Łojotokowe zapalenie skóry – przyczyny
Zapalenie łojotokowe skóry (ŁZS) to powszechne schorzenie, który dotyczy 1-3% ogółu populacji. Kilkukrotnie częściej pojawia się ono u mężczyzn niż u kobiet. Może rozwinąć się w każdym wieku. U niemowląt przybiera postać ciemieniuchy. Przyczyny łojotokowego zapalenia skóry nie są do końca poznane. Wiemy jednak, że wpływ na rozwój tej choroby ma nadmierna aktywność gruczołów łojowych. U pacjentów zmagających się z ŁZS prawdopodobnie zaburzeniu ulega też proces odnawiania się komórek naskórka. Zbyt szybko się one złuszczają i stwarzają ryzyko zaczopowania ujść gruczołów łojowych.
Jednocześnie, dobra odpowiedź organizmu na przeciwgrzybicze leki na łojotokowe zapalenie skóry sugeruje udział grzybów Malassezia furfur w rozwoju ŁZS. Grzyb ten naturalnie kolonizuje skórę, jednak u części osób dochodzi do jego nasilonego namnażania się. Skutkuje to pojawieniem się określonych objawów. Zwiększona ilość łoju na skórze sprzyja rozwojowi grzybów. Wśród możliwych przyczyn łojotokowego zapalenia skóry wymienia się w ostatnich latach także wzmożoną aktywność bakterii z rodzaju Staphylococcus. Możliwe jest również, że do rozwoju choroby przyczynia się zaburzone funkcjonowanie bariery wodno-lipidowej naskórka. Pewien wpływ prawdopodobnie ma też zaburzona praca układu odpornościowego.
Łojotokowe zapalenie skóry – objawy
Łojotokowe zapalenie skóry to choroba przewlekła. W jej przebiegu naprzemiennie można obserwować okresy zaostrzeń i remisji objawów. W początkowym okresie, zazwyczaj pojawiają się łuszczące, drobnogrudkowe zmiany. Może, lecz nie musi towarzyszyć im świąd. Występują one najczęściej na twarzy – na brwiach, brodzie, czole i w obrębie fałd nosowo-gardłowych. Mogą rozwinąć się też na szyi, za uszami, na górnej części pleców, pod piersiami, w okolicy pach i pachwin. W miarę rozwoju choroby, zmiany stają się coraz bardziej odgraniczone od zdrowej skóry. Łatwo można zauważyć łuszczące się, tłuste, żółtawe strupy.
Zapalenie łojotokowe skóry u większości pacjentów nie wywołuje swędzenia, choć warto mieć na uwadze, że może ono wystąpić. U części chorych, świąd jest mało nasilony. ŁZS na owłosionej skórze głowy przebiega pod postacią łupieżu. Jeśli łojotokowe zapalenie skóry nie jest odpowiednio leczone lub ma ciężką, zaawansowaną postać, zmiany chorobowe, złożone z wielu warstw złuszczonego, tłustego naskórka, zaczynają tworzyć skorupę. Zazwyczaj pojawia się wówczas uporczywe swędzenie, które może prowadzić do uszkodzenia naskórka i rozwoju zakażenia. W miejscach objętych zmianami chorobowymi dochodzi też do wzmożonej utraty włosów.
Łojotokowe zapalenie skóry częściej występuje u mężczyzn, wśród osób z nadmierną aktywnością gruczołów łojowych, a także u pacjentów z niedoborami odporności. Objawy pojawiają się najczęściej u noworodków, nastolatków przechodzących okres dojrzewania, a także dorosłych po 50-tym roku życia.
Łojotokowe zapalenie skóry a AZS
Zapalenie łojotokowe skóry należy odróżnić od innych chorób dermatologicznych, które mają w pewnych aspektach podobny przebieg. ŁZS jest dość często mylone z AZS, szczególnie u dzieci. Oba schorzenia mają charakter przewlekły i występują na podobnych obszarach ciała. Między ŁZS a AZS występuje jednak wiele różnic, dzięki którym można skutecznie odróżnić je od siebie. Prawidłowa diagnoza ma ogromne znaczenie, ponieważ leczenie łojotokowego zapalenia skóry wymaga zastosowania zupełnie innych preparatów niż atopowe zapalenie skóry. Oto główne różnice między ŁZS a AZS:
- początek pojawienia się objawów – zapalenie łojotokowe skóry daje o sobie znać najczęściej w ciągu pierwszych 3 miesięcy życia, zwiększoną ilość zachorowań obserwuje się też w wieku nastoletnim i po 50. roku życia. AZS u dzieci pojawia się nieco później, zazwyczaj do 6-ego miesiąca życia,
- charakter zmian – przy AZS zmiany mają postać drobnych grudek i pęcherzyków, pojawiających się na zaczerwienionej skórze. Przy ŁZS są to tłuste, żółte łuski,
- suchość skóry – przy AZS skóra jest sucha i szorstka, a przy łojotokowym zapaleniu skóry jest ona raczej tłusta,
- obecność świądu – nasilone swędzenie, prowadzące często do pojawiania się ran i nadkażeń skórnych to typowy objaw atopowego zapalenia skóry. ŁZS przebiega bez świądu lub ze świądem o łagodnym nasileniu,
- obecność zmian na twarzy – AZS występuje typowo na policzkach i brodzie, ŁZS częściej pojawia się na czole, w okolicy brwi i fałd nosowo-wargowych,
- nasilanie zmian pod wpływem słońca i wysokiej temperatury jest bardziej charakterystyczne dla AZS. W przypadku zapalenia łojotokowego skóry, słońce najczęściej prowadzi do łagodzenia zmian chorobowych.
