Zapalenie układu moczowego - czym jest?
Zakażenie dróg moczowych u dzieci to częsty problem, który związany jest z obecnością bakterii w drogach moczowych. W skrócie zakażenia układu moczowego określane jest jako ZUM. Wśród różnego rodzaju zakażeń toczących się w obrębie dróg moczowych zdecydowanie najczęściej występuje zapalenie pęcherza moczowego, czyli zapalenie dolnych dróg moczowych. Do 6 miesiąca życia, choroba ta częściej rozwija się u chłopców. W późniejszym wieku częściej rozpoznaje się zapalenie pęcherza u dziewczynek.
Zapalenie układu moczowego u dzieci to jedna z najczęściej rozwijających się infekcji bakteryjnych u małych pacjentów. W zależności od wieku dziecka, może objawiać się w odmienny sposób. Im młodsze dziecko, tym objawy są zazwyczaj mniej charakterystyczne. Problemem są nie tylko mało specyficzne symptomy, ale również trudność z pobraniem niezanieczyszczonej próbki moczu u dziecka, co utrudnia postawienie prawidłowej diagnoz i wprowadzenie skutecznego leczenia.
Przyczyny zapalenia dróg moczowych u dzieci
Jakie są przyczyny zapalenia pęcherza u dzieci? Do zapalenia dróg moczowych, jak zostało już wspomniane, dochodzi głównie na skutek infekcji bakteryjnej. U dzieci, zdecydowanie najczęstszą bakterią odpowiedzialną za rozwój stanu zapalnego jest Escherichia coli. Odpowiada ona za 80-90% zachorowań. Inne bakterie, które również mogą prowadzić do zapalenia pęcherza moczowego u dziecka to: Klebsiella pneumoniae, Proteus mirabilis, Pseudomonas aeruginosa i Enterococcus spp.
Zapalenie pęcherza u dziewczynki zdarza się częściej niż u chłopca, co wynika z różnic w budowie anatomicznej. Cewka moczowa jest krótsza, a więc i droga bakterii z cewki do pęcherza ulega skróceniu. Dodatkowo, cewka znajduje się w pobliżu odbytu. Sprzyja to jej zanieczyszczeniu przez bakterie kałowe. U starszych dziewcząt, które zaczynają być aktywne seksualnie, czynnikiem ryzyka zakażenia dolnych dróg moczowych jest aktywność seksualna, która zwiększa możliwość przedostawania się bakterii do cewki moczowej.
Wśród przyczyn zapalenia pęcherza u dzieci leżą też wady anatomiczne dróg moczowych oraz cewnikowanie pęcherza moczowego. Zakażeniu sprzyja także antybiotykoterapia. Oprócz bakteryjnego zapalenia układu moczowego u dzieci, może też rozwinąć się ZUM będący następstwem infekcji wirusowej lub grzybiczej. Zdarza się to jednak sporadycznie i dotyczy głównie dzieci obciążonych poważnymi chorobami. O czynnikach sprzyjających ZUM można też przeczytać w artykule: ZUM - Zakażenie układu moczowego - przyczyny, objawy. Leczenie zapalenia dróg moczowych.
Anatomiczne predyspozycje do zakażeń dróg moczowych u dziewczynek sprawiają, że to właśnie u nich najczęściej rozwija się ZUM. Wady wrodzone układu moczowego, cewnikowanie pęcherza czy też przebyta antybiotykoterapia to kolejne czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia tej choroby.
Objawy zapalenia pęcherza u dziecka
Objawy zapalenia pęcherza moczowego u niemowląt do 2 miesiąca życia oraz noworodków są bardzo niespecyficzne. Maluch może być niespokojny, apatyczny, niechętny do jedzenia. Mogą wystąpić wymioty, biegunka i utrzymująca się żółtaczka. Zauważyć można też zmianę barwy oraz zapachu moczu. Gorączka nie zawsze występuje.
Inaczej przebiega zakażenie u dzieci starszych, do 2 roku życia. Wówczas możliwe objawy zakażenia układu moczowego to:
- gorączka powyżej 39°C,
- brak apetytu,
- słaby lub brak przyrostu masy ciała,
- płacz podczas oddawania moczu,
- wymioty,
- rozdrażnienie,
- zmiana przejrzystości i zapachu moczu.
