałowa - pieluszka również. Na skórze bytują różnego rodzaju organizmy jak grzyby i bakterie, które przy otwartych wrotach dla zakażenia wywołują infekcję.
Kiedy najczęściej występuje pieluszkowe zapalenie skóry?
Pieluszkowe zapalenie występuje najczęściej między 6 a 12 miesiącem życia. W statystycznym ujęciu szacuje się że 25% niemowląt miało objawy pieluszkowego zapalenia skóry.
Odparzenia pieluszkowe a grzyby i bakterie
Bardzo często zmiany pieluszkowe należy powiązać z drożdżakami (zobacz grzybica skóry) z rodzaju Candida, a także oportunistycznymi zakażeniami bakteryjnymi (za infekcję odpowiadają bakterie, które bytują na skórze, ale nie wywołują zwykle zakażenia). Warto pamiętać, że patogenom zwykle jest najlepiej w środowisku zasadowym (dlatego pH moczu dziecka ma również znaczenie). Otwarta droga zakażenia to także uszkodzona i podrażniona skóra po ostrej biegunce niemowlęcej. Zmiany jak odparzenia to problemy skórne również osób starszych.
Część dorosłych zmaga się z problemem inkontynencji (nietrzymanie moczu i/lub kału). W ich przypadku patomechanizm pojawiających się zmian na skórze jest identyczny. Nie tylko niemowlęta i małe dzieci cierpią na odparzenia pieluszkowe. U osób dorosłych może dojść do rozwinięcia się odleżyn!
Typy pieluszkowego zapalenie skóry
Niekiedy podrażnienia od pieluchy mogą przybrać postać ostrego pieluszkowego zapalenia skóry, a czasami mają charakter sporadyczny i słabo nasilony. Pewne jest jednak to, że zmiany na skórze mogą powstać w ciągu kilku godzin! W przypadku tych zmian skórnych oprócz ciepła i wilgoci dochodzą również inne czynniki. Dlatego nawet wśród pieluszkowego zapalenia skóry (PZS) wyróżnia się kilka jego rodzajów:
- PZS z podrażnienia - zmiany te są zwykle żywo czerwone - w miejscu przylegania pieluszki, mogą przypominać nieco obtarcie skóry
- PZS drożdżowe (grzyby Candida) - zmiany na skórze są jasnoróżowe i odgraniczone,
- PZS łojotokowe - zmiany skórne są tłuste i błyszczące,
- łuszczycopodobne - dochodzi do nagromadzenia się naskórka, zmniejsza się jego złuszczanie.
Co jeszcze wyróżnia powyższe typy pieluszkowego zapalenia skóry?
Zajęte są fałdy i zgięcia skóry - typowo dla typu drożdżakowego, łojotokowego i łyszczycopodobnego. Dochodzi również często do zajęcia innych obszarów skóry niż tylko powierzchnia pod pieluchą (jak ma to miejsce w PZS z podrażnienia).
Niekiedy stosuje się również podział na łagodne, umiarkowane i ciężkie PZS, gdzie jednym z kryterium jest zajęty procent powierzchni pod pieluchą (poniżej 10% - łagodny, możliwe grudki, ale rozproszone), dla postaci umiarkowanej i ciężkiej powierzchnia zajętej skóry przekracza 10%, dochodzi większe zagęszczenie grudek/krostek, występowanie pęcherzy.
Pieluszkowe zapalenie skóry — przyczyny
Wśród przyczyn wymienione zostały już co najmniej dwie - wilgoć i ciepło, które skutecznie zaburzają barierę ochronną skóry - staje się ona bardziej podatna na patogeny. Działalność tych czynników i ich efekt zależy także od czasu - im dłuższy kontakt ze skórą, tym prawdopodobieństwo rośnie. Niekiedy zdarza się, że dziecko jest zbyt długo przetrzymywane w tej samej pieluszce (tak samo osoby dorosłe), która często jest mokra. Zwiększa to szansę na podrażnienia skóry, obtarcia od pieluchy, macerację naskórka - a to otwarta droga dla zakażenia np. grzybiczego. Oprócz tego tarcie skóry i pieluszki może być na tyle duże, że wywoła podrażnienia. Spory wpływ mają również składniki niemowlęcej kupy i moczu, w ich skład wchodzą enzymy, które są czynnikiem drażniącym (szczególnie przy dłuższym kontakcie) Samo podrażnienie skóry może być wywołane dietą, dlatego w okresie niemowlęcym i PZS należy zwracać uwagę na dietę (potencjalne działanie drażniące na skórę mają cytrusy). Nie bez znaczenia jest obniżona odporność.
