Co to są oparzenia?
Oparzenie to uszkodzenie tkanek spowodowane kontaktem z gorącymi przedmiotami, płynami, prądem, kwasami, zasadami, promieniowaniem UV lub jonizującym. Po lekkim lub średnim oparzeniu skóra występuje bolesność i zaczerwienienie skóry, mogą pojawić się na niej pęcherze. Cięższe oparzenia penetrują w głąb tkanki, uszkadzając niższe warstwy skóry, nerwy, mięśnie.
Kogo najczęściej dotyczą oparzenia? Niemal 70% poparzeń dotyka dzieci poniżej 6. roku życia. Przyczyną powstawania tych ran jest zazwyczaj oparzenie wrzątkiem – herbatą, kawą, wodą z czajnika. Oparzeń zarówno u najmłodszych jak i dorosłych nie należy bagatelizować, a powstałą ranę należy odpowiednio opatrzyć. Pozwala to uniknąć zakażenia, blizn, a nawet ograniczających ruch przykurczy.
Stopnie oparzeń
Oparzenie może dotyczyć różnych tkanek ciała – naskórka, skóry właściwej, a nawet mięśni czy kości. Aby łatwiej zorientować się jaka jest głębokość oparzenia, stosuje się podział cztery stopnie oparzeń.
-
stopień I – oparzenia pierwszego stopnia naruszają powierzchniową warstwę naskórka. Miejsce zranienia boli, przybiera czerwoną barwę i jest tkliwe. Proces gojenia rany trwa zazwyczaj do 10 dni, a oparzenie nie zostawia blizny.
-
stopień II – oparzenie sięga głębiej, uszkadzając zarówno naskórek jak i skórę właściwą. Na skórze pojawiają się pęcherze wypełnione płynem. Po oparzeniu drugiego stopnia może pozostać przebarwienie lub blizna.
-
stopień III – oparzenie trzeciego stopnia obejmuje całą grubość skóry, w tym zakończenia nerwowe. Biała lub brunatnoczerwona rana nie boli, jednak tkanki wokół niej są bolesne. Gojenie pozostawia blizny, ograniczające ruch przykurcze i bliznowce.
-
stopień IV – znajdują się tu oparzenia głębokie sięgające mięśni, ścięgien, a nawet kości. Przy oparzeniach czwartego stopnia tkanki mogą być zwęglone.
Jak łatwo można zauważyć im wyższy stopień oparzenia skóry, tym głębsze oparzenie. Na głębokość rany oparzeniowej mają wpływ takie czynniki jak czas działania bodźca uszkadzającego, temperatura gorącego płynu lub przedmiotu, a także czas styczności z czynnikiem parzącym.
Ciężkość i rozległość oparzenia
Jeżeli oparzenie obejmuje więcej niż 18% powierzchni ciała, należy niezwłocznie zadzwonić po pogotowie, ponieważ tak rozległe oparzenie to stan zagrażający życiu. Pacjent może zostać skierowany do najbliższego Centrum Leczenia Oparzeń lub do innych specjalistycznych oddziałów leczenia oparzeń.
Jednak jak określić rozległość oparzenia na miejscu wypadku? Najprostszym i najszybszym sposobem jest reguła dziewiątek. Mówi ona o tym, że poszczególne części ciała są wielokrotnością liczby „9”. Poniżej przedstawiono graficznie regułę dziewiątek dla osoby dorosłej.
Jak określić powierzchnię oparzenia ciała u dzieci? Ponieważ powierzchnia ciała u dzieci się zmienia, najłatwiej przyjąć, że dłoń dziecka stanowi 1% powierzchni ciała.
Oba parametry – rozległość i głębokość oparzenia są potrzebne, aby ocenić ciężkość oparzenia. Im głębsze i rozleglejsze uszkodzenie tkanek, tym cięższe oparzenie. Na ciężkość oparzenia ma również wpływ wiek poszkodowanego – oparzenia zagrażają najbardziej dzieciom do 2. lat oraz osobom starszym po 60. roku życia.
Jakie są rodzaje oparzeń?
