Co to jest ospa wietrzna?
Ospa wietrzna to choroba zakaźna o podłożu wirusowym, wywoływana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Choroba przenosi się poprzez bezpośredni kontakt z chorym lub drogą kropelkową. Należy do najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych. Do zakażenia może dojść także poprzez kontakt z przedmiotami, na których znajduje się wydzielin z dróg oddechowych chorego, a także przez łożysko chorej matki.
Gdzie w organizmie przemieszcza się wirus ospy?
Wirus ospy wietrznej dostaje się do organizmu poprzez jamę ustną, następnie dochodzi do jego namnażania w nabłonku górnych dróg oddechowych. W kolejnym etapie migruje wraz z krwią do powierzchniowej warstwy skóry, co objawia się charakterystyczną dla tej choroby wysypką.
Przebieg choroby, ospa objawy
Przed pojawieniem się wysypki, która jest najbardziej charakterystycznym objawem ospy, występują objawy grypopodobne (gorączka, bóle mięśni i głowy, złe samopoczucie — to pierwsze objawy ospy wietrznej). Dodatkowo może wystąpić także:
Wysypka pojawia się najczęściej w drugiej dobie gorączki, ma charakter grudkowo-pęcherzykowy. Pojawia się na tułowiu, na skórze głowy, kończynach i błonach śluzowych. Początkowo wysypka ma charakter rumieniowych plamek. Następnie w ich miejsce pojawiają się grudki wypełnione płynem. Następnym etapem jest tworzenie się krostek, które następnie zasychają, tworząc strupy.
Czytaj także: Kiedy zaczyna się stan podgorączkowy i gorączka?
Ospa okres zarażania
Do wysokiej zakaźności przyczynia się fakt, że osoba chora zakaża jeszcze przed pojawieniem się wysypki (średnio 2 dni przed wysypką). Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się ospy, osoba chora powinna zostać odizolowana, aby zatrzymać transmisję wirusa. Jednak fakt, że początkowo daje objawy podobne do przeziębienia czy też grypy, może uśpić naszą czujność.
Kobiety ciężarne i wirus ospy
Ospa wietrzna jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży, jeśli nigdy wcześniej nie chorowały na tę chorobę i nie były szczepione. Wirus przenosi się przez łożysko i może powodować poważne wady rozwojowe płodu. Jest także niebezpieczny dla samej ciężarnej.
Leczenie ospy wietrznej
Leczenie ospy to przede wszystkim leczenie objawowe. Stosuje się leki i preparaty, które mają łagodzić ból, gorączkę czy też świąd.
Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe na ospę
Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe to powszechnie stosowane preparaty podczas ospy. Preferowanym lekiem na ból i gorączkę podczas przebiegu ospy wietrznej jest paracetamol. Dostępny w postaci zawiesiny (dla niemowląt i młodszych dzieci) lub tabletek oraz kapsułek dla dorosłych i starszych dzieci.
Dlaczego w łagodzeniu gorączki w czasie ospy nie należy stosować ibuprofenu?
Podczas ospy nie powinno się stosować preparatów na bazie ibuprofenu oraz innych leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych jak np. kwas acetylosalicylowy. Lek ten może ukrywać objawy zakażenia, co w konsekwencji ma wpływ na opóźnienie dla właściwego leczenia i może wiązać się z większym ryzykiem wystąpienia powikłań. W przypadku ospy chodzi przede wszystkim o gronkowcowe i paciorkowcowe nadkażenia skóry.
Więcej na temat paracetamolu przeczytasz w tym artykule: Paracetamol - czy to bezpieczny lek przeciwbólowy?
Preparaty stosowane miejscowo na wysypkę, łagodzące świąd w ospie
W składzie zawierać mogą m.in. anestezynę, czyli benzokainę — lek działający miejscowo znieczulająco. Z tym składnikiem dostępne są takie preparaty jak puder płynny, którego działaniem podstawowym jest złagodzenie odczuwanej swędzącej wysypki. Niekiedy preparaty na problemy skórne zawierają również dodatek mentolu (ze względu na działanie chłodzące i pośrednio przeciwświądowe), a także wysuszający tlenek cynku. Te 3 składniki, czyli benzokaina, tlenek cynku i mentol to składniki tradycyjnego leku Pudroderm. Dostępne są również inne preparaty o działaniu chłodzącym, ale bez substancji znieczulającej (np. Virasoothe).
