Czym jest choroba bostońska?
Choroba bostońska to potoczne określenie choroby słoni, stóp i jamy ustnej (HFMD - hand, foot and mouth disease). Należy jednak zaznaczyć, że określenie to uważane jest za nieprawidłowe. "Bostonka" nawiązuje prawdopodobnie do epidemii w Bostonie, która miała miejsce w ubiegłym wieku. Wywołały ją również patogeny z rodzaju enterowirusów, jednak inne niż te, które odpowiadają za chorobę dłoni, stóp i ust. W języku potocznym ciągle jeszcze używane jest określenie "bostonka", dlatego na potrzeby artykułu ta nazwa również będzie się w nim pojawiać.
Choroba dłoni, stóp i ust najczęściej występuje wśród dzieci między 2. a 10. rokiem życia. Charakteryzuje się wysoką zakaźnością. W większych skupiskach dzieci, zakaźność może sięgać nawet 90%. Odpowiadając od razu na tytułowe pytanie, choroba bostońska dotyka też osób dorosłych. Zdarza się to jednak znacznie rzadziej. U dorosłych pacjentów choroba może mieć mniej typowy i bardziej uciążliwy przebieg. Osoby dorosłe obarczone są też wyższym ryzykiem powikłań.
Objawy bostonki
W początkowej fazie choroby bostońskiej występują takie objawy jak:
- gorączka - najczęściej nie jest wysoka,
- złe samopoczucie,
- ból gardła,
- spadek apetytu,
- sporadycznie ból brzucha, biegunka.
Po 1-2 dniach zaczynają pojawiać się charakterystyczne objawy bostonki, mające postać zmian skórnych. W pierwszej kolejności zazwyczaj występują zmiany w obrębie jamy ustnej. Na języku, błonie śluzowej policzków oraz podniebieniu można zauważyć czerwone, bolesne zmiany, które przekształcają się w pęcherzyki, po czym pękają i tworzą owrzodzenia (również bolesne). To właśnie ze względu na odczuwany ból, pacjenci często znacząco ograniczają przyjmowanie pokarmów, a także napojów.
W dalszej kolejności, zmiany skórne zaczynają obejmować również powierzchnię dłoni i stóp. Często obserwuje się je także w okolicy narządów płciowych i na pośladkach. Mają postać podłużnych, szarawych pęcherzyków, które są otoczone zaczerwienioną skórą. Mogą też wystąpić czerwone grudki i plamki. Osoby cierpiące na chorobę bostońską mogą odczuwać ból w obrębie zmian skórnych. Swędzenie raczej nie występuje. Wysypka w jamie ustnej, na skórze dłoni, stóp i w okolicy miejsc intymnych najczęściej utrzymuje się do 7 dni. Pod koniec tego okresu zmiany zaczynają stopniowo zanikać. W tym czasie może dojść do zauważalnego złuszczania się naskórka.
Opisany został typowy przebieg choroby. Zdarza się jednak, że u konkretnego pacjenta z chorobą dłoni, stóp i jamy ustnej występuje jedynie część wymienionych objawów. U niektórych pacjentów w ogóle nie pojawia się gorączka i osłabienie, a pierwszym symptomem jest wysypka. U najmłodszych dzieci, zmiany skórne mogą nie obejmować jedynie jamy ustnej, dłoni i stóp, lecz mieć bardziej rozsiany i uogólniony charakter.
Przy chorobie bostońskiej początkowo zazwyczaj obserwuje się pogorszenie samopoczucia, lekką gorączkę i spadek apetytu. Po kilku dniach pojawia się charakterystyczna wysypka na języku, podniebieniu i wewnętrznej części policzków. Następnie, pęcherzyki, grudki i czerwone plamki zaczynają pokrywać również dłonie, stopy i okolicę narządów płciowych.
Przyczyny choroby dłoni, stóp i ust. Jak długo chory zaraża?
Bostonka to choroba wirusowa. Wywołują ją enterowirusy (najczęściej wirus Coxsackie A5 i enterowirus 71). Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej jest wysoce zakaźna. Nie bez powodu jej innym określeniem jest "choroba brudnych rąk". Patogeny przenoszą się najczęściej przez kontakt z wydzielinami chorego oraz drogą fekalno-oralną. Okres wylęgania wynosi ok 3-6 dni. Tyle czasu mija od momentu zarażenia do pojawiania się pierwszych objawów choroby. Chory może jednak zarażać kolejne osoby jeszcze przed wystąpieniem u niego pierwszych oznak infekcji.
Jak długo zaraża osoba chora? Jeszcze kilka tygodni po ustąpieniu wysypki pacjent może zarażać. Zaleca się izolować chorych przede wszystkim do momentu ustąpienia wszystkich objawów choroby. W późniejszym okresie kluczowa w ograniczeniu zakaźności jest prawidłowa higiena - przede wszystkim częste mycie rąk.