Najczęściej spotykane oparzenia wywołane są przez zbliżenie lub zetknięcie skóry ze źródłem gorąca, np. ogniem, gorącym płynem, przedmiotem lub ekspozycją na promienie słońca. Zdarza się jednak, że nasz organizm jest narażony na inne rodzaje oparzeń – wywołane prądem, stężonym kwasem, a nawet energią radiacyjną. Czym charakteryzują się te poszczególne typy oparzeń?
Oparzenia termiczne
Temperatura ciała człowieka sięga maksymalnie 42°C podczas choroby. Jeżeli nasza skóra będzie narażona na wyższą temperaturę, to może dojść do oparzenia termicznego.
Oparzenie termiczne najczęściej dotyka małych dzieci, które przypadkowo rozlały naczynie z gorącym płynem (oparzenia wrzątkiem, zupą, herbatą). Inne wypadki prowadzące do oparzenia obejmują dotknięcie rozgrzanego przedmiotu, np. patelni, garnka. Odsunięcie się od źródła gorąca jest naszym wrodzonym odruchem, stąd też takie oparzenia zazwyczaj są lekkie i szybko się goją. Kontakt z gorącymi przedmiotami może być jednak bardzo niebezpieczny dla osób starszych, niepełnosprawnych, czy pod wpływem alkoholu, ponieważ często nie są w stanie szybko uciec od ciepła.
Oparzenia słoneczne
Jak powstaje oparzenie słoneczne? Ten rodzaj oparzenia jest wynikiem nadmiernej ekspozycji na słońce, a dokładniej – ekspozycji na promieniowanie UV. Ten typ oparzeń nieodłącznie kojarzy się nam z pięknym słonecznym dniem na plaży, nie można jednak zapominać, że nawet w brzydki, szary dzień skóra może ulec oparzeniu. Promieniowanie UV przenika bowiem przez chmury.
Na oparzenia słoneczne narażone są szczególnie osoby z jasną karnacją i przebywające długo na słońcu. Częste wystawianie skóry na słońce sprzyja również przebarwieniom czy rozwojowi raka skóry, dlatego tak ważne jest codzienne stosowanie dobrych filtrów przeciwsłonecznych.
Oparzenia chemiczne
Winne wywoływaniu oparzeń chemicznych są kwasy i zasady. Uważać należy szczególnie na substancje chemiczne obecne w środkach do udrażniania rur i wybielaczach obecnych niemal w każdym domu. Innym przykładem substancji powodującej oparzenia jest cement, który po kontakcie z wodą staje się żrącą zasadą.
Po poparzeniu chemicznym zasadą ból może pojawić się dopiero po dłuższej chwili. Dlatego przy kontakcie zasady ze skórą należy niezwłocznie płukać narażone miejsca oparzenia bieżącą wodą, nawet jeśli nie odczuwamy bólu czy pieczenia.
Oparzenia elektryczne
Standardowy prąd o napięciu 230 V, który przepływa przez gniazdka, może wywołać oparzenia elektryczne. Do wypadków dochodzi szczególnie w budynkach ze starą instalacją elektryczną oraz w przypadku zwarcia. Takie porażenia nie powodują zwykle groźnych ran. Szczególną ostrożność muszą zachować jednak osoby cierpiące na choroby serca, w tym na arytmię, ponieważ prąd przechodzący przez serce może rozregulować jego pracę.
Sprawa wygląda inaczej w przypadku oparzeń elektrycznych prądem o napięciu powyżej 1000 V. Można spodziewać się rozległego uszkodzenia tkanek, mięśni, nerek. Do takich wypadków dochodzi rzadko, a najbardziej narażone na nie są specyficzne grupy zawodowe jak elektryk, czy energetyk.
Oparzenia radiacyjne
Oparzenia radiacyjne zwane są również oparzeniami popromiennymi. Charakterystyczne dla nich jest występowanie objawów w odległym od urazu czasie.