Preparaty miejscowe do odkażania krostek
Odpowiednia higiena oraz z preparaty odkażające, zapobiegają nadkażeniom bakteryjnym skóry. Rekomendowanym lekiem w tym przypadku jest oktenidyna (Octenisept, Oktaseptal), można zastosować również rywanol (brudzi skórę na żółto). Rzadziej obecnie stosuje się fiolet gencjanowy, dawniej popularny (ze względu na jego intensywny kolor, który maskuje krostki, przez co wyłapanie potencjalnego nadkażenia bakteryjnego jest utrudnione.
Leki przeciwhistaminowe (przeciwalergiczne) w ospie
W przypadku uporczywego świądu można zastosować doustne leki przeciwhistaminowe II generacji (wywołują mniejszą senność w porównaniu do I generacji). Są to powszechnie dostępne bez recepty leki na alergię. Należą do nich leki takie jak m.in. cetyryzyna (np. Allertec), feksofenandyna (np. Allegra), desloratadyna (np. Hitaxa fast). Leki te pomogą w opanowaniu świądu skóry.
Skutecznym rozwiązaniem na swędzenie skóry w ospie, mogą okazać się również leki przeciwhistaminowe w postaci żelu stosowanego miejscowo na krostki (np. Fenistil żel, zawierający dimetinden).
Ospa wietrzna — prawidłowa pielęgnacja skóry
Oprócz preparatów z aptecznych półek niezwykle ważne podczas przebiegu ospy jest prawidłowa pielęgnacja i higiena skóry. Pozwoli ona uniknąć nadkażenia bakteryjnego krostek, a tym samym zapobiec powstaniu nieestetycznych blizn. Oto kilka zasad, których należy przestrzegać:
- Nie rozdrapuj krostek — może to być trudne do wykonania, szczególnie u dzieci. Ospa wietrzna u dzieci to swędzący i uporczywy problem, ciężko bowiem jest wytłumaczyć dziecku, że nie może drapać krostek, które tak bardzo je swędzą. W takim przypadku pomocne mogą okazać się wspomniane wcześniej preparaty łagodzące świąd.
Więcej na temat świądu skóry przeczytasz tutaj: Dlaczego skóra swędzi - rodzaje świądu, dostępne leczenie, domowe metody na swędzenie.
- Pamiętaj o codziennej kąpieli — kąpiel warto wykonać z dodatkiem nadmanganianu potasu, który działa odkażająco (do kąpieli wystarczy dodać dosłownie kilka kryształków nadmanganianu, woda ma mieć kolor lekko różowy). Wybieraj łagodne preparaty do mycia dla dzieci. Podczas kąpieli nie należy pocierać skóry gąbkami czy też myjkami, a po jej zakończeniu skórę osuszyć delikatnie świeżym ręcznikiem (również bez pocierania).
- Dbaj o higienę rąk — szczególnie w przypadku dzieci jest to ważne. Krótko przycięte paznokcie oraz częste mycie rąk zminimalizują ryzyko nadkażenia krostek.
Jeśli zauważysz nadkażenie bakteryjne krostek, zgłoś się do lekarza. Być może będzie konieczne zastosowanie leków dostępnych wyłącznie na receptę, zawierających w składzie antybiotyk.
Leki stosowane w ospie wietrznej w głównej mierze łagodzą objawy choroby
Ospa wietrzna szczepionka
Ospa wietrzna jest powszechnie uważana za chorobę łagodną i niegroźną. Nie zawsze jest to jednak prawda, gdyż choroba może wywoływać poważne powikłania. Co roku średnio 1000 osób chorych na ospę wymaga hospitalizacji, ospa u dorosłych jest szczególnie niebezpieczna.