Podejrzenie zapalenia pęcherza u dzieci nasuwa też brak objawów sugerujących innego rodzaju infekcję, np. infekcję dróg oddechowych. U starszych dzieci objawy są bardziej specyficzne, dzięki czemu łatwiej jest rozpoznać chorobę. Symptomy są zbliżone do tych, które występują przy zapaleniu pęcherza u dorosłych. Dziecko może skarżyć się na ból i pieczenie podczas oddawania moczu, a także ból brzucha i ból pleców w okolicy lędźwiowej. Można zauważyć też częste oddawanie moczu u dzieci i nagłe parcie na pęcherz.
Posiew moczu u dziecka - jak pobrać próbkę moczu do badania?
Przy podejrzeniu zapalenia pęcherza u dziecka wykonuje się badanie moczu (do wstępnego rozpoznania można wykorzystać domowy test na infekcje dróg moczowych). W przypadku dzieci, istotnym problemem jest jednak prawidłowe pobranie próbki. Dla uzyskania jak najbardziej wiarygodnego wyniku badania zalecane jest pobranie próbki ze środkowego strumienia moczu po wcześniejszym umyciu krocza. Powszechnie pobierany jest mocz do specjalnych, dostępnych w aptece woreczków. Taka metoda obarczona jest jednak wysokim ryzykiem zanieczyszczenia moczu i uzyskania wyniku fałszywie dodatniego.
Bardziej czasochłonnym sposobem jest bezpośrednie pobieranie próbki do jałowego pojemnika. Ta metoda jest łatwiejsza, jeśli opiekun jest w stanie przewiedzieć, kiedy dziecko oddaje mocz. Czasami maluchy regularnie sikają podczas porannego przebierania pieluchy. U innych, warto je napoić, a następnie umyć okolicę krocza i rozebrać. Obniżenie temperatury często sprzyja oddaniu moczu przez dziecko. Taki sposób oddania moczu do badania na pewno obarczony jest niższym ryzykiem zanieczyszczenia, ale jednocześnie jest bardziej wymagający i czasochłonny.
Czasami, szczególnie u małych dzieci lub pacjentów w ciężkim stanie zdrowia, próbkę moczu do badania pobiera się w sposób inwazyjny, np. przez cewnikowanie pęcherza moczowego.
Infekcje dróg moczowych u dzieci - jak je leczyć?
Jakie leki na zapalenie pęcherza u dziecka są stosowane? Leczenie zapalenia pęcherza u dzieci zależy od ich wieku, stanu zdrowia, obciążenia chorobami podstawowymi oraz samego przebiegu ZUM. U niemowląt w pierwszym półroczu życia, zakażenie górnych lub dolnych dróg moczowych wymaga hospitalizacji. U starszych dzieci, bez czynników ryzyka ciężkiego przebiegu choroby wprowadzane są do leczenia preparaty o działaniu przeciwbakteryjnym. W leczeniu wykorzystywane są m. in. amoksycylina z kwasem klawulanowym, ciprofloksacyna, cefaklor oraz powszechnie znana furagina (furazydyna). Furagina u małych dzieci podawana może być w postaci syropu, który dostępny jest jedynie na receptę. Mimo ze tabletki z furaginą dostępne są bez recepty, zdecydowanie nie należy podawać ich kilkuletnim dzieciom na własną rękę. Jak zostało wyżej wspomniane, ZUM u dziecka może mieć mało charakterystyczny przebieg. Bez konsultacji z lekarzem i wykonania badania moczu nie należy samodzielnie diagnozować tej choroby.
Dawniej powszechnie zalecano łączenie furaginy z witaminą C. Zakładano bowiem, że witamina C zakwasi mocz i tym samym zwiększy skuteczność furaginy, która działa silniej właśnie w środowisku kwaśnym. Obecnie jednak wiemy, że witamina C nawet w dużych dawkach, nie wpływa w istotny sposób na pH moczu. Nie ma więc podstaw do łączenia tych substancji.
Przy zapaleniu cewki moczowej u dzieci oraz zapaleniu pęcherza czasami podawana jest również żurawina. O ile rzeczywiście może ona pomóc w zapobieganiu infekcji, o tyle nie należy traktować jej jako skuteczny lek na zapalenie pęcherza u dziecka. W leczeniu infekcji konieczne jest zastosowanie leku przeciwbakteryjnego o udowodnionej skuteczności. Preparaty z żurawiną mogą być natomiast pomocne przy nawracających zapaleniach pęcherza u dzieci. Regularne stosowanie żurawiny pomaga zapobiegać nawrotom choroby. O domowych sposobach, które mogą wspomagać leczenie można przeczytać w artykule: Zapalenie pęcherza i cewki moczowej - przyczyny, objawy, leczenie, domowe sposoby na przeziębiony pęcherz.