Pierwsza pomoc w przypadku oparzeń termicznych
Od poprawnego sposobu udzielania pierwszej pomocy zależeć może przebieg leczenia rany, to jak będzie goić się oparzenie i czy zostanie po nim blizna. Jak postępować kiedy dojdzie do wypadku? Poniżej przedstawiono podstawowe zasady pierwszej pomocy.
-
Usuń czynnik parzący – odsuń siebie lub poszkodowanego od źródła oparzenia, pamiętając o swoim bezpieczeństwie.
-
Ważne jest aby schłodzić miejsce oparzenia łagodnym strumieniem wody przez20-30 minut. Woda powinna być chłodna, ale nie zimna.
-
Oparzenie w miarę możliwości przykryj opatrunkiem specjalistycznym, np. hydrożelowym lub doraźnie – zwyczajnym kompresem.
-
Nie przebijaj pęcherzy! Pęcherz chroni zranioną skórę i pomaga się jej zagoić. Przebicie go otwiera świetną drogę dla zarazków.
-
Jeżeli do oparzenia przylega warstwa ubrań, nie usuwaj jej na własną rękę.
-
Jeżeli oparzenie zostało wywołane przez tłuszcz lub olej, który teraz zalega w ranie, to nie zdrapuj go, ani nie zmywaj na siłę samemu.
Są jednak przypadki, kiedy oparzenie jest ciężkie, rozległe, a ofiara wypadku nieprzytomna. Wtedy pierwsza pomoc to przede wszystkim wezwanie karetki i zapewnienie drożności dróg oddechowych. Ranę, tak samo jak w przypadku lekkich oparzeń, należy przykryć opatrunkiem. Dobrze zapamiętać, że oparzone części ciała są wrotami, przez które ucieka woda i ciepło. Ważna jest więc ochrona poszkodowanego przed wyziębieniem – można do tego użyć dodatkowej warstwy odzieży, koca, poszewki.
Kiedy do lekarza z oparzeniem?
Niewielkie oparzenia powierzchowne nie wymagają zazwyczaj szybkiego kontaktu z lekarzem bądź pobytu w szpitalu. W przypadku rozległych oparzeń należy jednak niezwłocznie udać się do przychodni, bądź dzwonić po karetkę.
Kiedy udać się do lekarza? Interwencji lekarskiej wymaga każde oparzenie elektryczne, chemiczne i oparzenie dróg oddechowych, a także oparzenie stopnia II, III, IV. Zaniepokoić powinno również oparzenie o niewielkim nasileniu, ale obejmujące okrężnie rękę lub nogę. Nie można bagatelizować oparzeń takich partii ciała jak głowa, szyja, pachy, krocze, stopy, czy wrażliwa skóra za kolanami. Wyznacznikiem jest też wiek pacjenta poniżej 2. lat lub powyżej 60. lat.
Oprócz widocznego uszkodzenia skóry, poszkodowanego może dotknąć choroba oparzeniowa. Wywołana jest przez oparzenia ciężkie, które pociąga za sobą szereg konsekwencji dotykających organizm, takich jak stan zapalny, zaburzenia wodno-elektrolitowe i metaboliczne. W efekcie pacjent może doświadczyć wstrząsu oparzeniowego. Dlatego tak ważne jest zapewnienie poparzonemu specjalistycznej opieki, np. w najbliższym Centrum Leczenia Oparzeń, które ma niezbędne środki do zaplanowania leczenia oparzeń.
Jak wygląda leczenie oparzenia? Co na oparzenia bez recepty
W aptece dostępna jest cała baza preparatów na leczenie oparzeń. Wśród nich znajdziemy środki odkażające, żele i maści na oparzenia, chłodzące kompresy czy preparaty dające ulgę po opalaniu.
Czym przemywać ranę po poparzeniu?
Ponieważ rany oparzeniowe są szczególnie narażone na zakażenie, warto zaopatrzyć się w środki dezynfekujące ranę. Najlepszym wyborem będzie użycie płynu z poliheksanidem (PHMB), np. SutriSeptu. Można również stosować środki z oktenidyną (np. Octenilin, Octenisept) lub podchlorynami (np. Microdacyn, Granudacyn).
