Co to jest żelazo i jego rola w organizmie
Żelazo (ferrum) to istotny mikroelement (mikrominerał) w ludzkim organizmie. Zaliczany jest do tej grupy z powodu dziennego zapotrzebowania, które nie przekracza 100 mg/dobę. Obok żelaza wymienia się tutaj także cynk, jod, chrom, mangan. Jaka jest zatem rola żelaza? Posiada zdolność łączenia się z tlenem cząsteczkowym w takich strukturach jak hemoglobina i mioglobina (to typowe elementy transportujące tlen, należą do grupy metaloprotein). Oprócz tego to element niektórych układów enzymatycznych, które są odpowiedzialne za oddychanie komórkowe. Żelazo w tabletkach może poprawić koncentrację u dzieci i skupienie!
Ile w ludzkim organizmie można znaleźć żelaza? Np. w organizmie kobiety to ok. 3,5 g, z kolei u mężczyzn do 4 gramy.
Gdzie w ludzkim organizmie znajdziemy ferrum? Jak łatwo się domyśleć jest to krew, czerwone krwinki i konkretniej hemoglobina. Oprócz tego jego źródłem jest wątroba, a konkretnie struktura jak ferrytyna i hemosyderyna.
Zapotrzebowanie na żelazo
Wymagana ilość żelaza zależy od płci, wieku, stanu fizjologicznego (np. ciąża), chorób towarzyszących.
U osób dorosłych zapotrzebowanie sięga 10 mg/dobę (mężczyźni), 20 mg/24 (kobiety). Wyjątkiem są kobiety w okresie karmienia piersią i ciąży, gdzie zapotrzebowanie wzrasta do 30 mg/dobę (one szczególnie muszą unikać ryzyka niedoboru żelaza i kwasu foliowego). Poniżej wymieniono inne zapotrzebowania zależnie od wieku:
- dla niemowląt powyżej 6 miesiąca życia – 11 mg,
- dla dzieci od 1 do 3 roku życia – 7mg,
- dla dzieci od 4 do 12 roku życia – 10mg,
- dla chłopców do 13 do 18 roku życia – 12mg,
- dla dziewcząt od 13 do 18 roku życia – 15mg.
Jakie są funkcje i rola żelaza?
Niedobór żelaza (hiposyderemia) i jego objawy
Niewystarczający poziom żelaza w organizmie zwykle wiąże się z niewystarczającą jego podażą, które wzrasta np. u kobiet intensywnie miesiączkujących. Inne możliwe przyczyny to ograniczone wchłanianie żelaza będące efektem zespołu złego wchłaniania lub przewlekłe krwawienia. Jakie są objawy niedoboru żelaza? Bladość skóry i warg, spadek koncentracji i zdolności zapamiętywania (tutaj znajdziesz coś na pamięć dla dorosłych), szybsze męczenie się, spadek odporności, wzmożona łamliwość i wypadanie włosów. W takich przypadkach należy rozważyć żelazo w tabletkach.
Nadmiar żelaza i jego objawy
Wśród potencjalnych przyczyn wymienia się chorobę jak hemochromatoza, która związana jest z nadmierną retencją żelaza, choroba ma podłoże genetyczne. Objawami nadmiernej ilości żelaza są m.in. przewlekłe zmęczenie, senność, stany podgorączkowe, nawracająca gorączka, nudności, wymioty, szarawy odcień skóry, zaburzona czynność wątroby.
Choroby związane z żelazem i jego poziomem
Oprócz schorzenia jak hemochromatoza z poziomem żelaza związane są również inne choroby jak anemia (niedokrwistość) wynikająca z niedostatecznej podaży żelaza. Nie bez znaczenia są choroby wątroby, która jest głównym "spichlerzem" dla jonów żelaza. Poza tym patologiczny poziom żelaza może być związany z wielokrotnymi przetoczeniami krwi, hemodializoterapią, a także chorobami jak porfiria czy wirusowe zapalenie wątroby typu B.
