Narkotyki, szczególnie te wciągane nosem, prowadzą do wyniszczenia całego organizmu. Dla wielu osób jednym z pierwszych pojawiających się problemów jest wieczny katar po narkotykach i sucha, podrażniona błona śluzowa. Pierwszy krok do regeneracji nosa po narkotykach, to próba odstawienia substancji psychoaktywnych. To jest jednak proces, który trwa jakiś czas. Co można stosować na zatkany nos po narkotykach? Jak wspomóc gojenie strupków w nosie? Co zrobić jeżeli powstanie dziura w nosie po narkotykach?
Borelioza (krętkowica kleszczowa, choroba z Lyme) — objawy, leczenie, przyczyny. Wczesna i późna postać boreliozy — objawy po latach, miesiącach i tygodniach
Każdy choć raz zetknął się z kleszczami, w związku z tym o uszy obił się temat repelentów na bazie DEET, a także borelioza. Co to jest borelioza? To choroba, gdzie nośnikiem bakterii Borrelia burgdorferi ją wywołującej jest (jak można się łatwo domyśleć) wspomniany kleszcz, który w swojej ślinie przenosi krętki bakterii Borrelia. Borelioza może mieć różny przebieg i stawia poważne wyzwanie przed diagnozującym ją lekarzem. Niektóre objawy boreliozy mogą mylnie sugerować inne choroby stawów, układu nerwowego czy zapalenie mięśnia sercowego. Borelioza to poważna choroba zakaźna i nie można jej bagatelizować
- Co to jest borelioza (krętkowica kleszczowa) i bakterie Borrelia?
- Borelioza z Lyme - postacie i fazy choroby
- Borelioza — objawy
- Borelioza — objawy skórne, czyli rumień wędrujący (pełzający)
- Borelioza — objawy neurologiczne
- Borelioza z Lyme — leczenie
- Diagnostyka i badania w kierunku boreliozy
- Inne choroby odkleszczowe
- Borelioza (ch. z Lyme), czyli krętkowica kleszczowa w pytaniach i odpowiedziach
- Czy borelioza jest uleczalna?
- Czy borelioza jako choroba może dać objawy dopiero po latach?
- Jeśli, po spacerze zauważymy przyczepionego kleszcza co skóry, to jak go właściwie wyjąć?
- Czy istnieją skuteczne zioła na boreliozę?
- Jakie objawy występują w fazie późnej boreliozy?
- Jak można zarazić się boreliozą?
- Czy istnieje szczepionka na boreliozę?
- Czy rumień wędrujący daje inne objawy oprócz charakterystycznej zmiany na skórze?
- Jak chronić się przed kleszczami i zmniejszyć ryzyko chorób odkleszczowych jak borelioza?
- Kiedy występuje szczyt ugryzień przez kleszcze?
- Po jakim czasie od ugryzienia mogą pojawić się pierwsze objawy?
Co to jest borelioza (krętkowica kleszczowa) i bakterie Borrelia?
Kleszcze są nośnikiem chorobotwórczych patogenów - 1 lub więcej. Najczęstsze patogeny to te, które wywołują boreliozę, kolejno wirusowe zapalenie mózgu, rzadziej erlichozę, babeszjozę. Warto wiedzieć, że niezależnie od postaci rozwojowej kleszcza może zakażać (wirusami, bakteriami) lub zarażać (pierwotniakami). Oczywiście nie wszystkie kleszcze są nośnikami potencjalnych chorób. Momentem zarażenia w przeważającej części jest kontakt śliny z krwią w momencie jej pobierania. Podczas tej czynności dochodzi do przedostania się potencjalnych patogenów do krwioobiegu żywiciela.
Oprócz tego inne drogi zakażenia chorobami odkleszczowymi obejmują drogę pokarmową i oddechową. Znaczenie dla boreliozy ma ryzyko zakażenia przez skórę na skutek wcierania zakażonych odchodów kleszcza.
