Czym są zaparcia u dzieci? Jak się objawiają?
O zaparciach mówimy wtedy gdy stolec oddawany jest rzadziej niż 2 razy w tygodniu oraz gdy wypróżnienie wiąże się z dużym wysiłkiem, a masa kałowa jest zbita. Podczas defekacji pojawia się ból, a wypróżnienie jest często niepełne.
Nic więc dziwnego, że maluch czując parcie stara się za wszelką cenę powtrzymać oddanie stolca. Zaciska pośladki i zastyga w bezruchu. Skutkuje to często ubrudzoną bielizną i przetrzymywaniem stolca, a nawet rozdrażnieniem u dziecka. Oczywiście kiedy utrudnione oddanie stolca trwa kilka dni maluch może skarżyć się również na ból brzuszka, który jest dodatkowo mocno wzdęty. Zwykle maluch nie ma również ochoty na jedzenie.
Zaparcia u niemowląt wyglądają nieco inaczej. Maluch karmiony piersią wypróżnia się kilka razy na dobę. Natomiast niemowlak, którego pożywienie stanowi mleko modyfikowane nawet co kilka dni. W jednym i drugim przypadku kiedy mama zaniepokojona jest dłuższym brakiem kupki, a do tego bobas jest niespokojny, rozdrażniony i płaczliwy warto skonsultować się z pediatrą i zgłosić mu problem z zaparciem. Rozwijający się przewód pokarmowy niemowlęcia wymaga bacznej obserwacji rodzica i częstszych konsultacji lekarskich.
Zaparcia u dzieci – przyczyny
Zaparcia o podłożu organicznym pojawiają się w wyniku m.in. alergii pokarmowych, niedoczynności tarczycy czy chorób neurologicznych. Z tego typu problemem zmaga się zaledwie kilka procent dzieci. W większości przypadków zaparcia u maluchów mają podłoże czynnościowe. Oznacza to, że nie mają one podłoża chorobowego. Problem najczęściej dotyczy dzieci między 2. a 4. rokiem życia, kiedy to dzieci uczą się samodzielnie wypróżniać korzystając z nocnika lub toalety.
Wśród głównych przyczyn zaparć wyróżnia się podłoże emocjonalne i błędy dietetyczne. Co dokładnie może powodować problemy z oddawaniem stolca u dzieci, szczególnie tych małych?
- niedojrzałość przewodu pokarmowego i związana z tym nieprawidłowa praca jelit,
- karmienie dziecka niewłaściwie przygotowanym mlekiem modyfikowanym, tj. zbyt duża ilość proszku, a za mało wody,
- zmiany w schemacie dnia i związany z tym stres,
- zbyt mała ilość pokarmów bogatych w błonnik (świeże warzywa i owoce),
- za mała podaż płynów,
- zbyt wczesne odpieluchowanie dziecka,
- niedawno przebyta biegunka,
- rozszerzanie diety dziecka,
- wstrzymywanie stolca, np. w przedszkolu.
Dieta i domowe sposoby na zaparcia u dzieci
Kiedy pojawia się zaparcie u dziecka najlepiej od razu wprowadzić zmiany w jego diecie. Chodzi głównie o wzbogacenie jej o świeże owoce i warzywa, które stanowią źródło błonnika. Warto przekonać malucha do jedzenia również innych wysokobłonnikowych produktów, jak płatki owsiane, kasze, makarony wieloziarniste i ciemne pieczywo czy suszone śliwki i morele.
Błonnik aby móc właściwie zadziałać w jelitach potrzebuje wody. Dlatego należy zadbać o odpowiednie nawodnienie dziecka. Dieta na zaparcia u dzieci powinna opierać się na wodzie, a także bezcukrowych kompotach, np. z jabłek oraz ziołowych lub owocowych herbatach. Należy unikać wysoko słodzonych soków i napojów, ponieważ mogą one zadziałać dodatkowo zapierająco. Dziecko nie powinno jeść również czekolady i kakao oraz innych słodyczy, a także bananów. Ograniczyć w diecie należy również zapierające kaszki, białe pieczywo, ryż i pszenny makaron.
Ważnym elementem w profilaktyce zaparć jest aktywność fizyczna. Codzienny ruch poprawia pracę jelit i warunkuje regularne wypróżnianie.
Istnieje również cała lista mikstur na zaparcia, po wypiciu których dziecko powinno łatwiej się wypróżnić. Zwykle opierają się one na naturalnych składnikach. Jednym z przykładów jest bez wątpienia woda z miodem na zaparcia u dzieci. Aby przygotować napój wystarczy rozpuścić łyżkę miodu w szklance letniej wody i pozostawić na noc. Dziecko powinno wypić miksturę na czczo, co znacznie usprawni pracę jego jelit. Podobnie działa napar z suszonych śliwek.
Tego typu mikstury nie sprawdzą się na zaparcia u niemowląt. Domowe sposoby mogą w ich przypadku ograniczać się do masażu brzuszka, ćwiczeń nóżkami (zginanie, kopanie), podawania wody lub owoców i warzyw u niemowląt powyżej 4. miesiąca życia.
Z zaparciami u dzieci warto walczyć od razu. Bagatelizowanie problemu może skutkować przewlekłymi zaparciami, których leczenie może trwać miesiącami.
Zaparcia u niemowląt i starszych dzieci – dostępne preparaty
Należy zwrócić uwagę, że wiele środków przeczyszczających stosowanych u dorosłych jest przeciwwskazana u dzieci. Są to głownie leki na zaparcia działające drażniąco na jelita (bisacodyl, senes). Jakie preparaty są wskazane na zatwardzenie dla dzieci?
