Katar w ciąży może być objawem przeziębienia, alergii lub zmian hormonalnych. Bywa uciążliwy i negatywnie wpływa na samopoczucie kobiety ciężarnej. Co na katar w ciąży można bezpiecznie stosować? Jakie domowe sposoby na katar mogą pomóc złagodzić ten nieprzyjemny objaw?
Płukanie zatok i nosa - wskazania, przeciwwskazania, skutki uboczne. Co jest lepsze - domowe płukanie zatok czy zestaw z apteki?
Zapalenie zatok to jedna z częstszych infekcji górnych dróg oddechowych, które występują w okresie przeziębieniowym i grypowym. Wiele osób w leczeniu zatok wykorzystuje szereg metod farmakologicznych, które pomagają w łagodzeniu stanu zapalnego. Każdego roku płukanie zatok zyskuje na popularności m.in. w kierunki łagodzeni zapalenia zatok. Jednak wiele osób może mieć wątpliwości czy metoda ta jest bezpieczna, co powinien zawierać dobry zestaw do płukania zatok?
- Krótko o zatokach
- Płukanie zatok i nosa - wskazania
- Przy jakich chorobach, schorzeniach można skorzystać z metody płukania zatok?
- Co daje płukanie zatok?
- Kto może skorzystać z irygacji nosa?
- Przeciwwskazania do płukania nosa i zatok
- Skutki uboczne irygacji
- Płukanie zatok - jak to robić i na co uważać?
- Czym płukać zatoki?
- Czy domowe płukanie zatok jest bezpieczne?
- Płukanie zatok u laryngologa - metoda Proetza
Krótko o zatokach
Zatoki to anatomiczne puste, pneumatyczne przestrzenie w obrębie kości twarzoczaszki, które połączone są z nosem, a konkretnie jamą nosową. Pełnią one kilka istotnych funkcji w organizmie jak ochrona mózgoczaszki przed urazami, ogrzewają powietrze, wyrównują ciśnienie powietrza podczas oddychania nosem. Zatoki przynosowe obejmują kilka struktur jak zatoki czołowe (są one parzyste), zatoki klinowe (w ilości 1-2) czy parzyste zatoki szczękowe. Struktury te narażone są na różnego rodzaju patogeny jak wirusy, bakterie będące przyczyną zapalenia zatok.
Zapalenie zatok przynosowych to jedna z częstszych dolegliwości sezonu jesień-zima. Wyróżnia się ostre i przewlekłe zapalenie zatok. To choroby górnych dróg oddechowych, która dotyczy dzieci i dorosłych.
Płukanie zatok i nosa - wskazania
Płukanie zatok i nosa to nieinwazyjna metoda, którą można wykorzystać już u małych dzieci (od 4. roku życia). To również ogromne wsparcie do walki z katarem i infekcją zatok u kobiet w ciąży, karmiących piersią - wiadomo, że w tym okresie istnieje mocne ograniczenie w stosowaniu dużej ilości leków. Irygacja zatok jest metodą bezpieczną, niefarmakologiczną, w której wykorzystuje się m.in. różnicę ciśnień osmotycznych (i właściwości osmotyczne roztworu), co przekłada się na redukcję obrzęku śluzówki i udrożnienie nosa występujące podczas zapalenia zatok, a także pozbyciu się zalegającej wydzieliny. Oprócz tego pomaga w oczyszczeniu jamy nosowej z zanieczyszczeń fizycznych czy biologicznych jak wirusy, bakterie, a także udrażnia nos.
Płukanie zatok pomaga usunąć ropną, zapalną wydzielinę, która towarzyszy zapaleniu zatok czy katarowi (nieżytowi nosa) różnego pochodzenia - zarówno bakteryjnemu, wirusowemu czy alergicznemu.
Z metody tej można również skorzystać w przypadku suchości nosa i jamy nosowej, a także gdy borykamy się z ciepłym i suchym powietrzem w sezonie grzewczym. Do irygacji zatok stosuje się fizjologiczny, czyli roztwór izotoniczny chlorku sodu, który stosowany zgodnie z przeznaczeniem nie powoduje interakcji! Sam w sobie jest uniwersalnym rozpuszczalnikiem dla wielu leków z ampułkach.
Wczesne leczenie zapalenia zatok może zapobiegać dalszym objawom infekcji jak ściekanie flegmy po tylnej ścianie gardła, które mogą być przyczyną zapalenia gardła czy kaszlu.
Przy jakich chorobach, schorzeniach można skorzystać z metody płukania zatok?