Za zakażenia boreliozą najczęściej odpowiada kleszcz Ixodes ricinus (w rejonie Polski) i I. persulcatus (część Europy i Azja). W ślinie, odchodach kleszcze mogą znajdować się bakterie odpowiadające za boreliozę, są to borrelia burgdorferi. To niejednorodna grupa bakterii, gdzie wyróżnić można 11 genogatunków.
Borelioza to jedna z popularniejszych nazw choroby związanej z aktywności bakterii Borellia burgdorferi. W literaturze medycznej możemy spotkać się z nazwami synoimowymi jak choroba z Lymve, borelioza z Lyme czy krętkowica kleszcza (bakterie te kształtem przypominają krętki).
Borelioza z Lyme - postacie i fazy choroby
Nie każde zachorowanie na boreliozę wygląda identycznie i ogranicza się do wystąpienia rumienia. Krętki Borrelia rozchodzą się po organizmie poprzez krew i/lub chłonkę, wzdłuż nerwów obwodowych. Wyróżnia się postać wczesną oraz późnią. Zależnie od literatury rozwój boreliozy można podzielić również na 3 stadia (o nim poniżej).
Postać wczesna boreliozy trwa do 6 miesięcy i wyróżnia się 2 podtypy:
- b. ograniczona - pojawia się do 8 tygodni od ukłucia, wśród objawów wyróżnia się rumień pełzający, chłoniak limfatyczny skóry (występuje u kilku procent chorych, zmiana pojawia się w nietypowych miejscach - gruczoły sutkowe, moszna, małżowina uszna, zwykle przybiera postać czerwono-purpurowego guzka/grudki), miejscowa limfadeopatia, objawy ogólne o łagodnym przebiegu
Borelioza objawy w postaci wczesnej i ograniczonej to rumień wędrujący - nie należy go mylić z odczynem alergicznym po ukąszeniu kleszcza, które pojawia się szybciej niż sam rumień.
- b. rozsiana - pojawia się 6-26 tygodni od ukłucie, wśród objawów mogą występować rumień wędrujący mnogi (występuje u 4-8% zakażonych, częściej u dzieci niż dorosłych, to konsekwencja rumienia wędrującego, gdzie doszło do rozsiana krętków, zmiany dodatkowe w obrębie rumienia mnogiego są zwykle oddalone od rumienia wędrującego, mniejsze), neuroboreloza, zapalenie stawów / serca, postać oczna
Postać późna boreliozy (określana jako b. chroniczna / przewlekła) trwa powyżej 6 miesięcy i niesie ze sobą takie objawy jak przewlekłe zanikowe zapalenie skóry, przewlekłą neuroboreliozę, zapalenie stawów (mnogie / pojedyncze).
W postaci tabeli zaprezentowano 3 stadia rozwoju boreliozy.
stadium 1 | w tym stadium zakażenie krętkami ma charakter miejscowy i ograniczony co do powierzchni; najczęściej występuje tutaj rumień wędrujący, gorączka, bóle mięśni i głowy, osłabienie; zmiany te pojawiają się do kilku tygodni od ukąszenia |
stadium 2 | towarzyszyć może rozległa wysypka; objawy występują w ciągu kilku tygodni - miesięcy od ukąszenia; obserwowane są objawy neurologiczne boreliozy (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu / nerwów czaszkowych / obwodowych), niekiedy odnotowuje się dolegliwości ze strony serca jak jego zapalenie i stany zapalne stawów |
stadium 3 | w trzecim stadium objawy pojawiają się miesiące/lata od ugryzienia i mogą obejmować przewlekłe zapalenie stawów (np. kolanowych); mogą pojawić się przewlekłe zapalenie mózgu i inne zaburzenia neurologiczne |
Borelioza — objawy
Zależnie od postaci choroby zespół objawów jest zróżnicowany. Bardzo często z tą chorobą kojarzone są objawy skórne w postaci krągłej, nieco eliptycznej wysypki, która niekiedy może mieć mnogi charakter. Oprócz tego istnieje szereg objawów narządowych boreliozy związanych ze stawami (występuje we wczesnym i późnym etapie, dotyka zwykle dużych stawów - kolanowego, łokciowego, biodrowego czy barkowego), zapaleniem nerwów (np. nerwów twarzowych, splotu barkowego), mózgu (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), a także sercem (zapalenie mięśnia sercowego), oprócz tego liczne objawy neurologiczne.