Zachorowania na ospę, a także jej ciężkich powikłań można jednak uniknąć dzięki szczepieniom ochronnym. W Polsce dostępne są 2 preparaty szczepionki przeciwko ospie. Obydwie zawierają ten sam szczep wirusa ospy i półpaśca (jest to szczep OKA). Są to szczepionki żywe, atenuowane (zawierają osłabiony, pozbawiony zjadliwości wirus ospy) Szczepionki wykazują bardzo dużą, bo aż 95% skuteczność.
Źródło grafiki: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/ospa-wietrzna/
Szczepienia przeciwko ospie wietrznej zaleca się wszystkim dzieciom, a także dorosłym, którzy wcześniej nie chorowali i nie byli zaszczepieni. Zaszczepić można już dzieci po 9 miesiącu życia, jednak optymalnym czasem na podanie szczepionki jest wiek powyżej 12 miesięcy.
Podaje się 2 dawki preparatu, w odstępach minimum 6-tygodni (optymalny odstęp między dawkami to 3 miesiące). 2 dawki szczepionki pozwalają zapewnić wieloletnią odporność przeciwko ospie wietrznej (utrzymującą się nawet przez całe życie). Ospa wietrzna u osób zaszczepionych ma łagodny, przebieg zazwyczaj nie występuje gorączka, zwykle pojawia się skąpa wysypka.
Źródło grafiki: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/ospa-wietrzna/
Szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest refundowane ze środków NFZ dla następujących grup:
- dzieci uczęszczających do żłobka lub klubu malucha,
- dzieci przebywające w zakładach opiekuńczo-pielęgnacyjnych,
- dzieci do 12 roku życia, które są szczególnie narażone na zakażenie z przyczyn środowiskowych (m.in. dzieci z immunosupresją, ostrą białaczką limfoblastyczną, zakażone wirusem HIV).
Ospa wietrzna powikłania
Powikłania ospy, które najczęściej mogą wystąpić to:
- bakteryjne zakażenia skóry (najczęściej wynikają z nieprawidłowej higieny skóry lub w wyniku rozdrapywania wykwitów),
- zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego (m.in. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu),
- zapalenie płuc,
- małopłytkowość,
- zapalenie mięśnia sercowego.
Ospa wietrzna u dorosłych znacznie częściej daje powikłania niż u dzieci. (nawet 10-20 razy większe ryzyko powikłań). Co roku ok. 1000 osób jest hospitalizowanych z powodu powikłań wynikających z ospy wietrznej.
W ostatnich latach "modne / popularne" są ospa party. Co to dokładnie jest?
Ospa party to umyślne narażanie dziecka zdrowego na kontakt z osobą chorą na ospę wietrzną w celu jego zakażenia i uzyskania odporności po przechorowaniu ospy. Ospa u dzieci to choroba niezwykle powszechna i w większości o łagodnym przebiegu. Jednak jej przebieg nigdy nie jest przewidywalny i może wywoływać niebezpieczne dla zdrowia i życia powikłania. Dlatego też takie zachowanie jest bardzo nierozsądne, a wręcz niebezpieczne.
Co wspólnego z ospą wietrzną ma półpasiec?
Osoby, które przechorowały ospę wietrzną, w przyszłości mogą zachorować również na półpasiec. Objawy półpaśca to przede wszystkim jednostronna, bolesna, pęcherzykowa wysypka. Dzieje się tak, ponieważ wirus Varicella-Zoster może przetrwać w formie utajonej w zwojach nerwowych przez wiele lat. Wirus może uaktywnić się po wielu latach, np. w okresie osłabionej odporności, powodując półpasiec.
Ryzyko wystąpienia tej choroby wzrasta wraz z wiekiem, Najczęstszym powikłaniem półpaśca jest neuralgia półpaścowa. Jest to ból, który pojawia się w miejscu wysypki powstałej w wyniku półpaśca. Może utrzymywać się przez długi czas (nawet kilka lat po zniknięciu zmian skórnych).
Bibliografia
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/ospa-wietrzna
- Rentier B., Gershon A.A., Consensus: Varicella Vaccination of Healthy Children a Chalange for Europe. Pediatr Infect Dis J. 2004; 23: 379-389.