Co sprzyja pieluszkowemu zapaleniu skóry?
- Zbyt rzadkie zmienianie pieluchy, przez co skóra jest dłużej narażona na kontakt z moczem i/lub kałem. Dodatkowo gorsza wymiana tlenu, skóra może się łatwiej zapocić.
- Zmiana pieluch na takie, które nie sprzyjają skórze dziecka - łatwiej w nich o podrażnienie, otarcia. Ewentualnie to także kwestia zbyt ciasnego zapinania pieluch.
- Niekiedy dieta i obecne w niej składniki o potencjale drażniącym jak np. cytrusy.
Objawy pieluszkowego zapalenia skóry
Odparzenia pieluszkowe vel pieluszkowe zapalenie skóry to ogólna nazwa zmian skórnych, które powstają na skórze znajdującej się w towarzystwie pieluchy. W jej przebiegu występuje wiele wspólnych objawów, chociażby jak krostki, zapalne wykwity, widoczne zaczerwienienie skóry, bolesność przy dotykaniu skóry. Niekiedy jednak pieluszkowe zapalenie przypomina łuskowate pęknięcia, może wystąpić sączenie. Na samym początku pojawia się zaczerwienienie skóry, które może powiększać swoją powierzchnię czy przybierać postać rozlanej wysypki tzw. rumień pieluszkowy. Oprócz tego zmianom tym towarzyszą krostki, pęcherze i wspomniane wyżej sączenie. W momencie pojawienia się świądu skóry może występować również większa tkliwość skóry, a nawet ból. W konsekwencji może dojść do głębszych zmian skóry, którym będą towarzyszyć spore strupy, obrzęk skóry, ból przy ruchu czy zmianie pieluszki. Dodatkowo może zwiększyć się ilość płaczu na znak manifestacji "Mamo zrób coś, mam podrażnioną pupę!". Jak wygląda pieluszkowe zapalenie skóry?
Zatem odparzeniom pieluszkowym okolicy pieluszkowej towarzyszy zaczerwienienie, krostki, pęcherze, swędzenie skóry, niekiedy zmiany aż do krwi!
Co na odparzenia pieluszkowe, czyli pieluszkowe zapalenie skóry — leczenie!
Przede wszystkim należy wdrożyć schemat działania, gdzie większa wagę przyłoży do dokładniejszej pielęgnacji bobasowych pośladków i okolicy pieluszkowej. Ma to na celu likwidację występujących podrażnień, zaczerwienienia, otarć, zmian krostkowych. Co pomaga na pieluszkowe zapalenie i zatem czym smarować skórę dziecka? Świeże powietrze, dostęp tlenu, czyli wietrzenie skóry na pupie! Nie bez znaczenia jest właściwa pielęgnacja niemowląt, o której nieco poniżej!
Zobacz kosmetyki dla dzieci i niemowląt - kremy, zasypki, chusteczki i oliwki.
Preparaty na odparzenie i pieluszkowe zapalenie skóry
Dodatkowo asortyment apteczny pozwala na wybór kremów do pielęgnacji, który będzie zapobiegał podrażnieniom, a niektóre z nich pomogą zaleczyć odparzenia. Niekiedy stosuje się również maść / krem barierowy, który tworzy ochroną warstwę zabezpieczającą przed czynnikami jak mocz czy kał. Poza tym nie bez znaczenia są tutaj środki, kremy o działaniu przeciwgrzybiczym (np. krem z klotrymazolem / mikonazolem), preparaty ziołowe o potencjale ściągającym (np. ziele pięciornika), przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym (np. z rumiankiem).