- Makrogole na zaparcia – środki pierwszego rzutu w leczeniu i profilaktyce zaparć. Nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego i nie podlegają fermentacji w jelicie, więc są bardzo bezpieczne i można je stosować długotrwale nawet u niemowląt od 6. miesiąca życia. Są to związki osmotycznie czynne – upłynniają masy kałowe i pobudzają perystaltykę jelit. Makrogole występują w formie saszetek z proszkiem do rozpuszczenia w wodzie lub soku oraz w postaci syropu.
- Laktuloza - syrop na zaparcia dla dziecka – działa podobnie jak makrogole, tj. upłynnia masę kałowa i pobudza perystaltykę. Nie mniej jednak fermentuje w jelitach, więc podczas jej stosowania mogą pojawić się wzdęcie. Syrop na zaparcia z laktulozą nadaje się do długotrwałego stosowania. Jest lubiany przez dzieci ze względu na swój słodki smak. Wpływa korzystnie ma mikroflorę jelit. Przeciwwskazaniem do zastosowania laktulozy jest nietolerancja laktozy.
- Glicerynowe czopki na zaparcia dla dzieci – bezpieczne są tylko w przypadku doraźnego stosowania. Glicerynowy czopek na zaparcia dla dzieci rozpuszcza się do płynnej gliceryny, która działa poślizgowo, a także pobudza perystaltykę jelita grubego. Po zastosowaniu czopka wypróżnienie może nastąpić już po 15 minutach. Czopki glicerynowe dla dzieci nie wpływają na konsystencję masy kałowej.
- Wlewki doodbytnicze dla dzieci – stosuje się je wyjątkowo, zwykle u dzieci powyżej 3. roku życia, chociaż uznane są za bardzo skuteczne. Wlewki u dzieci mogą być wykonane z parafiny, soli fizjologicznej lub hipertonicznego roztworu fosforanów. Upłynniają stolec i pobudzają ruchy defekacyjne. Niektóre wlewki zwierają dodatkowe składniki, np. miód, który łagodzi stan zapalny wywołany zalegającą w jelicie twardą masą kałową.
- Płynna parafina – można ją stosować jedynie krótkotrwale ze względu na ryzyko zaburzeń gospodarki wodno - elektrolitowej. Upłynnia masy kałowe i powleka błonę śluzową jelit. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego do krwi.
- Krople z pikosiarczanem sodu – w wyjątkowych sytuacjach dopuszcza się stosowanie pikosiarcznu sodu, środka drażniącego śluzówkę jelit, u dzieci powyżej 4. roku życia. Zwiększa on ruchy perystaltyczne oraz napływ wody i elektrolitów do światła jelita.
Leczenie zaparć to proces długotrwały, więc jeśli dzięki zastosowanym lekom na zaparcia, ale też zmianie diety i regularnej aktywności fizycznej, uda się uzyskać regularność wypróżnień należy prowadzić farmakoterapię podtrzymującą. Do tego celu najlepiej nadają się makrogole i laktuloza. Ich odstawianie również należy przeprowadzać stopniowo.
Specjaliści zalecają stosowanie laktulozy lub makrogoli na zaparcia dla dzieci nawet przez kilka miesięcy. W innym wypadku istnieje ryzyko nawrotu problemu.
Zaparcia u dzieci – kiedy z problemem zgłosić się do lekarza?
Jeśli zaparcie u dziecka pojawia się sporadycznie to zmiana diety, więcej ruchu i ewentualnie zastosowanie dostępnych bez recepty preparatów na zaparcia powinny pomóc i zażegnać problem. Niestety w wielu przypadkach zdarza się tak, że problem zaparć u dzieci i wychodzenie z niego to proces długotrwały. Dlatego nawracające zaparcia zawsze powinny zostać skonsultowane z lekarzem, który wskaże dalsze kroki postępowania.
Istnieje również szereg niepokojących objawów dodatkowych, które mogą towarzyszyć zaparciom i wskazują na natychmiastową interwencję lekarską. Należą do nich m.in.:
- w przypadku noworodków – opóźnione wydalanie smółki,
- bóle brzucha,
- wymioty,
- gorączka,
- krew w stolcu,
- utrata masy ciała,
- nadmierne wzdęcia,
- hemoroidy,
- wypadanie odbytnicy,
- ból i osłabienie kończyn dolnych.
Jest wiele preparatów i leków na zaparcia dla dzieci. Nie mniej jednak ich stosowanie to nie wszystko. Ważna jest wysokoresztkowa dieta, odpowiednia ilość wody i ruch. Zdrowy styl życia nie tylko wspiera rozwój i odporność dziecka, ale także jego metabolizm. Warto o tym pamiętać od najmłodszych lat. Wychodzenie z zaparć to długotrwały proces wymagający wiele pracy i cierpliwości ze strony rodziców. Nic więc dziwnego, że lepiej mu zapobiegać.
Bibliografia:
- Reich M., Iwańczak B.; Analiza najczęstszych przyczyn i objawów przewlekłych zaparć u dzieci; Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5 (6): 349–355; DOI: 10.5114/pg.2010.18479.
- Czerwionka-Szaflarska M., Romańczuk B.; Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży; Forum Medycyny Rodzinnej 2008; 2(5): 349–357.
- Gaweł E., Romańczuk B.; Zaparcia u dzieci – standardy terapeutyczne; Lekarz POZ 2021; 4: 309-312.