Leczenie choroby bostońskiej
Leczenie bostonki polega głównie na łagodzeniu objawów choroby. Nie ma specyficznych, dedykowanych tej chorobie leków. Zastosowania nie znajdują też powszechnie dostępne leki przeciwwirusowe. Jak zatem wygląda leczenie bostonki? W przypadku wystąpienia gorączki, podaje się leki przeciwgorączkowe. U dzieci zalecany jest paracetamol (np. Apap dla dzieci Forte, Efferalgan) lub ibuprofen (np. Axoprofen Forte, Nurofen dla dzieci Forte). Na zmiany pojawiające się na błonie śluzowej jamy ustnej, które są bolesne i wywołują duży dyskomfort, można zastosować miejscowy preparat na gardło zawierający np. benzydaminę (np. spray Hascosept), lidokainę o działaniu miejscowo znieczulającym (np. spray Gardimax Medica), a u dzieci powyżej 6. roku życia również amylometakrezol z alkoholem 2,4 - dichlorobenzylowym, które to składniki znajdują się m.in. w pastylkach do ssania na gardło Strepsils Junior.
Podstawą leczenia są jednak leki przeciwgorączkowe oraz dbanie o odpowiednie nawodnienie i odżywienie chorego. Jak zostało już wspomniane, w przebiegu bostonki często występuje znaczący spadek apetytu. W przypadku dzieci, zachodzi wówczas ryzyko odwodnienia. Aby mu zapobiegać istotne jest regularne podawanie płynów, które dziecko jest w stanie przyjąć. Warto szukać takich produktów, które będą znośne dla chorego. U części osób sprawdza się wówczas picie chłodnych napojów. Jeśli zmiany występują głównie w przedniej części jamy ustnej, pomocne może być używanie słomki. Ulgę przynieść może też spożywanie zimnych pokarmów, typu lody. Lepiej tolerowane przez pacjentów z bostonką są też miękkie, płynne i półpłynne posiłki, takie jak jogurty, kleiki, budynie, kisiele i zupy-kremy.
Do ustąpienia wysypki dzieci (lub osoby dorosłe) powinny pozostać w domu. W miarę możliwości warto też kontrolować pojawiające się na skórze i błonach śluzowych pęcherze oraz tłumaczyć dziecku, aby ich nie rozdrapywało. Choć zmiany raczej nie powinny być bolesne, mogą powodować duży dyskomfort. Małe dziecko może odruchowo próbować potrzeć zmiany. Ich rozdrapywanie lub wyciskanie zwiększa jednak ryzyko nadkażenia bakteryjnego.
U osób dorosłych objawy choroby mogą mieć większe nasilenie i być bardziej uciążliwe dla pacjentów. Przy ciężkim przebiegu choroby, rozważa się wprowadzenie do leczenia innych leków, takich jak np. glikokortykosteroidy.
Leczenie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej jest objawowe. Wykorzystuje się głównie leki przeciwgorączkowe, a w przypadku silnego dyskomfortu i bólu w jamie ustnej również preparaty miejscowe o działaniu odkażającym i znieczulającym. Należy dbać o prawidłowe nawodnienie i odżywienie chorego.
Jak zapobiegać chorobie bostońskiej?
Profilaktyka bostonki polega przede wszystkim na przestrzeganiu podstawowych zasad higieny. Małe dzieci dopiero się tego uczą. Warto więc już od najmłodszych lat starać się wyrabiać w nich nawyk częstego mycia rąk. Jeśli rodzice i inni opiekunowie odpowiednio dbają o higienę, dziecku też łatwiej będzie przestrzegać tych zasad. Drugą kwestią istotną z punktu widzenia profilaktyki jest ograniczanie kontaktu z chorymi. Dzieci, u których podejrzewa się lub została zdiagnozowana choroba bostońska nie powinny być posyłane do przedszkola lub szkoły. Osoby dorosłe nie powinny przychodzić do pracy.
Aby ograniczyć ryzyko zakażenia zalecana jest też dezynfekcja zabawek, sztućców i wszelkich innych powierzchni, z którymi miało kontakt chore dziecko. Nie ma obecnie szczepionki, która zapobiegałaby chorobie dłoni, stóp i jamy ustnej.
Choroba bostońska to powszechne schorzenie wieku dziecięcego, które może rozwinąć się również u osób dorosłych. Dzieci (z uwagi na niedostateczne przestrzeganie higieny) znacznie częściej i łatwiej zarażają się wirusami, odpowiedzialnymi za rozwój infekcji. W większości przypadków, choroba bostońska przebiega łagodnie i bez powikłań. Powikłania bostonki to przede wszystkim odwodnienie i nadkażenia bakteryjne zmian skórnych. Sporadycznie zdarzają się powikłania neurologiczne i kardiologiczne.
Bibliografia:
1. Guerra A.M., Orille E., Waseem M. Hand, Foot, and Mouth Disease. [Updated 2023 Mar 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431082/
2. Okarska-Napierała M. Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej o typowym i nietypowym przebiegu. Pediatria po Dyplomie 2023, 04.
3. Kawalec W., Grenda R., Kulus M., Pediatria II, 2019, s. 1085,1131.