Irygacja zatok to metoda oczyszczania jamy nosowej i zatok w przypadku:
- okresu pylenia, alergii,
- obrzęku błony śluzowej nosa i zapaleniu zatok (ostre i przewlekłe),
- po niektórych zabiegach laryngologicznych,
- w uczuciu suchości nosa i zatok (roztwór nawilża śluzówkę),
- narażenia na duże ilości pyłu i zanieczyszczeń.
Płukanie zatok może być pomocne w przypadku krzywej przegrody nosowej, której niefizjologiczne ułożenie może utrudniać usuwanie zalegającej wydzieliny z nosa. Pomaga ono usunąć zalegającą flegmę.
Płukanie zatok stosuje się profilaktycznie/prewencyjnie, a także w leczeniu objawowym takich dolegliwości jak zapalenie zatok przynosowych, nieżyt nosa (różnego pochodzenia), do utrzymania właściwej higieny nosa (np. gdy przebywamy w klimatyzowanym suchym pomieszczeniu), szczególnie gdy występują zmiany jak polipy, podobnie w przypadku krzywej przegrody nosowej, gdzie usuwanie śluzu jest utrudnione.
Co daje płukanie zatok?
Irygacja zatok ma wiele korzyści, wśród nich wymienia się ułatwione oczyszczanie nosa i zatok z nadmiernej (często ropnej, zapalnej) wydzieliny i śluzu. Oprócz tego ułatwia oddychanie, udrażnia nos przez właściwości przeciwobrzękowe roztworów do płukania. Dodatkowo zmniejsza ryzyko dalszego rozwoju infekcji i stanu zapalnego. Usuwa zalegającą wydzielinę.
Kto może skorzystać z irygacji nosa?
Jest to jedna z bezpiecznych metod, które mogą stosować kobiety w ciąży i karmiące piersią. Oprócz tego to metoda odpowiednia dla 3-4 latków, dzieci starszych, młodzieży i dorosłych. Z pewnością kierowcy również ucieszą się - irygacja nie wpływa w niekorzystny sposób na prowadzenie samochodu. Oprócz tego to bezpieczna metoda, z której mogą korzystać osoby chore na astmę, mukowiscydozę i alergiczny katar sienny.
Przeciwwskazania do płukania nosa i zatok
Każda metoda czy to farmakologiczna czy nie posiada pewne ograniczenia w stosowaniu. Nie jest inaczej w przypadku płukania (irygacji) zatok. Przeciwwskazaniami do płukania zatok i/lub nosa jest obecne krwawienie z nosa lub ryzyko jego ponownego wystąpienia, występowanie uszkodzenia w obrębie śluzówki błony śluzowej (strupy, rany, podrażnienia). Jednym z ważniejszych przeciwwskazań jest całkowita blokada nosa, która uniemożliwia przepłukanie jamy nosowej i odpływ roztworu. Takiemu płukaniu może towarzyszyć ból i wystąpić różnica ciśnień w obrębie głowy, które może wpłynąć niekorzystnie na zmysł równowagi (z płukania zatok seniorzy powinni korzystać ostrożnie, a niekiedy zrezygnować jeśli borykają się z ciężkimi zaburzeniami równowagi). Od płukania zatok i nosa należy również wstrzymać się w przypadku infekcji uch lub w uczuciu zatkanego ucha. Zabiegu tego nie przeprowadza się również świeżo po zabiegać laryngologicznych / chirurgicznych. Zwykle lekarz pozwala na nie w ciągu 2-3 dób od zabiegu o ile są ku temu wskazania jak obrzęk śluzówki.
Podsumowując - kiedy nie płukać zatok? Przede wszystkim, jeśli nie ma ku temu wskazań. Inne przypadłości to całkowita blokada nosa, trwająca równolegle infekcja ucha, krwawienie z ucha.
Skutki uboczne irygacji
Część osób może doświadczyć uczucia podrażnienia śluzówki - jest to przemijające uczucie. Niekiedy mogą wystąpić łagodne dolegliwości jak ból głowy. Niewłaściwe przygotowanie roztworu może również mieć swoje konsekwencje - zbyt słony lub zanadto rozwodniony roztwór mogę zaostrzyć katar. Oprócz tego część osób może wykazywać nadwrażliwość na składniki zawarte w zestawie do płukania zatok. Mogą wystąpić u nich reakcje alergiczne, co stanowi przeciwwskazanie do płukania określonym zestawem.
Płukanie zatok - jak to robić i na co uważać?