Czy mycie pupy ma znaczenie dla odparzeń?
Bardzo często należy zwrócić uwagę w czym kąpane jest dziecko - emolientowe środki myjące to zdecydowanie lepsza alternatywa dla delikatnej skóry dzieci i niemowląt. Alternatywę mogą stanowić olejki myjące, które pozostawiają na skórze ochronny film (np. Linomag olejek do kąpieli). Niejednokrotnie poleca się stosowanie samej wody, ale i dla mam przyszykowano ułatwienie w postaci chusteczek nasączonym tylko czystą wodą Waterwipes, które znajdziesz w chusteczki nawilżane dla dzieci. Niektóre z nich mają składnik, który może się spodobać się niemowlęcej pupie, a konkretnie "Parfum". Warto jednak wspomnieć, że ich częstymi składnikami jest aloes, alantoina, panthenol, które łagodzą zmiany na skórze.
Pudry i zasypki na pupę!
Pomocne na pieluszkowe podrażnienia są również zasypki, które w części opierają się na talku, skrobi ziemniaczanej, alantoinie, pantenolu i tlenku cynku. Część z produktów jak krem czy maść na pieluszkowe zapalenie skóry również zawierają w swoim składzie wymienione wyżej składniki (bardziej szczegółowo o nich w dalszej części tekstu).
Na większa uwagę zasługuje skrobia ziemniaczana, czyli nic innego jak mąka ziemniaczana obecna w kuchni. Starszym gospodyniom zapewne nie kojarzy się tylko z wypiekami, ale gotową "receptą" na pieluszkowe podrażnienia. Dziś bez problemu znajdziemy ją w farmaceutycznym wydaniu - spokojnie, nadal w produktach bez recepty.
Maść i krem na pieluszkowe zapalenie skóry
Zdecydowanie częściej zetkniemy się w aptece z kremami przeciwdziałającymi odparzeniom pieluszkowym. Znajdziemy wśród nich kilka perełek na bieżące podrażnienia. Warte odnotowanie jest również kilka maści. W grupie preparatów do smarowania można wyróżnić kilka typowych produktów jak:
- krem barierowy np. Sudocrem,
- krem z tlenkiem cynku o właściwościach wysuszających (Vitella Zn krem, Cynkokrem),
- krem z alantoiną np. Alantan maść - posiada delikatne działanie złuszczające, dodatkowo osłania skórę i poprawia jej nawilżenie. Można spotkać ją w połączeniu z pantenolem (Alantan Plus krem), takie połączenie przyspiesza regenerację naskórka.
- krem z panthenolem - to znana substancja łagodząca stosowana w kosmetykach, wykorzystywana w łagodzeniu podrażnień skórnych związanych z pieluszką (np. Dermopanten)
- krem z witaminą F - stanowi mieszankę wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (AlantanDermoline z witaminą F),
- krem / płyn z olejem lnianym - Linomag maść lub płyn. UWAGA! Linomag w kremie zawiera w swoim składzie kwas borowy, którego nie stosuje się u małych dzieci!
- lek - krem z klotrymazolem lub mikonazolem (np. Daktarin krem),
- krem na bazie kłącza pięciornika np. Tormentile Baby,
- krem z rumiankiem,
- krem z nagietkiem - łagodzi, działa przeciwzapalnie,
- preparaty z olejem konopnym, np. Sensi Baby emulsja.
Na specjalne potrzeby niemowlęcej skóry apteczna receptura ma również odpowiedź! Sama maść nie pachnie zbyt pięknie (to niestety za sprawą siarki), ale przemawia za nią nie tylko tradycja. Maść siarkowo-rumiankowa, bo o niej mowa oprócz siarki zawiera płynny wyciąg rumianku, tran, tlenek cynku, lanolina. Oprócz tego stosuje się przestudzone napary z rumianku. Rumianek wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, a także wspiera gojenie ran i łagodzenie podrażnień. Alternatywnie napar ten można stosować jako nasiadówki lub okłady.