Podczas odkażania unikaj wody utlenionej! Ma słabe właściwości bakteriobójcze oraz może uszkadzać zdrowe tkanki, co pozostawia blizny.
Jaki opatrunek na oparzenie termiczne?
Podstawą leczenia oparzeń jest stosowanie specjalistycznych opatrunków, które zapewniają ranie odpowiednie środowisko, chronią przed patogenami i przyspieszają gojenie. Należą do nich:
-
opatrunki hydrożelowe i hydrokoloidowe – zapewniają odpowiednie nawilżenie rany i chłoną wysięk,
-
opatrunki z folii poliuretanowej – nie przepuszczają bakterii, zapobiegają parowaniu wody i również chłoną wysięk,
-
opatrunki enzymatyczne – stosowane gdy rana jest dotknięta martwicą,
-
opatrunki ze srebrem – działają przeciwbakteryjnie,
-
gazy parafinowe ze środkiem przeciwbakteryjnym – zapobiegają rozmnażaniu bakterii, natłuszczają ranę.
Jak dobrać opatrunek na oparzenie? Pierwszym wyborem są opatrunki hydrożelowe, które dają szybką ulgę przy bolesnym oparzeniu. Jednak każda rana i oparzenie jest inne, dlatego samodzielny dobór opatrunku może być trudny. Najlepiej poprosić o poradę lekarza lub pielęgniarkę środowiskową, która jest przeszkolona do zaplanowania leczenia oparzeń.
Rzadko stosowanym sposobem leczenia ran jest metoda otwarta, która polega na pozostawieniu oparzenia bez opatrunku, ewentualnie w tłustym środowisku. Zaletą tej metody jest możliwość śledzenia procesów gojenia rany, a dodatkowo uniknięcie często bolesnych zmian opatrunku. Nie jest to jednak sposób standardowo stosowany, a podstawą leczenia jest utrzymywanie oparzenia pod przykryciem zapewniającym odpowiednie nawilżenie.
Popularne kiedyś wietrzenie rany nie jest już zalecanym schematem postępowania. Wydłuża gojenie, nie zapewnia uszkodzonym tkankom odpowiedniego środowiska i zwiększa ryzyko zakażenia rany.
Moja rana boli - czego użyć? Żele, kompresy i tabletki na oparzenia
W aptece dostępnych jest wiele żelów, pianek i maści na oparzenia. Ranę oparzeniową możesz pokryć miodem leczniczym, takim jak miód manuka (np. w Activon Tube). Miód zapobiega rozwojowi drobnoustrojów, a ponadto zabezpiecza ranę i zapewnia jej odpowiednie nawilżenie. Innym preparatem jest lek z nitrofuralem – Nitrofurazon. Ma on działanie przeciwbakteryjne, przyspieszające gojenie ran.
Dobrym sposobem na łagodzenie bólu towarzyszącego poparzeniom pierwszego stopnia będzie przykładanie do skóry gotowych chłodzących kompresów. Zawierają one żel, który długo utrzymuje niską temperaturę. Kompresy są wielokrotnego użytku i można je przechowywać w lodówce lub w zamrażalniku. Gdy zaś ból towarzyszący oparzeniu jest duży, zaleca się zastosować doustne środki przeciwbólowe. Skuteczne będą tabletki zawierające diklofenak, naproksen, aspirynę i ibuprofen.
Do kojenia łagodnych oparzeń, w których nie doszło do przerwania naskórka, służą żele chłodzące, np. Termcool, Thermi lub przeciwobrzękowe żele z octanem glinu, np. Altacet, Altaziaja. Dla osób preferujących preparaty na bazie roślin dobrym wyborem będzie żel z aloesu. Ma działanie łagodzące, stymulujące wzrost i naprawę skóry. Znanymi substancjami na oparzenia są również regenerujące pantenol i alantoina. Pantenol cieszy się wyjątkową popularnością w kojeniu oparzeń słonecznych, ponieważ występuje w postaci lekkich pianek, które łatwo rozprowadzić po dużej powierzchni ciała.