Zapalenia łojotokowego skóry nie należy również mylić również z łuszczycą, o której można przeczytać w artykule: Co to jest łuszczyca i jak sobie z nią radzić? – przyczyny, objawy, leczenie.
Jak wyleczyć łojotokowe zapalenie skóry?
Łojotokowe zapalenie skóry – leczenie tego schorzenia polega na stosowaniu preparatów o działaniu przeciwgrzybiczym, złuszczającym i przeciwświądowym. Zaleca się je aplikować na zmiany chorobowe przy każdym zaostrzeniu ŁZS. Nie ma obecnie leku przyczynowego, który pozwoliłby raz na zawsze pozbyć się tego schorzenia. Wprowadzenie jednak skutecznych leków na łojotokowe zapalenie skóry i odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne wydłużają okresy remisji choroby.
Inaczej przebiega leczenie owłosionej skóry głowy, a inaczej skóry gładkiej. W przypadku łupieżu stosuje się szampon przeciwłupieżowy z ketokonazolem lub cyklopiroksolaminą. Skuteczny jest np. szampon Nizoral, Zoxin-med i Pirolam. W przypadku gładkiej skóry, można sięgnąć po te same substancje, ale w formie kremu (np. krem Nizoral), żelu lub płynu na skórę (np. Hascofungin). Ketokonazol może być stosowany przez osoby dorosłe oraz młodzież mającą powyżej 12 lat, a cyklopiroksolamina również u młodszych dzieci (powyżej 6-ego roku życia).
Przy mocniej nasilonych zmianach chorobowych, lekarz może zadecydować o konieczności wprowadzenia do terapii glikokortykosteroidów. Najczęściej wystarczą te o małej lub ewentualnie średniej sile działania. Sterydowe leki na łojotokowe zapalenie skóry hamują stan zapalny, redukują odczuwany świąd i zmniejszają zaczerwienienie. Preparaty te stosowane są miejscowo, dzięki czemu są bezpieczniejsze niż sterydy przyjmowane doustnie i działające ogólnoustrojowo. Lekarz może zaproponować również inne miejscowe leki na łojotokowe zapalenie skóry dostępne na receptę. Jeśli leczenie miejscowe okaże się nieskuteczne, można wprowadzić doustne leki przeciwgrzybicze. Są one przepisywane także wtedy, gdy zmiany chorobowe występują na dużych obszarach skóry.
Domowe sposoby na łojotokowe zapalenie skóry
Wśród domowych sposobów na ŁZS wymienić można samodzielnie przygotowane okłady z naparu przyrządzonego z tymianku lub mniszka lekarskiego. Maseczki z sody oczyszczonej z dodatkiem olejku eterycznego o działaniu przeciwzapalnym również są czasem wykorzystywane przez zwolenników naturalnych sposobów leczenia. Należy jednak dodać, że wymienione domowe sposoby na łojotokowe zapalenie skóry nie mają potwierdzonej naukowo skuteczności.
Istotna jest jednak codzienna pielęgnacja skóry. Pacjentom zmagającym się z łojotokowym zapaleniem skóry zaleca się stosowanie nawilżających, regulujących pracę gruczołów łojowych kosmetyków. Korzystne efekty może przynieść koncentrat kojący do skóry skłonnej do łuszczenia się Uriage Xemose PSO, krem ograniczający łuszczenie się skóry Ducray Kelual DS, a także krem do skóry łojotokowej La Roche-Posay Kerium DS.
Jeśli chorzy zauważają pewne powtarzalne czynniki, które prowadzą do zaostrzenia choroby, warto postarać się je wyeliminować lub chociaż ograniczyć. Odradzane jest palenie papierosów i spożywanie alkoholu. Pacjenci powinni dbać o prawidłowe odżywienie organizmu.
Łojotokowe zapalenie skóry u dzieci
Łojotokowe zapalenie skóry u dzieci po urodzeniu dotyczy zdecydowanej większości noworodków. Pojawiające się żółtawe, tłuste łuski (ciemieniucha) na skórze głowy nie powodują bólu ani swędzenia. Są przede wszystkim problemem natury estetycznej. Niestety, najczęściej mają charakter nawracający i mogą utrzymywać się do ukończenia 1-ego roku życia. U niektórych dzieci ciemieniucha trwa nieco dłużej.
Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt - leczenie polega na zmiękczaniu pojawiających się łusek i ich wyczesywaniu. Do tego celu można użyć zwykłej, kosmetycznej oliwki, a także specjalistycznych preparatów na ciemieniuchę, takich jak np. żel Emolium Dermocare, krem Oilan Baby czy preparat na ciemieniuchę Pharmaceris Emotopic.
Łojotokowe zapalenie skóry to powszechna przypadłość, która dotyczy osób w każdym wieku. Może mieć różny stopień nasilenia i w różnym stopniu wpływać na odczuwany komfort życia. Leczenie ŁZS w pierwszej kolejności warto rozpocząć od zastosowania leku z cyklopiroksolaminą, która działa jednocześnie przeciwgrzybiczo, przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Dostępne są również inne leki na łojotokowe zapalenie skóry, które również mogą skutecznie zmniejszać łuszczenie się skóry i nasilony łojotok. W codziennej pielęgnacji nie można zapominać o regularnym zmiękczaniu naskórka i korzystaniu z preparatów, które ograniczają nadreaktywność gruczołów łojowych.
Bibliografia:
- Buczek A., Wcisło-Dziadecka D., Sierant K., Brzezińska-Wcisło L., Co nowego w etiologii i terapii łojotokowego zapalenia skóry?, Postępy Nauk Medycznych, 2019, 1a, s. 49-54
- Tucker D., Masood S., Seborrheis Dermatitits, in: StatPearls