Duże znaczenie mają również surowce garbnikowe, wśród których wymienia się najczęściej ziele pięciornika. Posiada właściwości ściągające i przeciwzapalne, pomaga skórze, która miała zbyt długi kontakt z moczem i kałem (wymieniony wyżej Tormentile Baby) lub syntetyczna substancja ściągająca zawarta w produkcie Tanno-Hermal krem. Co zastosować na pieluszkowe zapalenie skóry u rocznego dziecka, dwulatka czy trzylatka? Z powodzeniem stosuje się lek Alantan lub Alantan Plus. Oprócz tego krem z deksopantenolem Dermopanten.
Czego nie stosować na pieluszkowe zapalenie skóry i kiedy do lekarza?
Mimo starań każda mama potrzebuje porady lekarskiej. Kiedy iść do lekarza z odparzeniem pieluszkowym? Gdy zmiany zaczną być rozległe, objawy zaostrzą się mimo zmiany pielęgnacji. Czerwona lampka i biegiem do lekarza, gdy na skórze obecne są oznaki zakażenia bakteryjnego (np. z ropą) czy grzybiczego. Uwagę powinny zwrócić również miodowożółte strupy.
Warto jednak uświadomić sobie, że w przypadku zmian wysiękowym wskazany jest kontakt z lekarzem - większość produktów dostępnych bez recepty nie jest wystarczająca na wysiękowe zmiany!
W przypadku małych dzieci nie stosuje się w okolicy pieluszkowej (i żadnej innej!) dermatologicznych leków przeznaczonych dla dorosłych! Jest to szczególnie istotne w przypadku sterydów (mogą one prowadzić do zaniku skóry), niektórych antybiotyków (np. neomycyny, której nie stosuje się u osób młodszych niż 12 lat ze względu na działanie ototoksyczne). Istotne są również substancje jak alkohol - preparaty na bazie etanolu i innych alkoholi nie są dozwolone w okresie niemowlęcym.
Co robić aby pieluszkowe zapalenie skóry nie występowało wcale?
Na wystąpienie odparzeń znaczenie ma wiele czynników, niektóre z nich są związane z pielęgnacją i pewnymi dobrymi zwyczajami opieki. Co zatem zrobić?
- Należy często zmieniać pieluszkę.
- Stosować dobrej jakości pieluchy, na które skóra dziecka dobrze reaguje (przy stosowaniu niektórych u dziecka może wystąpić alergiczny wyprysk pieluszkowy). Dobrze tolerowane przez skórę pupy są pieluszki i pampersy biodegradowalne np. marki Kit and Kin.
- Przy zmianie pieluch należy dokładnie obserwować reakcje skóry dziecka na inne materiały w nowej pieluszce.
- Istotny jest również rozmiar pieluchy (nie może być za duża i mała). Dodatkowo między pieluszką, a skórą przyda się odrobina powietrza!
- Przy każdorazowej zmianie pieluchy oczyszczamy skórę dziecka! Najlepsza jest woda!
Niekiedy rozwiązaniem są domowe sposoby, wśród których wymienia się mąkę ziemniaczaną (jeden ze składników pudrów dla dzieci) i odwar z czarnej herbaty, która obfituje w garbniki o działaniu ściągającym.
Bibliografia
- Kaszuba, A., & Kuchciak-Brancewicz, M. (2019). Dermatologia dziecięca w pytaniach i odpowiedziach. Lublin: Wydawnictwo Czelej.
- Bass, D., Kibel, M., & Baker, R. (2012). Pierwsza pomoc dla twojej rodziny. Warszawa: Reader's Digest.
- Nowicki, R., Sokołowska-Wojdyło, M., & Wilkowska, A. (2013). Zarys Dermatologii Dla Studentów. Gdańsk: Gdański Uniwersytet Medyczny.
- Rutter, P., Pluta, J., & Błaszczyna, N. (2018). Opieka farmaceutyczna. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Lennecke, K., Hagel, K., Przondziono, K., Filipek, B., Orłowska, A., & Smolińska, M. (2018). Opieka farmaceutyczna w samoleczeniu wybranych chorób. Wrocław: MedPharm Polska.