Żelazo w tabletkach - rodzaje soli żelaza
Żelazo w tabletkach ma postać soli, nie występuje w swojej "metalicznej postaci". Najczęściej spotyka się organiczne sole lub związki chelatowe żelaza np. diglicynian żelaza (II), który występuje w takich produktach jak Szelazo o przedłużonym uwalnianiu, Olimp Chela-Ferr Forte kapsułki. Kompleks chelatowy żelaza sprawia, że jest on zarówno dobrze przyswajalny i tolerowany.
Stosowanie żelaza na pusty żołądek wiąże się z lepszych wchłanianiem (pokarm obniża absorpcję tych jonów), ale zwiększa się ryzyko podrażnienia śluzówki żołądka.
Innym rodzaje soli to np. glukonian Fe, który występuje w postaci leku Ascofer tabletki. Preparat ten stosuje się m.in. w stanach zwiększonego zapotrzebowania na żelazo, a także w leczeniu jego niedoboru (wg dawkowania ustalonego przez lekarza i wyników badań). Inną solą jest pirofosforan żelaza, który wchodzi w linię produktów Actiferol saszetki i żywności medycznej Fresubin. Dostarcza bioprzyswajalnego żelaza. Niekiedy sól ta jest mikrokapsułkowana. Inne sole to m.in.:
- fumaran żelaza (II) — np. Vitaral tabletki, witaminy dla kobiet ciężarnych jak Elevit tabletki, Prenatal Duo,
- żelazo elementarne np. Innofer (suplement diety). Charakteryzuje się bardzo wysoką biodostępnością. Przykładem jest pentakarbonylek żelaza.
W zależności od soli zawiera ona różne ilości pierwiastkowego żelaza. Przykładowo:
- fumaran żelaza - dostarcza 33% żelaza pierwiastkowego
- siarczan żelaza - 20%
- glukonian żelaza - 12%
- pentakarbonylek żelaza - aż 98%.
Częstą praktyką wśród producentów preparatów z żelazem jest mieszanie różnych soli żelaza. Przykładem takiego produktu jest Ibuvit Żelazo, który łączy 3 sole żelaza jak:
- pirofosforan żelaza (III)
- diglicynian żelaza (II)
- siarczan żelaza (II).
Żelazo w tabletkach z witaminą C, kwasem foliowym, witaminami z grupy B
Suplementy diety z żelazem zawierają również inne składniki, które wspierają funkcje krwiotwórcze, łagodzą skutki anemii czy pomagają w lepszym wchłanianiu żelaza. Poniżej je pokrótce omówiono.
Witamina C (kwas L-askorbinowy)
To substancja rozpuszczalna w wodzie. Często występuje w połączeniu w suplementach diety z żelazem ze względu na to, że zwiększa wchłanianie. Ile zawierają witaminy C? Zwykle 40-80 (100) mg. Warto pamiętać, że wiele pokarmów to bogate źródło tej witaminy.
Przykładowy suplement diety: Feminovit Żelazo.
Kwas foliowy (k. pteroilomonoglutaminowy)
Kwas foliowy jest bardzo istotny, dlatego kobiety w ciąży i planujące potomstwo decydują się na osobną suplementację kwasu foliowego (witaminy B9). Oprócz tego nie tylko niedobory żelaza mogą być przyczyną anemii, ale również małe ilości kwasu foliowego! Wymienia się tutaj anemię megaloblastyczną i niedokrwistość aplastyczną.
Przykładowy produkt: Biofer Folic.
Witamina B6 (chlorowodorek pirydoksyny)
W organizmie odpowiada za takie funkcje jak odporność, funkcjonowanie układu nerwowego. Jej niedobór może wiązać się z niedokrwistością makrocytarną. Np. Olimp Chela Ferr Bio Complex.
Witamina B12 (metylokobalamina)
Podobnie jak w przypadku B9 — witamina B12 i jej niedobór wiąże się z wystąpieniem anemii megaloblastycznej czy niedokrwistości makrocytowej.
Przykładowy produkt z żelazem i witaminą B12 to Olimp B12 Forte Bio Complex.
Żelazo w tabletkach w pytaniach i odpowiedziach
Czy żelazo wchodzi w interakcje z innymi lekami?