Istotnym elementem jest właściwe przygotowanie roztworu, do którego stosuje się przegotowaną wodę. Niestety woda kranowa odpada. Dodatkowo istotna jest temperatura rozpuszczalnika - nie może być zbyt zimny czy gorący. Płyn powinien mieć temperaturę zbliżoną do temperatury ciała. Poza tym płukanie zatok przeprowadza się za dnia, unika stosowania bezpośrednio przed snem (minimum godzinę przed). Oprócz tego po płukaniu zatok nie należy od razu wychodzić na dwór - najlepiej odczekać 1-2 godziny. Dodatkowo warto również skorzystać z następujących rad:
- płyn do płukania zatok jest do jednokrotnego wykorzystania, a niewykorzystane resztki należy wylać do zlewu - nie przechowuje się ich do następnego płukania,
- po płukaniu należy zachować przez minimum godzinę pozycję pionową i unikać pozycji leżącej (aby nie doszło do zalania ucha).
Przed zastosowaniem należy zapoznać się z treścią ulotki, która określa jak przygotować roztwór hipertoniczny lub izotoniczny. Podczas płukania należy oddychać przez usta, a końcówkę butelki wprowadza się do otworu nosowego. Warto przed zabiegiem wydmuchać nos.
Co ile można je powtarzać? Zależnie od potrzeb - w przypadku infekcji częściej, a profilaktycznie np. 1-2 razy w tygodniu lub wg zaleceń lekarza.
Zależnie od potrzeb pomocne mogą okazać się mocniejsze roztwory - otrzymuje się je zwykle przez rozpuszczenie 2 saszetek w zalecanej ilości wody. Roztwór hipertoniczny (bardziej stężony niż fizjologiczny) ma silniejsze właściwości przeciwobrzękowe, stąd może lepiej poradzić sobie przy obrzękniętej śluzówce. Roztwór izotoniczny / fizjologiczny jest pomocny w wypłukiwaniu zanieczyszczeń.
Czym płukać zatoki?
Obecnie w aptece dostępnych jest szereg produktów do płukania zatok. Najczęściej występują one w takich wariantach:
- butelka (na 220-240 ml) dla dorosłych, młodzieży + saszetki z proszkiem (często 10 - 15 sztuk),
- butelka dla dzieci (na 120 ml)+ 10-15 saszetek,
- zestawy uzupełniające z samymi saszetkami, zwykle po 30 sztuk.
Z czego składa się proszek w saszetkach do płukania zatok? Jedną z częstszych propozycji jest sól chlorek sodu, znany jako sól kuchenna, który pozwala na przygotowanie roztworu soli fizjologicznej. Niekiedy oprócz chlorku sodu obecny jest również dwuwęglan sodowy. Ciekawą alternatywą jest roztwór ksylitolu do płukania jamy nosowej. Alternatywnie niektóre saszetki mogą zawierać mieszankę różnych soli, gdzie oprócz chlorku sodu występuje chlorek potasu, chlorek wapnia, chlorek magnezu, wodorowęglan sodowy. Niekiedy dostępne są mieszanki chlorku sodu i ksylitolu.
Płukanie zatok to zabieg, który przeprowadza się w domu - z góry powiemy Wam co nie nadaje się do płukania nosa i zatok - jest to woda z kranu ani woda destylowana (demineralizowana). Takie płukanie może wcale nie pomóc w pozbyciu się obrzęku.
Wiele osób wychwala wodę utlenioną, która oprócz na rany jest stosowana przy zatkanym uchu, ale również jak się okazuje część osób płucze nią zatoki. Czy ma to jakieś uzasadnienie? Częściowo tak - wykorzystuje się tutaj działanie przeciwbakteryjne nadtlenku wodoru. Oprócz tego rozrzedza zalegającą wydzielinę i ułatwia jej usunięcie. Część osób może przeszkadzać jednak delikatny efekt musowania, a niektóre mogą być nadwrażliwe na nadtlenek wodoru.
W ciężkich przypadkach lekarz może zalecić płukanie zatok mieszaniną soli fizjologicznej, antybiotyku (np. gentamycyny w ampułkach) i sterydu (deksmetazon w ampułkach). Zestaw taki jest pomocny w przypadku ostrego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok z przyczyn bakteryjnych.
Część osób może posiłkować się olejkami eterycznymi, z których próbuje stworzyć roztwór do płukania. Jest jednak pewne ale - olejek jest substancją tłustą i trudno osiągnąć dobrą rozpuszczalność, dlatego olejki eteryczne to dobra propozycja np. do inhalacji parowej. Zwykle unika się bezpośredniego kontaktu olejków eterycznych w większych ilościach z błonami śluzowymi - może wystąpić podrażnienie.