Odpowiednie odżywienie
Mało intuicyjnym dla pacjenta rozwiązaniem jest sięgnięcie po napoje, które zawierają specjalistycznie dobrany skład. Takie płynne preparaty wspierają organizm w procesie gojenia: odżywiają, uzupełniają witaminy i minerały oraz dostarczają odpowiednich substancji budulcowych, niezbędnych do regeneracji uszkodzonej skóry. Przykładem może być Nutridrink Skin Repair.
Oparzenie nie chce się goić? Jeżeli rana goi się dłużej niż 3 tygodnie, ma nieprzyjemny zapach lub wydziela ropę umów się na wizytę do lekarza chirurgii lub pielęgniarki specjalizującej się w leczeniu oparzeń i ran. Będzie to szczególnie ważne wśród pacjentów słabo odżywionych, chorujących m.in. na cukrzycę, choroby serca, nerek.
Zadbaj o nawodnienie
Przez uszkodzoną skórę nadmiernie paruje woda, uciekają też związki mineralne. Dlatego warto jest zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu. Pomogą w tym elektrolity dostępne w saszetkach z proszkiem lub w musujących tabletkach.
Ważne - rozpuszczone w wodzie elektrolity pij po trochę, małymi łyczkami, a nie na raz.
Końcowy etap gojenia oparzenia
Gdy z rany odpadną strupki i zostanie pod nią zaczerwieniona skóra, sięgnij po maści natłuszczające i nawilżające. Wśród cennych dla naskórka składników znajduje się wspomniana już alantoina i pantenol, dostępne w leku Alantan Plus a także olej lniany będący głównym składnikiem maści Linomag.
Na koniec nie zapomnij o pracy nad blizną. Więcej o leczeniu blizn dowiesz się z artykułu Rodzaje blizn – jak pozbyć się blizn?.
Leczenie oparzeń - leki na receptę i inne metody
Do popularnych leków na oparzenia należy Argosulfan zawierający sulfadiazynę srebra. Choć czasem jego stosowanie przynosi poprawę, to lek ten nie widnieje już w aktualnych zaleceniach Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Jeżeli więc nie widać postępu gojenia rany przy użyciu Argosulfanu, skonsultuj się z drugim lekarzem lub pielęgniarką.
Inne leki na receptę to maści enzymatyczne (np. Iruxol), które oczyszczają ranę i dzięki temu umożliwiają proces gojenia. W przypadku zakażenia oparzenia zakażona lekarz może zalecić antybiotyk doustny. Rzadko zdarza się przepisanie, antybiotyku w formie maści – zgodnie z wytycznymi nie jest to wskazane, a skuteczniejsze okazują się preparaty odkażające i oczyszczanie rany.
Warto wspomnieć, że opatrunki specjalistyczne dostępne są w aptece bez recepty, jednak w szczególnych sytuacjach lekarz może zapisać je również ze zniżką na recepcie.
Leki i opatrunki nie zawsze wystarczą do wyleczenia oparzonej skóry. W niektórych przypadkach powstały ubytek tkanki zamyka się przeszczepami skóry.
Oparzenia ciężkie wymagają stałej kontroli lekarza lub pielęgniarki, które wraz z postępem gojenia rany dobiorą odpowiedni sposób leczenia.
Domowe sposoby na oparzenia
Pierwszym domowym sposobem leczenia oparzenia jest umieszczenie świeżego zranienia pod bieżącą wodą na 15-20 minut. Co ważne woda nie powinna być zimna, a chłodna.
Druga, tym razem roślinna metoda to użycie aloesu, którego miąższ działa przeciwzapalnie, wspiera gojenie i zabija patogeny chorobotwórcze. Dzieje się tak dzięki zawartości naprawczych polisacharydów, licznych witamin (A, C, E, witaminy z grupy B) i minerałów, zmniejszających stan zapalny enzymów oraz regenerującej alantoiny. Jak używać aloesu na oparzenia? Wystarczy przygotować okład – uciąć liść aloesu, wycisnąć sok na jałowy kompres i przyłożyć na zranione miejsca oparzenia.
