Katar w ciąży może być objawem przeziębienia, alergii lub zmian hormonalnych. Bywa uciążliwy i negatywnie wpływa na samopoczucie kobiety ciężarnej. Co na katar w ciąży można bezpiecznie stosować? Jakie domowe sposoby na katar mogą pomóc złagodzić ten nieprzyjemny objaw?
Szkarlatyna (płonica) u dzieci, dorosłych i kobiet w ciąży — objawy, leczenie, przyczyny
- Co to jest szkarlatyna (płonica)?
- Badania na S. pyogenes i szkarlatynę
- Szkarlatyna objawy i jak wygląda?
- Jak wygląda wysypka w szkarlatynie?
- Szkarlatyna a malinowy język i trójkąt Fiłatowa
- Przebieg szkarlatyny i jej objawów
- Szkarlatyna u dzieci
- Szkarlatyna u dorosłych
- Szkarlatyna (płonica) w ciąży
- Objawy szkarlatyny a odra, różyczka i angina
- Płonica — leczenie szkarlatyny
- Antybiotyk na szkarlatynę
- Leczenie pozostałych objawów szkarlatyny
- Powikłania po szkarlatynie
- Często zadawane pytania o płonicy
- Czy na szkarlatynę choruje się tylko raz?
- Czy szkarlatyna to infekcja wirusowa?
- Czy patogen wywołujący szkarlatynę jest groźny dla zdrowia?
- Czy szkarlatyna (płonica) jest zaraźliwa i przenosi się drogą kropelkową?
- Jaki odstęp należy zachować pomiędzy osobą zdrową i chorą na szkarlatynę?
- Jak uniknąć zachorowania na szkarlatynę?
- Jak przebiega leczenie szkarlatyny?
- Co na swędzącą wysypkę przy szkarlatynie?
- Jak długo trzeba siedzieć w domu przy szkarlatynie?
Co to jest szkarlatyna (płonica)?
Szkarlatyna to choroba zakaźna, która atakuje głównie dzieci. Powoduje ją beta-hemolizujący paciorkowiec grupy A, czyli Streptococcus pyogenes. Patogen przenosi się drogą kropelkową, najczęściej w okresie od października do marca (okres jesienno-zimowy). Bakteria ta wytwarza toksynę płoniczą (pirogenne egzotoksyny - powodują m.in gorączkę, wyróżnia się 3 rodzaje), która odpowiada za ogólne i typowe objawy szkarlatyny jak silny ból gardła, wysypka i to, że język staje się czerwony (malinowy).
Źródłem (rezerwuarem) bakterii są bezobjawowi nosiciele lub osoby chore (dzieci i dorośli), które częściowo odpowiadają za zachorowanie na szkarlatynę. Okres inkubacji paciorkowca od szkarlatyny wynosi zwykle 2-5 dni lub 12 godzin - 4 dni - zależnie od źródła.
Badania na S. pyogenes i szkarlatynę
Co potwierdza zakażenie szkarlatyną? Są to objawy kliniczne, ale również badania laboratoryjne. Największe znaczenie ma wymaz z gardła, który pozwala na identyfikację i stwierdzenie obecności S. pyogenes, a także wytwarzanych przez nie enzymów jak antystreptolizyna O (ASO) i antydeoksyrybonukleazie B (ADB). Pomocniczo lekarz może zlecić również badania CRP i OB, których parametry będą podwyższone.
Odczyn ASO może utrzymywać się dłuższy czas od wyzdrowienia, co wykorzystuje się w diagnostyce różnicowej szkarlatyny, gorączki reumatycznej i ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek.
Szkarlatyna objawy i jak wygląda?
Zakażenie beta-hemolizującymi paciorkowcami z grupy A przebiega z wysoką gorączką (pomocne są zatem leki przeciwgorączkowe), ze znacznym pogorszeniem samopoczucie, a także bólem gardła (także przy przełykaniu), głowy i mięśni, powiększeniem migdałków i węzłów chłonnych szyi.
W przebiegu szkarlatyny nie odnotowuje się kataru (nieżytu błony śluzowej nosa) oraz kaszlu.
Jak wygląda wysypka w szkarlatynie?
Charakterystycznym objawem jest pojawienie się drobnoplamkowej wysypki na skórze lub mającej postać czerwonych grudek (zwykle 12-36 godzin od zakażenia). Co ważne blednie pod wpływem ucisku, co ma znaczenie diagnostyczne. Pojawia się w pierwszej kolejności na tułowiu (okolica obojczyków i szui) i rozszerza się na inne części ciała. Wysypka nie występuje na dłoniach i podeszwach stóp. Największe zmiany obserwuje się w dołach pachowych i na bocznych powierzchniach lędźwi i w zgięciach stawowych. Na koniec choroby obserwuje się łuszczenie się skóry, które przybiera postać grubopłatową (od 2. tygodnia). W pierwszej kolejności będzie złuszczać się skóra twarzy, kolejno tułowia, na koniec dłonie i stopy.
