Rodzaje pamięci
Pamięć jest zdolnością, która pozwala nam magazynować i przywoływać informacje, umiejętności, wspomnienia. Przetwarzana jest w naszym układzie nerwowym, złożonym z niemal 100 miliardów neuronów i innych rodzajów komórek. Codziennie przerabia on niezliczone ilości informacji.
Pamięć możemy podzielić na trzy rodzaje – pamięć sensoryczną, krótkotrwałą i długotrwałą.
Pamięć sensoryczna
Przechowuje informacje z niezbyt odległego czasu, obejmujące doznania wizualne, słuchowe i dotykowe. Zwykle zaburzenia pamięci nie dotyczą pamięci sensorycznej.
Pamięć krótkotrwała
Inaczej nazywana jest pamięcią świeżą. Należy do mało trwałego rodzaju pamięci, który przechowuje niewielkie ilości informacji przez krótki czas. Umożliwia nam uczenie się i ma udział w tworzeniu pamięci długotrwałej. Przykładowo, pamięci krótkotrwałej używamy, gdy chcemy zapamiętać numeru telefonu, do czasu wykonania rozmowy, powtórzyć świeżo usłyszaną melodię lub nowe słowo.
Warto wspomnieć, że jednym z rodzajów pamięci krótkotrwałej jest pamięć operacyjna (robocza), która pozwala nam rozwiązywać problemy, podejmować decyzje i planować czynności.
Zaburzenia pamięci krótkotrwałej będą objawiać się problemami z przypomnieniem sobie wydarzeń z ostatnich minut lub godzin, zadawaniem ciągle tych samych pytań, zapominaniem gdzie odłożyło się przedmioty.
Pamięć długotrwała
Ten rodzaj pamięci powstaje na skutek przetworzenia pamięci krótkotrwałej w hipokampie naszego mózgu. Pamięć długotrwałą podzielić można na pamięć deklaratywną umożliwiającą nam używanie słów, nazw i przywoływanie wspomnień oraz na pamięć proceduralną, która zajmuje się wykonywaniem przez nas czynności wyuczonych świadomych i czynności automatycznych nieświadomych.
Objawy zaburzeń pamięci długotrwałej mogą być bardzo różne. Niektóre osoby będą zapominać wydarzenia ze swojego życia, inne będą nieprawidłowo nazywać przedmioty, a jeszcze inne przestaną wykonywać swoje codzienne obowiązki.
Gdzie przechowywana jest pamięć
Pamięć w naszym mózgu przechowywana jest w wielu miejscach. Zajmuje okolice kory przedczołowej, hipokamp, płat skroniowy, zakręt obręczy, a nawet móżdżek. Jednak największe znaczenie w przetwarzaniu pamięci ma płat czołowy odpowiadający za pamięć krótkotrwałą i płat skroniowy obsługujący pamięć długotrwałą. W hipokampie również toczą się ważne procesy – jest to miejsce powiązane ze wszystkimi innymi ośrodkami pamięci, więc jego uszkodzenie spowoduje duże problemy z pamięcią.
Rodzaje zaburzeń pamięci
Zaburzenia pamięci mogą przyjmować różne postaci. Przykładem jest amnezja, czyli przemijająca lub trwała utrata pamięci, która może postępować. Przyczyna jej pojawienia się nie zawsze jest znana. Amnezja dotyczy wszystkich rodzajów pamięci lub może objąć tylko jeden z nich, np. wyłącznie pamięć słów lub wykonywanie obliczeń arytmetycznych.
Łagodne problemy z pamięcią mogą się pojawić w przebiegu zaburzeń funkcji poznawczych. Chory będzie się wtedy skarżył na trudności z zapamiętywaniem, skupieniem uwagi, myśleniem. Pogorszona będzie również koncentracja i spostrzegawczość. Takie zaburzenia funkcji poznawczych towarzyszą nerwicom, chorobom mózgu lub stosowaniem niektórych leków (np. tramadolu, benzodiazepin). Wszystkie objawy należy bacznie obserwować, bowiem mogą rozwinąć się w demencję.
Demencja, inaczej otępienie, to z kolei cały zespół symptomów, które dotyczą nie tylko ubytków pamięci, ale również upośledzenia intelektu. Objawy demencji obejmują zaniki pamięci, zaburzenia orientacji, mowy, pisania i czytania, ubytki wiedzy. Otępienie jest zazwyczaj spowodowane nieodwracalnymi zmianami w mózgu, które polegają na zmniejszeniu liczby neuronów i ich połączeń lub na uszkodzeniu komórek nerwowych. Demencja jest charakterystyczna dla pacjentów ze stwierdzoną chorobą Alzheimera.