Innym ziołowym sposobem na łagodne oparzenia jest stosowanie olejku z drzewa herbacianego, który chroni przed rozwojem zakażenia i znieczula bolesną skórę. W formie nierozcieńczonej można go stosować na miejsca oparzenia przez maksymalnie 2 dni.
Z domowego ogródka możemy użyć koszyczka rumianku, żywokostu czy kwiatu nagietka. Rośliny te działają przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie, a żywokost i nagietek są bogate w regenerującą alantoinę. Zioła należy zaparzyć, następnie po ochłodzeniu namoczyć kompres w naparze i przykładać do zranionego miejsca.
Czego nie stosować na oparzenia?
Dla wielu osób pierwszą myślą po oparzeniu, szczególnie słonecznym, będzie zimna kąpiel. Bardzo zimnych kąpieli i pryszniców należy jednak unikać, tak aby nie narazić organizmu na szok termiczny. Woda do kąpieli powinna mieć letnią temperaturę.
Przy oparzeniach dobrze unikać stosowania kosmetyków z wazeliną, ponieważ tworzy niekorzystną dla rany szczelną warstwę nieprzepuszczającą wody i ciepła, a ponadto może powodować oparzenia. Nie najlepszym wyborem będzie również wysuszający oparzenie Pudroderm.
Jakich środków odkażających nie należy używać podczas pierwszej pomocy i w trakcie pielęgnacji rany? Nie jest zalecane używanie wody utlenionej, nadmanganianu potasu, jodyny, Rivanolu czy fioletu gencjanowego. Substancje te, oprócz stosunkowo niskiej skuteczności w zabijaniu bakterii, mogą uszkadzać zdrowe tkanki oraz barwić ranę, co utrudnia ocenę jej gojenia.
Jak widać leczenie oparzenia często nie jest łatwą rzeczą – dostępnych preparatów i dróg leczenia jest wiele. Łagodne oparzenia pierwszego stopnia obejmujące powierzchniową warstwę skóry można z powodzeniem opatrzyć w domu. Przy cięższych ranach nie wahaj się zgłosić po pomoc lekarską, możesz poszukać też najbliższych specjalistycznych oddziałów leczenia oparzeń. Odpowiednie leczenie w wielu przypadkach pomoże uniknąć nieestetycznych blizn, przykurczy, tak by po oparzeniu nie został ślad.
Bibliografia
-
Latkowski, B.J. et al. (2021) Medycyna rodzinna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
-
Grey, J.E. et al. (2010) Leczenie ran W Praktyce. Warszawa: PZWL.
-
Strużyna Jerzy (2006) Wczesne leczenie oparzeń. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
-
Tuszyński, P.K. (2019) Ziołolecznictwo W Praktyce. Kraków: Wydawnictwo Opieka.farm.
-
Tuszyński, P.K. (2020) Leki Pierwszego Wyboru: Jak rozpoznać I Leczyć Najczęstsze schorzenia I dolegliwości. Kraków: Wydawnictwo Farmaceutyczne.
-
Kurnatowski, W. (2003). “Ciężkie oparzenia–charakterystyka i wskazania terapeutyczne,” Zakażenia, 3, strony 83-88.
-
Sopata, M. et al. (2020). “Wytyczne postępowania miejscowego w ranach niezakażonych, zagrożonych infekcją oraz zakażonych–przegląd dostępnych substancji przeciwdrobnoustrojowych stosowanych w leczeniu ran. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran.” Leczenie Ran, 17(1), strony 1-21.
-
Szkiller, E. (2017) “Owrzodzenia termiczne. Nowoczesne sposoby postępowania pielęgniarskiego,” Analiza przypadków w pielęgniarstwie i położnictwie, 1, strony 28-34
-
Wyszkowska-Kolatko, M. et al. (2015). “Rośliny lecznicze w terapii chorób skóry.” Post Fitoter, 3, strony 184-192.
-
Cuttle, L. et al. (2009) “A review of first aid treatments for burn injuries,” Burns, 35(6), strony 768–775.