Szkarlatyna a malinowy język i trójkąt Fiłatowa
Innym objawem szkarlatyny jest czerwony język (zwykle 4. dnia od początku infekcji), w literaturze angielskojęzycznej można spotkać się ze stwierdzeniem "strawberry tongue". Zmianie tej towarzyszy biały nalot na języku. Wspomniany trójkąt Fiłatowa, czyli charakterystyczne zaczerwienienie twarzy obejmuje policzki z wykluczeniem trójkąta jamy ustnej i brody. Skóra wokół ust pozostaje kontrastowo blada względem zaczerwienienia na policzkach.
Przebieg szkarlatyny i jej objawów
Choroba zaczyna się zwykle nagle, a sam okres wylęgania jest krótki. Pierwsze objawy to przede wszystkim wysoka gorączka mogąca sięgać 40°C. Oprócz tego występuje ostre zapalenie gardła i ból, a także powiększone węzły na szyi i pod żuchwą. Taki początek choroby może zmylić niektóre osoby błędnie przypisując objawy do anginy lub przeziębienia wywołanego retrowirusami. W dalszej kolejności pojawia się wysypka m.in. fałdach skóry np. na szyi, a także w zgięciach stawów. W dalszej kolejności żywoczerwony język z obrzękniętymi brodawkami tzw. malinowy język (swoim kolorem może nawiązywać to truskawek).
Inne objawy szkarlatyny (płonicy) to:
- angina z płomienną czerwoną wysypką na błonach śluzowych (charakterystyczne szkarłatne łuki podniebienne),
- wysypka, która jest szczególnie nasilona na proksymalnych odcinkach kończyn i na tułowiu,
- objawy Pastii, czyli linijne wybroczyny w zgięciach stawowych.
Szkarlatyna u dzieci
To choroba zakaźna typowa dla wieku dziecięcego (może występować u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym). Źródłem zakażenia jest osoba chora na płonicę, np. inne dziecko lub pacjent będący nosicielem zarazka. U dzieci bardzo szybko narastają objawy płonicy (zwykle w przeciągu 1-3 dni). Gorączka może przekraczać 39°C (do jej pomiaru przyda się termometr dla dzieci, a także lek na gorączkę dla dzieci), dodatkowo obecne jest robicie i osłabienie. Często u dzieci ze szkarlatyną mogą wystąpić wymioty, nudności, bóle brzucha lub biegunka. Szkarlatyna u dzieci również objawia się w postaci wysypki (skóra dziecka wygląda jak pokłuta szczotką). Dla szkarlatyny nie tylko u dzieci typowe są objawy ze strony jamy ustnej jak:
- ból gardła,
- silne zaczerwienienie błon śluzowych i języka,
- obecność nalotów ropnych m.in. na migdałkach.
Toksyna paciorkowcowa może przedostać się do krążenia ogólnego wywołując dodatkowe objawy. Choroba przybiera ostrzejszy i groźniejszy przebieg. Może dojść do rozwoju posocznicy.
Zobacz jakie objawy szkarlatyny występują u dzieci
Szkarlatyna u dorosłych
Płonica u osób dorosłych ma cięższy przebieg niż u dzieci. Może być pomylona z innymi chorobami, niekiedy nie daje "oczywistych" objawów. Dodatkowo przechorowanie jej w okresie dzieciństwa nie daje gwarancji niezachorowania czy odporności do końca życia.
Objawy płonicy u dorosłych są podobne do tych u dzieci. Wymienić można tutaj wysoką gorączkę, osłabienie, gorsze samopoczucie, ból gardła, wysypka (drobna i czerwona na kończynach i tułowiu), powiększenie węzłów chłonnych.
Osoby dorosłe są często narażone na powikłania jak problemy z nerkami (zapalenie nerek), sercem (zapalenie mięśnia sercowego) czy sepsa.
Szkarlatyna (płonica) w ciąży
Osoby dorosłe, w tym kobiety w okresie ciąży mogą zachorować na płonicę. W przypadku zaobserwowania pierwszych objawów należy udać się do lekarza. Szkarlatyna ma dużo groźniejsze konsekwencje niż "przechodzenie" kataru. Lekarz po stwierdzeniu płonicy przepisze bezpieczny antybiotyk, który zależnie od rodzaju stosuje się 10 lub 14 dni. Paciorkowce z grupy A odpowiedzialne za szkarlatynę nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla płodu. Jednak nie można zbagatelizować płonicy. Leczenie szkarlatyny w ciąży wymaga antybiotykoterapii.