Spadek wchłaniania żelaza następuje w przypadku środków zobojętniających (inhibitory pompy protonowej — pantoprazol, omeprazol, antagoniści receptora H2 — famotydyna), sole wapnia i bizmutu ograniczają wchłanianie jonów żelaza. Żelazo ogranicza wchłanianie niektórych antybiotyków jak tetracykliny i fluorochinolonów.
Czy jedzenie ogranicza wchłanianie żelaza?
Tak, niektóre pokarmy i płyny jak herbata, kawa, jajka ograniczają absorpcję. Inne związki to chociażby węglany, szczawiany, mleko (ze względu na zawartość wapnia), produkty bogate w błonnik.
Czy żelazo jest ważne u kobiet w ciąży?
U kobiet w ciąży dochodzi do zwiększenia zapotrzebowania na żelazo. Bardzo często w tym okresie zalecana jest dodatkowa suplementacja.
Co jest lepsze żelazo lek czy suplement diety?
Przede wszystkim należy rozróżnić cel stosowania. W przypadku niedoborów stosuje się określone leki jak np. Ascofer (OTC), Tardyferon / Tardyferon Fol (oba na receptę). Suplementy diety z żelazem mogą stosować np. osoby dorosłe i dzieci w celu uzupełnienia normalnej diety w określone składniki jak żelazo, witamina C, witaminy z grupy B.
Czy żelazo w tabletkach dostępne jest tylko bez recepty?
Dostępne są również leki na receptę z żelazem jak Tardyferon o przedłużonym uwalnianiu, Tardyferon Fol, Sorbifer Durules. Oprócz tego są również formy w postaci iniekcji, które służą do szybkiego uzupełnienia żelaza.
Od czego zależy poziom żelaza w organizmie?
Od stosowanej diety (jakiego pochodzenia jest żelazo - żelazo hemowe czy niehemowe, czyli roślinne), chorób towarzyszących (np. zespół złego wchłaniania, częściowa resekcja żołądka).
U kogo występują objawy niedoboru żelaza?
Np. u osób, które spożywają niewielkie ilości mięsa, które jest źródłem żelaza. Często wymienia się osoby będące na diecie wegańskiej / wegetariańskiej.
Czy każda anemia zależy od poziomu żelaza?
Występują inne typy anemii jak niedokrwistość wynikająca z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego.
Od czego zależy wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego?
Od obecności witaminy C, soli żelaza, formy podania, obecnego zapasu żelaza w organizmie. Wchłanianie zachodzi przede wszystkim w dwunastnicy i górnej części jelita czczego za pomocą aktywnego mechanizmu enzymatycznego.
Jakie produkty dietetyczne są bogate w żelazo?
W produktach obecne jest żelazo hemowe (zwierzęce) i niehemowe (roślinne). Lepiej wchłania się żelazo hemowe, które można znaleźć np. w wątróbce, żółtka jaja, kakao, orzechy. Inne źródła to biała fasola, ziemniaki, szpinak i brokuły.
Kto nie powinien stosować produktów żelazo w tabletkach, syrop czy krople?
Przeciwwskazaniem do stosowania produktów z żelazem są: hemochromatoza (nadmiar żelaza), zaburzenia metabolizmu (np. talasemia).
Jakie są objawy nadmiernego spożycia żelaza?
Może dojść do objawów zatrucia. Szczególnie łatwo to zrobić u dzieci. Przy dużym spożyciu obserwuje się ciemne zabarwienie stolca i możliwe są zaparcia. Oprócz tego obserwuje się zabarwienie błony śluzowej przewodu pokarmowego, co znane jest pod definicją melanoza. Niektóre osoby mogą doświadczyć bólu brzucha - to efekt drażniący na śluzówkę żołądka.
Co jest lepsze żelazo w tabletkach do połykania czy do ssania?
Potencjalnie żelazo w kontakcie w błonami śluzowymi może spowodować miejscowe owrzodzenie, przebarwienie zębów.
Bibliografia
- https://www.webmd.com/diet/supplement-guide-iron#1
- https://www.drugs.com/health-guide/anemia.html
- https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/iron/
- https://www.healthdirect.gov.au/foods-high-in-iron
- https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBelazo
- https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/rpl/search/public: ulotki i CHPL leków: Ascofer tabletki