Zaburzenia pamięci – przyczyny i rodzaje
Ponieważ mechanizm powstawania i przywoływania pamięci jest skomplikowany, na jego upośledzenie może wpłynąć wiele czynników. Stąd też do przyczyn zaburzeń pamięci należą:
- choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, demencja naczynioruchowa, depresja, nowotwory, padaczka skroniowa,
- niewydolność nerek lub wątroby,
- nieprawidłowy poziom hormonów tarczycy,
- niedokrwienie lub wstrząśnienie mózgu,
- AIDS, syfilis,
- zażywanie niektórych leków, np. tramadolu, benzodiazepin, haloperidolu, leków przeciwdrgawkowych,
- niedobór witaminy B1, B12, E,
- omdlenia,
- nerwica,
- urazy głowy,
- zatrucia toksynami: alkoholem, metalami ciężkimi, rozpuszczalnikami.
Zaburzenia pamięci – objawy
Na łagodne problemy z pamięcią może wskazywać trudność z przypomnieniem sobie drobnych informacji, wrażenie spowolnionego myślenia, pogorszona koncentracja. Poważniejsze zaburzenia pamięci będą się wiązać z zapominaniem kluczowych wydarzeń z życia, bliskich osób, a nawet słów czy nazw przedmiotów. Chory może nie pamiętać o codziennych obowiązkach, gubić przedmioty i tracić wątek rozmowy. Zdarzają się również sytuacje, w których osoba chora nie potrafi sobie przypomnieć, gdzie się aktualnie znajduje i gdzie mieszka. Dla osób z otoczenia człowiek cierpiący na zaburzenia pamięci sprawia wrażenie zdezorientowanego, rozkojarzonego, roztargnionego i zakłopotanego.
Zaburzenia pamięci a wiek
Zaburzenia pamięci u osób starszych
Zaburzenia pamięci są szczególnie powszechne u osób starszych. Wiążą się ze starzeniem organizmu, niedostatecznym ćwiczeniem mózgu lub chorobami układu nerwowego, takimi jak choroba Alzheimera, czy demencja naczyniopochodna. Seniorzy skarżą się zarówno na łagodne problemy z pamięcią krótkotrwałą, jak i na zaniki pamięci, poważne trudności w przypomnieniu sobie miejsc, wydarzeń z życia, słów. Zdarza się, że chory nie będzie świadomy swojego stanu i to rodzina lub osoby z bliskiego otoczenia zauważą problemy z pamięcią.
Jedną z głównych przyczyn zaburzeń pamięci występujących u seniorów jest demencja. Dotyczy ona około 20% osób po 85. roku życia. Oprócz problemów z pamięcią mogą pojawić się również zmiany zachowania, zaburzenia nastroju czy problemy z orientacją w miejscu i w czasie. U młodszych pacjentów (przed 65. rokiem życia) prawidłowe leczenie jest w stanie odwrócić efekty demencji lub ograniczyć jej dalszy rozwój, nawet jeśli jest to demencja wywołana chorobami takimi jak choroba Alzheimera, czy demencja naczyniopochodna.
Zaburzenia pamięci w młodym wieku
U osób młodych zaburzenia pamięci są najczęściej wynikiem przepracowania, intensywnych emocji, przewlekłego stresu i małej aktywności fizycznej. Na problemy z pamięcią w młodym wieku skarżą się także osoby cierpiące na nadciśnienie oraz w szczególności na depresję. Niekiedy przyczyną zaburzeń pamięci mogą być braki witamin z grupy B, witaminy E czy nieprawidłowy poziom hormonów tarczycy.
Problemy z pamięcią należy bacznie obserwować, ponieważ mogą być wczesną oznaką demencji. Otępienie w młodym wieku może dotyczyć nawet trzydziestolatków.
Zaburzenia pamięci u dzieci
Kłopoty z pamięcią u dzieci objawiają się między innymi trudnościami w nauce. Dotyczy to zarówno uczenia się nowych pojęć, jak i nowych umiejętności manualnych i ruchowych, takich jak jazda na rowerze. Również dopilnowanie terminów spotkań i zajęć może być problemem. Dzieci z zaburzeniami pamięci krótkotrwałej często nie potrafią prawidłowo powtórzyć wymienionej listy cyfr lub nieznanych słów, czy przerysować zobaczony właśnie obrazek.
Przyczyny zaburzeń pamięci u dzieci są podobne jak u osób młodych – wyróżniamy tutaj trudne, emocjonalne wydarzenia, stres, czy niedoczynność tarczycy. Również depresja może wywołać zaniki pamięci. Niekiedy problemy z pamięcią są wynikiem chorób, takich jak zespół Downa, zespół Williamsa, Zespół Turnera, guzy mózgu, padaczka, czy ADHD.