Zapobieganie zapaleniu pęcherza u dzieci
Profilaktyka zapalenia pęcherza u dzieci odgrywa dużą rolę w zapobieganiu nawrotom infekcji. Unikanie zapaleniu pęcherza u dziecka polega na:
- kształtowaniu prawidłowych nawyków higienicznych - u maluchów noszących jeszcze pieluchę, oczyszczamy krocze podczas każdej zmiany pieluchy. Najlepiej wykorzystać do tego wacik nasączony wodą. W przypadku starszych dzieci zalecane jest podmywanie się raz dziennie. Ważny jest też kierunek podcierania - zawsze powinien przebiegać on od przodu do tyłu, aby zapobiegać przenoszeniu bakterii z okolic krocza na cewkę moczową,
- wypijaniu odpowiedniej ilości wody - zapotrzebowanie na wodę u noworodków i niemowląt w pierwszym półroczu życia wynosi ok. 700 ml na dobę, a w drugim - 800 ml na dobę. Do ukończenia 6 miesiąca życia dzieci karmione mlekiem matki nie wymagają dodatkowego dopajania. Mleko mamy pokrywa bowiem wystarczająco wskazaną ilość płynów. Wraz z wiekiem stopniowo rośnie zapotrzebowanie na wodę i płyny. U dzieci w wieku 1-3 lat wystarczające dzienne spożycie wynosi ok. 1250 ml, a w wieku 4-6 lat - 1600 ml. U nastolatków sięga ono już ok. 2000-2500 ml,
- wpajaniu dziecku potrzeby udania się do toalety jak najszybciej po pojawieniu się uczucia parcia na pęcherz - w profilaktyce ZUM u dzieci istotne jest niewstrzymywanie oddawania moczu,
- diecie przeciwdziałającej zaparciom - warto zwrócić uwagę na wystarczająco dużą ilość warzyw i produktów pełnoziarnistych w diecie, a jednocześnie unikać słodyczy i żywności przetworzonej,
- skutecznym leczeniu zakażeń pasożytniczych, jeśli takowe występują oraz infekcji intymnych.
W pewnych przypadkach lekarz może podjąć decyzję o wprowadzeniu profilaktyki antybiotykowej, która dawniej była stosowana dość powszechnie. Obecnie jednak nie zaleca się rutynowego podawania antybiotyku w celu zapobiegania zapaleniu pęcherza u dziecka. Takie postępowanie powinno zostać ograniczone do określonych sytuacji, np. gdy częste, nawrotowe zakażenia wynikają z wady anatomicznej układu moczowego.
Leczenie zapalenia pęcherza u dzieci wymaga podania leku przeciwbakteryjnego. Nie są znane skuteczne domowe sposoby, które skutkują wyleczeniem. Nie należy też zwlekać z konsultacją lekarską. Istotne jest szybkie postawienie diagnozy i szybkie wprowadzenie odpowiedniego leku. ZUM u dzieci najczęściej przebiega bez powikłań. Na ich wystąpienie w większym stopniu narażone są dzieci z wadami układu moczowego oraz obciążone poważnymi chorobami podstawowymi. Do możliwych powikłań ZUM należą: ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, ropień nerki i zakażenie uogólnione.
Bibliografia:
- Leung A.K.C., Wong A.H.C., Leung A.A.M., Hon K.L. Urinary Tract Infection in Children. Recent Pat Inflamm Allergy Drug Discov. 2019;13(1):2-18. doi: 10.2174/1872213X13666181228154940.
- Kiliś-Pstrusińska K. Zakażenia układu moczowego u dzieci i młodzieży w praktyce lekarza POZ. Lekarz POZ 2016, 1, 77-82.
- Jankowski Z., Jabłoński J., Lewandowska M., Andrzejewska E. Zakażenia układu moczowego u dzieci - problemy diagnostyczne. Forum Medycyny Rodzinnej 2015, 9, 3, 212-214.
- Zalecenie Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNFD) dotyczące postępowania z dzieckiem z zakażeniem układu moczowego. Zalecenia opracowane przez Grupę Ekspertów powołaną przez PTNFD pod redakcją prof. dr hab. n med. Anny Wasilweskiej.