Niektóre objawy mogą mieć bardzo ogólny charakter i obejmować sztywność karku, nudności, wymioty, u kobiet - zaburzenia miesiączkowania.
Jedną z poważniejszych konsekwencji jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które jest efektem obecności krętków w przestrzeni podpajęczynówkowej. W trakcie trwania występuje ból głowy, niekiedy zawroty, wysoka gorączka. Towarzyszyć może mu inne zapalenia nerwów np. splotu barkowego z objawami neurologicznymi jak niedowład, parestezje, zaburzenia czucia. Istotne z punktu diagnostycznego jest asymetria tych objawów - obejmują one ukąszoną kończynę. Oprócz tego jednym z objawów jest również zespół przewlekłego zmęczenia.
Borelioza — objawy skórne, czyli rumień wędrujący (pełzający)
To jeden ze skórnych objawów boreliozy. Mimo, że jest to charakterystyczny objaw, to obejmuje ok. 40% przypadków (inne statystyki mówią o 50 czy nawet 90%). Zatem borelioza bez rumienia - to niestety dość prawdopodobne.
Może on wystąpić w ciągu 3-30 dni od ukłucia kleszcze, w którego ślinie znajdują się bakterie odpowiedzialne za boreliozę. Kleszcz może potencjalnie wbić się w każdy rejon skóry, jednak rejony skóry to szyja, kark, plecy, pachwiny, okolice pod kolanami, pachy. Rumień ten wygląda dość charakterystycznie ze względu na jego obrączkowy wygląd. Rumień może utrzymywać się od ok. tygodnia nawet do 14 miesięcy. Najczęściej znika po 3-4 tygodniach. Zmiana jak rumień oprócz obrączkowego charakteru przyjmuje kolory od czerwonego, po czerwono-siny. Względem zdrowej skóry tworzy wyraźną granicę, w środku obecne są jaśniejsze fragmenty skóry. W ekstremalnych przypadkach rumień może osiągać nawet 70 cm i ze względu na swój wymiar może różnić się nieco kształtem i przybierać bardziej podłużne czy eliptyczne kształty.
Rumień pełzający, czyli r. wędrujący ze względu na swój wygląd często nazywane są tarczą strzelecką lub "bulls eyes".
Nie zawsze każda okrągła/eliptyczna zmiana na skórze oznacza objaw boreliozy. Istotne kryterium diagnostyczne dla tej zmiany mówi o tym, że jeśli zaczerwienienie pojawiło się przed upływem 48 godzin od momentu ugryzienia przez kleszcza, a rozmiar tej zmiany nie przekracza średnicy 5 cm, to przyjmuje się, że jest to reakcje alergiczna na ślinę kleszcze.
Borelioza — objawy neurologiczne
Wśród objawów neurologicznych wymienia się m.in. upośledzenie słuchu, a także padaczkę i objawy psychiczne jak psychoza, a niekiedy depresja, zmienny nastrój, wzmożona drażliwość czy zaburzenia koncentracji. Kolejnym atakowaną strukturą są nerwy twarzowe, które odpowiadają m.in. za pracę powiek i ich zamknięcie czy napięcie kącika ust. W wyniku tego mogą wystąpić problemy z odpadającym kącikiem czy domknięciem powieki. Oprócz tego nieobce są problemy ze wzrokiem - zwiększona wrażliwość na światło słoneczne czy zaburzenia wzroku (zwykle przemijające).
Neuroborelioza to objaw mogący sugerować wczesną fazę rozsianą lub późną. Objawy w jej przypadku są bardzo zróżnicowane i mogą wystąpić krótko i dużo później względem daty zakażenia.