Poniżej wymieniamy gotowe zestawy do płukania zatok dostępne w aptece internetowej Galen, które mogą pomóc w przypadku zapalenia zatok:
Clinsin Med do płukania zatok - butelka + saszetki 16 sztuk z NaCl
Hydronasin ksylitol zestaw do płukania, każda saszetka zawiera 3 składniki jak ksylitol, chlorek sodu i wodorowęglan sodu
Irigasin butelka (irygator) + saszetki 12 sztuk z chlorkiem sodu
ZatoClear MED od firmy Olimp - wyrób medyczny, butelka na 250 ml i 12 saszetek
Ze względów higienicznych 1 butelka przeznaczona jest dla 1 osoby. Zaleca się wymianę butelki co kilka miesięcy. Zatem 1 butelka może wystarczyć na część okresu przeziębieniowego.
Czy domowe płukanie zatok jest bezpieczne?
Płukanie zatok w domu to jedna z częstszych metod po jakie sięgają osoby z zapaleniem zatok, zatkanym nosem. Jak zabrać się do tego poprawnie? Należy przygotować odpowiednia butelkę, do której wlejemy roztwór i odważony składnik. W odważanie soli nie powinno stanowić problemu, o ile posiadamy wagę kuchenną. Część osób spyta - jakich proporcji użyć? Do przygotowania 100 ml fizjologicznego roztworu chlorku sodu potrzebujemy 0,9 g soli kuchennej i 99,1 gram wody (do odpowiada 99,1 ml). Część osób zamiast butelki pochwali pomysł z dużą strzykawką np. taką na 100 ml roztworu. Teoretycznie strzykawka posiada odpowiedni tłok, miarkę. Jednak niezależnie od tego czy do dyspozycji pozostaje domowa butelka do płukania zatok, większa strzykawka to warto zachować ostrożność i nie wprowadzać roztworu pod dużym ciśnieniem. Jeśli nie masz potrzebnych półproduktów - pamiętaj - apteka oferuje zestawy do płukania zatok.
Niezależnie przy płukanie przeprowadzamy zestawem z apteki czy w ramach domowych półproduktów - roztworu do przepłukania zatok, jeśli dostanie się do gardła nie należy połykać!
W przypadku problemów z zatokami u małych dzieci, u których płukanie zatok jest przeciwwskazane pomocne mogą okazać się aspiratory i odciągacze do nosa kataru, które pomagają oczyścić jamę nosową i udrożnić nos podnosząc komfort oddychania.
Płukanie zatok u laryngologa - metoda Proetza
Kto przeprowadza profesjonalne płukanie w przypadku zapalenia zatok przynosowych? Takim specjalistą jest lekarz laryngolog, który może przeprowadzić irygację zatok z wykorzystaniem metody Proetza. Na czym ona polega? Na przepłukaniu fizjologicznym roztworem chlorku sodu, ale na tym nie koniec. Nieco inaczej wygląda przebieg tego płukania - do nosa aplikowany jest nasączony wacik z użyciem efedryny / adrenaliny, czyli silnych symptatykomimetyków, które obkurczają drobne naczynia krwionośne. Dzięki temu ujście zatok jest odblokowane. Kolejno pacjent kładzie się na plecach z głową odchyloną do tyłu. W dalszej kolejności podawany jest wspomniany roztwór NaCl. Kolejno roztwór ten jest odsysanny z drugiej dziurki za pomocą ssaka. Do tego zabiegu lekarz laryngolog może wykorzystać inne środki jak leki przecigrzybicze / przeciwbakteryjne, sterydy, leki mukolityczne. Metoda ta ma jednak ograniczenia - przede wszystkim wiekowe - dla dzieci powyżej 6. roku życia.
Dokucza Ci zapalenie zatok i szukasz innych produktów? Zobacz leki i preparaty na zatoki bez recepty!
Bibliografia
- Khot, A., Polmear, A., Steciwko, A., Stricker, A., Szetela, B., & Wencka, B. (2019). Standardy medyczne w praktyce lekarza rodzinnego. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Karpińska, B., Halbersztat, J., & Panufnik-Mędrzycka, D. (2008). 1001 rad dla zdrowia. Warszawa: Reader's Digest Przegląd.
- Bass, D., Kibel, M., & Baker, R. (2012). Pierwsza pomoc dla twojej rodziny. Warszawa: Reader's Digest.
- https://www.cmpromed.pl/plukanie-zatok-metoda-proetza, Płukanie zatok metodą Proetza | cmpromed.pl (2020) Dostęp 20 sierpień 2021