Objawy szkarlatyny a odra, różyczka i angina
Szkarlatyna inaczej płonica może być pomylona z innymi chorobami jak angina (na początku), odra lub różyczka, w których występuje podobne objawy. Wszystkie wymienione choroby mają bakteryjną etiologię.
Pomiędzy tymi chorobami istnieje kilka cech wspólnych jak gorączka czy wysypka. Przyglądając się bliżej wysypki w tych chorobach nie wyglądają identycznie:
- w płonicy i różyczce występuje postać drobnoplamkową, gdzie w odrze to duże plamki często zlewające się
- w płonicy i odrze występuje wysoka gorączka, dla różyczki ma one średnie nasilenie
- cechy charakterystyczne dla odry to plamki Koplika, dla różyczki powiększenie węzłów chłonnych karkowych, a dla płonicy jest to malinowy język
- w anginie i szkarlatynie może występować białawy nalot na języku i migdałkach i opuchnięte węzły chłonne szyjne, w miarę rozwoju choroby pojawiają się charakterystyczne objawy dla szkarlatyny.
Objawy szkarlatyny są charakterystyczne, jednak może być pomylona z innymi chorobami wieku dziecięcego.
Płonica — leczenie szkarlatyny
Szkarlatyna i leczenie przyczynowe polega na podaniu odpowiedniego antybiotyku, który będzie skuteczny na paciorkowce z grupy A. Warto podkreślić fakt, że brak jest szczepionki na szkarlatynę i można zapaść wielokrotnie na tę chorobę, szczególnie przy znacząco obniżonej odporności i częstym kontakcie z chorymi i/lub nosicielami.
Antybiotyk na szkarlatynę
Antybiotykoterapia stanowi podstawę w leczeniu przyczynowym, ponieważ szkarlatyna jest chorobą bakteryjną. Najczęściej na szkarlatynę stosuje się antybiotyki z grupy penicylin, a w przypadku nadwrażliwości na te antybiotyki— cefalosporyny. Warto zauważyć, że osoby zdrowe, które przeszły szkarlatynę nadal mogą być nosicielami tej baterii i brać udział w ich rozsiewaniu. W czasie stosowania antybiotyku ważny jest probiotyk, który uzupełni naruszoną florę bakteryjną jelit. Zwykle antybiotykoterapia trwa 10 dni i przyjmuje się ją w schemacie 1 tabletka lub określona porcja zawiesiny co 12 godzin.
Leczenie pozostałych objawów szkarlatyny
W ramach łagodzenia objawów jak wysoka gorączka stosuje się leki jak syropy przeciwgorączkowe z NLPZ, które pełnią również rolę środków przeciwbólowych. Na silny ból gardła pomocne będą pastylki do ssania, aerozole lub inne leki na ból gardła. Nie powinno zabraknąć również środków wzmacniających jak witamina C np. w połączeniu z rutyną.
Zobacz poniższe produkty, a także preparaty na ból gardła dla dzieci oraz leki na ból i stan zapalny gardła dla dorosłych.
Powikłania po szkarlatynie
Nieleczona szkarlatyna może doprowadzić do groźnych konsekwencji zdrowotnych. W zależności od postaci, powikłania mogą być różne i wymagać leczenia szpitalnego. Przykładowo wyróżnia się:
- płonicę toksyczną piorunującą, gdzie występuje wstrząs, utrata przytomności, krwawienia ze skóry
- szkarlatynę septyczną, której towarzyszy bakteriemia, posocznica, wrzodziejąco-martwicza angina, zmiany martwicze w jamie ustnej, ropne zapalenie zatok / opon mózgowo-rdzeniowych, ropniaki stawowe, bakteryjne zapalenie wsierdzia.
Na płonicę i jej konsekwencje w postaci powikłań narażone są również narządy jak nerki i serce:
- w płoniczym zapaleniu serca występuje brodawkowate zapalenie wsierdzia, zapalenie mięśnia sercowego,
- w płoniczym zapaleniu nerek odnotowuje się m.in. śródmiąższowe zapalenie nerek, krwotoczne zapalenie kłębuszków nerkowych po okresie utajenia trwającym 2-3 tygodnie.
Bazując na innym podziale powikłań możemy mówić również o:
- ropnych powikłaniach (wczesnych), do których wlicza się ropień np. w obrębie jamy ustnej i gardła, węzłów, ucha środkowego, zatok przynosowych
- późne powikłania immunologiczne (rzadko u dorosłych) jak gorączka reumatyczna, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
- inne jak zapalenie płuc opon mózgowo-rdzeniowych.