Borelioza z Lyme — leczenie
Leczenie boreliozy obejmuje stosowanie odpowiedniego antybiotyku. Zależnie od fazy stosuje się doksycyklinę (np. 100 mg 2 razy na dobę przez 2-3 tygodnie), w przypadku porażenia nerwu twarzowego amoksycylinę 500 mg 3 razy na dobę przez 14-21 dni. Dla drugiego stadium antybiotykoterapia może wydłużyć się do 30-60 dni. W przypadku innych objawów stsuje sie cefalosporyny jak ceftriakson w podaniu dożylnym przez 2-3 tygodnie (np. w przypadku objawów kardiologicznych).
Diagnostyka i badania w kierunku boreliozy
Badania ogólne krwi w przypadku boreliozy są zwykle prawidłowe lub nieco podwyższone w momentach zaostrzeń.
- morfologia prawidłowa lub niewielka leukocytoza
- OB - prawidłowe lub lekko przyspieszone.
- osocze - obecność krwioglobulin,
- poziom cukru i elektrolitów, białka CRP - prawidłowy
- czynnik reumatoidalny - prawidłowy.
Oprócz dokładnego wywiadu uwzględniającego narażenie na ukąszenia kleszczy i objawy zewnętrze widoczne jako rumień wędrujący lub mnogi. Dodatkowo wyklucza się niektóre choroby, które mogą sugerować swój przebieg jak reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie opon mózgowych lub inne zaburzenia neurologiczne.
Najpewniejsze potwierdzenie dają badania serologiczne z klas IgG (po 3-6 tygodnaich) i IgM (wytwarzane po 2óćh tygodniach i mogą utrzymać się nawet do 2óch lat) przeciwko antygenom krętków, test przesiewowy Elisa (wysoka czułość i niska swoistość, dlatego wykorzystywany jest jako test przesiewowy) i Western-blot. Z pomocą przychodzą inne badania opierające się na metodzie PCR, któy wykrwywa materiał genetyczny prętków. Test nie rozstrzyga czy wykryty materiał pochodzi od żywych lub martwych bakterii., a samo ich stężęnie w określonych płynach pobieranych do badań jest krótki (krew, płyn mózgowo-rdzewioy, maź stawowa). W przypadku dalszej diagnostyki do zbadania mogą zostać pobrane np. płyn stawowy, mózgowo-rdzewniowy. Dla postaci sercowej wykonuje się EKG, a w przypadku zmian skórnych sporadycznie wykonuje się biopsję skóry, która może dać wynik potwierdzający obecność krętków w bioptacie (pobranym kawałku).
Niektóre testy mogą dać wynik fałszywie ujemny (test został wykonany zbyt wcześnie i nie można było stwierdzić obecności specyficznych przeciwciał IgG i IgM dla boreliozy) czy fałszywie dodatni (np. na skutek innego toczącego się równolegle zakażenia).
TIK’ALERT szybki test na boreliozę z krwi
Wykonać szybkie badanie możemy też w domu, przy pomocy testu na boreliozę z apteki.
Inne choroby odkleszczowe
Wśród chorób odkleszczowych należy wymienić głównego bohatera tego artykułu, czyli bakterie z rodzaju Borrelia. To przyczyna boreliozy. Na tym nie koniec nosicielstwa wśród populacji kleszczy. Istotne są również babeszjoza i KZM (kleszczowe zapalenie mózgu związane z wirusem KZM lub TBE), gdzie brak jest leczenia przyczynowego, a najlepszą ochroną jest szczepionka. Na tym lista się jednak nie kończy - nie należy zapomnieć o tularemii, gorączce Q, gorączce plamistej Gór Skalistych.
Borelioza (ch. z Lyme), czyli krętkowica kleszczowa w pytaniach i odpowiedziach
Czy borelioza jest uleczalna?
Borelioza wywołana jest przez bakterie, na które dostępne są wrażliwe antybiotyki. Zależnie od fazy choroby stosuje się tetracykliny (doksycyklinę) lub cefalosporyny.
Czy borelioza jako choroba może dać objawy dopiero po latach?
Jest to możliwe. Po kilku latach od zakażenia u części pacjentów pojawiają się zmiany skórne, a także neurologiczne i reumatologiczne (zapalenia stawów). Obraz taki jest charakterystyczny dla 3 stadium, które może występować po kilku miesiącach czy właśnie latach od ugryzienia.