Zaburzenia pamięci u dzieci mogą być spowodowane także przez stany niedotlenienia mózgu, np. na skutek zatrucia tlenkiem węgla, urazu mózgu. Przy niewystarczającej ilości tlenu atakowany jest hipokamp odpowiedzialny za zapamiętywanie minionych wydarzeń i uczenie się nowych informacji. Mimo że dziecko rozumie informacje, to nie może ich zapamiętać. Stan ten nazywa się amnezją rozwojową. Narażone na nią są wcześniaki, dzieci urodzone z wadami serca lub dzieci, które w przeszłości korzystały z płucoserca.
Zaburzenia pamięci – diagnostyka
W diagnostykę zaburzeń pamięci zaangażowany jest neurolog lub psycholog. Często sam wywiad lekarski wystarcza, aby potwierdzić ubytki pamięci. Wywiad nie jest jednak przeprowadzany z samym pacjentem – potrzebne są również informacje zebrane od rodziny lub osób najczęściej przebywających z chorym.
Podczas badania lekarz może zadać pytania dotyczące bieżących i przeszłych wydarzeń, czy miejsca, w którym aktualnie przebywa chory. Pacjent bywa też proszony o powtórzenie wybranych słów, nazwanie prostych przedmiotów i narysowanie zegara wskazującego określoną godzinę. Członkowie rodziny zostaną zapytani o czas trwania problemów z pamięcią, ich początek i rozwój, inne schorzenia i objawy.
Jeżeli lekarz podejrzewa, że przyczyną zaburzeń pamięci jest konkretna choroba, to może wypisać skierowanie na badania laboratoryjne, obejmujące morfologię, markery funkcji wątroby, nerek, tarczycy, poziom witamin. Wykonuje się także badania obrazowe – tomografię i rezonans magnetyczny, które ułatwiają postawienie diagnozy.
Co brać na pamięć? Leczenie zaburzeń pamięci
Objawów zaburzeń pamięci nie można bagatelizować, szczególnie u osób starszych i małych dzieci. Zawsze warto najpierw skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza jeśli chory jest splątany i ma duże trudności z przypomnieniem sobie podstawowych informacji, takich jak miejsce zamieszkania. Lekarz może przepisać wtedy leki na zaburzenia pamięci: piracetam, donepezil, rywastygminę czy memantynę, które są dostępne na receptę.
Przy pierwszych, niewielkich problemach warto zaopatrzyć się w preparaty na pamięć dostępne bez recepty. Najczęściej wybierane produkty na poprawę pamięci to te bogate w lecytynę, wyciąg z miłorzębu japońskiego (Ginkgo biloba), czy w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak DHA, EPA, ALA. Można też sięgnąć po suplementy diety z żeń-szeniem, dehydroepiandrosteronem, cytykoliną lub kurkuminą.
Ważne jest, aby preparaty na problemy z pamięcią stosować przez dłuższy czas. Zazwyczaj potrzeba około trzech miesięcy, aby substancje zaczęły działać, a pacjent odczuł realną poprawę pamięci i koncentracji.
Sposobem na to, jak poprawić pamięć jest też codzienny trening głowy, ponieważ nie tylko ciało, ale i mózg należy regularnie aktywizować. Pomocne może się okazać rozwiązywanie krzyżówek, łamigłówek i układanie puzzli. Również aktywność fizyczna pomaga zapobiegać problemom z pamięcią. Dobrze dostosować ją do wieku – dla młodszych osób może to być jazda na rolkach, gra w siatkówkę, czy bieganie, a dla seniorów wskazane są regularne spacery lub nordic walking. Osobom zapracowanym i zestresowanym na pewno przysłuży się również częsty odpoczynek.
Bibliografia
- Domżał, Teofan M. "Pamięć w neurologii: zaburzenia, diagnostyka i leczenie." Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 7. No. 4. 2013.
- Chen, Stephen T., et al. "Modifiable risk factors for Alzheimer disease and subjective memory impairment across age groups." PloS one 9.6 (2014): e98630.
- Majerus, Steve and Martial Van der Linden. “Chapter 27 Memory disorders in children.” Handbook of Clinical Neurology Vol. 111 (2013): 251-255.
- Scott, Kevin R., and Anna M. Barrett. "Dementia syndromes: evaluation and treatment." Expert review of neurotherapeutics 7.4 (2007): 407-422.
- Balota, David A., Patrick O. Dolan, and Janet M. Duchek. "Memory changes in healthy young and older adults." The Oxford handbook of memory (2000): 395-410
- https://www.gosh.nhs.uk/wards-and-departments/departments/clinical-specialties/neuropsychology-information-parents-and-visitors/research-and-publications/hypoxia-and-memory-impairment-children/