Często zadawane pytania o płonicy
Czy na szkarlatynę choruje się tylko raz?
Na szkarlatynę można zachorować kilka razy w życiu. Paciorkowce S. pyogenes mogą wytwarzać różne rodzaje toksyn. Ponowne zakażenie wywołane jest innym paciorkowcem na toksynę którego pacjent nie miał styczności.
Czy szkarlatyna to infekcja wirusowa?
Nie, szkarlatyna to groźna choroba zakaźna wywołana przez bakterie tj. paciorkowce wytwarzające toksyny. Dlatego w jej leczeniu stosuje się antybiotyki, które nie działają w chorobach wirusowych.
Czy patogen wywołujący szkarlatynę jest groźny dla zdrowia?
Bakteria (Streptococcus pyogenes) wywołująca szkarlatynę powoduje różne zakażenia narządowe i może przyczynić się do powikłań po płonicy jak:
- zapalenie ropne gardła, migdałków, zatok, ucha środkowego, węzłów limfatycznych
- zapalenie skóry i tkanki podskórnej
- ropnie w narządach wewnętrznych
- ropne zapalenia stawów i kości.
Czy szkarlatyna (płonica) jest zaraźliwa i przenosi się drogą kropelkową?
Szkarlatyna jest chorobą zakaźną i zarazem bakteryjną. Płonica jest zaraźliwa, przenosi się drogą kropelkową. Np. w wyniku kontaktu z osobą chorą, która kichając lub kaszląc rozsiewa zarazki S. pyogenes w postaci aerozolu. Oprócz tego dotykanie potencjalnie skażonych przedmiotów wydzielinami z dróg oddechowych tą bakterią może prowadzić do choroby.
Jaki odstęp należy zachować pomiędzy osobą zdrową i chorą na szkarlatynę?
Literatura podaje odległość powyżej 2,5 metra. Osoba z płonicą powinna również zostać odizolowana w miarę możliwości od zdrowych domowników. Pomocne może być również noszenie maseczki, która ogranicza rozsiewanie bakterii.
Jak uniknąć zachorowania na szkarlatynę?
Płonica jest chorobą zakaźną i nie ma 100% skutecznej metody na uniknięcie jej zakażenia. Nie istnieje skuteczna szczepionka przeciw płonicy. Co pomoże zapobiegać szkarlatynie? Przestrzeganie higieny osobistej, a w okresie jesienno-zimowym częste mycie i dezynfekcja rąk. Dzieci z podejrzeniem szkarlatyny nie powinny uczęszczać do przedszkoli, szkół czy żłobków.
Jak przebiega leczenie szkarlatyny?
Można w nim wyróżnić leczenie przyczynowe i objawowe. Za leczenie przyczynowe uznaje się antybiotykoterapię. Oprócz tego można łagodzić inne objawy choroby jak gorączkę, zapalenie gardła, wysypkę i bóle mogące towarzyszyć płonicy np. mięśni.
Co na swędzącą wysypkę przy szkarlatynie?
Swędząca wysypka przy szkarlatynie występuje na tułowiu, a także w dołach pachowych i zgięciach stawów. Pomocne będą środki znieczulające jak np. cienka warstwa pudru z benzokainą (anestezyną) typu Pudroderm. Inną opcją może być żel z dimetyndenem jak Fenistil lub jego odpowiedniki. W przypadku swędzenia dużej powierzchni skóry można rozważyć zastosowanie doustnych środków przeciwhistaminowych (np. tabletki na alergię).
Jak długo trzeba siedzieć w domu przy szkarlatynie?
Odczuwalną ulgę pacjent odczuwa zwykle kilka dni przy regularnym stosowaniu antybiotyku. Objawy skórne mogą utrzymywać się przez 2-3 tygodnie od momentu ich pojawienia. Do szkoły, przedszkola czy pracy można wrócić po ok. 2-3 tygodniach leczenia, co może wymagać konsultacji z lekarzem.
Najważniejsze informacje o szkarlatynie u dzieci i dorosłych
Bibliografia
- https://podyplomie.pl/pediatria/12158,plonica
- https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/74624,szkarlatyna-plonica
- Kaszuba A, (2018) Zmiany skórne w chorobach ogólnoustrojowych, Lublin: Wydawnictwo Czelej, tom 4, rozdział 43
- Hahn, J., Skoczyńska, A., & Starczewska, A. (2015). Checklist choroby wewnętrzne. Wrocław: MedPharm Polska.
- Latkowski, B., Lukas, W., & Godycki-Ćwirko, M. (2017). Medycyna rodzinna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.