Jeśli, po spacerze zauważymy przyczepionego kleszcza co skóry, to jak go właściwie wyjąć?
Specjalnie na tę okazję przygotowaliśmy artykuł na temat wyciągania kleszczy. Dowiesz się z niego również nieco o tym, jak zapobiegać ukąszeniom. Sprawdź jakim urządzeniem możesz usunąć kleszcza w całości.
Czy istnieją skuteczne zioła na boreliozę?
Podstawową metodą leczenia boreliozy jest terapia antybiotykiem. Niektórzy wskazują, że czystek jest pomocny w leczeniu boreliozy. Nie może być on jednak podstawą leczenia. Najważniejsza jest profilaktyka w kierunku chorób odkleszczowych.
Jakie objawy występują w fazie późnej boreliozy?
Są to m.in. zmiany narządowe jak zapalenia stawów, serca.
Jak można zarazić się boreliozą?
W wyniku ukąszenia kleszcza, w którego ślinie znajdują się bakterie odpowiedzialne za boreliozę. Ryzyko niosą również odchody kleszcza. Dla innych chorób odkleszczowych znaczenie ma droga pokarmowa i oddechowa.
Czy istnieje szczepionka na boreliozę?
Nie ma szczepionki na boreliozę.
Czy rumień wędrujący daje inne objawy oprócz charakterystycznej zmiany na skórze?
Zmiana ta zależnie od rozmiaru może przybierać nieco inny kształt i zabarwienie. Niektórzy pacjenci w związku z rumieniem mogą odczuwać miejscowy ból, zaburzenie czucia, swędzenie, a nawet objawy ogólne tzw. grypopodobne z gorączką lub bez. Niekiedy również miejsce objęte rumieniem jest cieplejsze w stosunku do reszty ciała. Niekiedy obserwowane są pęcherzyki, wybroczyny. Niekiedy po ustąpieniu rumienia mogą być widoczne blizny i przebarwienia skóry.
Jak chronić się przed kleszczami i zmniejszyć ryzyko chorób odkleszczowych jak borelioza?
W celu ochrony ciała zaleca się noszenie długiej odzież, która będzie zasłaniać ciało - nie należy zapominać o nakryciu głowy! Dodatkowo pomocne są repelenty i inne środki odstraszające owady - należy nimi spsikać odłsonięte miejsca skóry. Po dłuższym spacerze aktywnośći związanej z przebywaniem w środowisku o wysokim ryzyku występowania kleszczy (otwarta-trawiasta przestrzeń) zaleca się dokładne obejrzenie ciała z uwzględnieniem rejonów szczególnie "atrakcyjnych" dla kleszcza - szyja, pachy, zgięcia stawów (kolan, łokci). W celu uchronienia przed chorobą istotne jest odpowiednie usunięcie kleszcza (prosty ruch, bez wykonywania ruchu obrototowego, który zwiększa ryzyko zostawienia aparatu gębowego w skórze) i wypranie odzieży (w odchodach kleszcza mogą być obecne krętki).
Kiedy występuje szczyt ugryzień przez kleszcze?
Okres ugryzień przez kleszcze to czas od marca do listopada, szczyt przypada na miesiące letnie.
Po jakim czasie od ugryzienia mogą pojawić się pierwsze objawy?
W ciągu kilku dni / tygodni od ugryzienia. Niektóre objawy pojawiają się dopiero po kilku miesiącach, latach od ugryzienia.
Bibliografia
- Narbutt, J. (2019). Najczęstsze dermatozy w praktyce lekarza rodzinnego. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Hahn, J., Skoczyńska, A., & Starczewska, A. (2015). Checklist choroby wewnętrzne. Wrocław: MedPharm Polska.
- Clark, M., Kumar, P., Lukas, W., Szetela, B., & Szymczak, A. (2018). Kumar & Clark diagnostyka i terapia w praktyce lekarskiej. Wrocław: Edra Urban & Partner.