Co to jest nużeniec
Nużeniec to mikroskopijne stworzenie – roztocze, które bytuje na skórze człowieka. Niektórzy określają go mianem "robaka pod skórą twarzy", chociaż raczej znajdziemy go na jej powierzchni, ewentualnie płytko schowanego w gruczołach łojowych lub mieszkach włosowych.
Właściwie, to nasz organizm mogą zasiedlić dwa rodzaje roztoczy. Każde z nich lubi żerować w innych miejscach:
- nużeniec ludzki Demodex folliculorum – mieszka w mieszkach włosowych,
- nużeniec krótki Demodex brevis – mieszka w gruczołach łojowych.
Samo zakażenie pasożytem Demodex określa się mianem nużycy lub demodekozy. Zakażona skóra jest wtedy wysuszona, pokrywa się rumieniem lub krostkami. Jednak nużeńce na skórze wywołują wiele innych chorób. Najczęściej kojarzymy je z zasiedleniem brzegów powiek, tuż przy rzęsach. Tam mogą powodować chroniczne zapalenie skóry powiek, ale także zespół suchego oka.
A co robi taki nużeniec na twarzy, rzęsach czy we włosach? W dzień żeruje w mieszku włosowym lub w gruczole łojowym. Roztocza z rodzaju Demodex żywią się bowiem sebum, limfą, komórkami nabłonkowymi skóry czy osoczem krwi. W nocy zaś wychylają się ze swojej kryjówki i kroczą po skórze w poszukiwaniu partnera do rozmnażania.
Jak wygląda nużeniec?
Nużeniec jest niewielkim pajęczakiem, z rzędu roztoczy. Takiego robaka pod skórą twarzy charakteryzuje wydłużony kształt i żółtawy lub biały kolor. Da się rozróżnić część głowową, a z jego ciała wyrastają 4 pary odnóży. Rozmiary nużeńców są naprawdę niewielkie. Osiągają około 300 – 400 μm, co sprawia, że nie da się zobaczyć nużeńca gołym okiem.
Gdzie może występować nużeniec?
Niemal na całym ciele, chociaż nużeniec zdecydowanie posiada swoje ulubione miejsca. Najbardziej preferuje okolice łojotokowe, stąd też wyróżniamy:
- nużeńca na rzęsach,
- nużeńca na twarzy w okolicach nosa, ust, na czole, na brodzie,
- nużeńca na głowie w mieszkach włosowych,
- nużeńca na czole,
- nużeńca na klatce piersiowej i dekolcie.
Mimo tego nużeniec nie pogardzi też innymi częściami ciała, chociaż pokazuje się tam rzadziej. Przykładami jest:
- przy brodawkach piersiowych,
- w okolicach intymnych.
- nużeniec na plecach,
- nużeniec w uchu,
- nużeniec na brwiach.
- nużeńca na szyi,
- nużeniec na ramionach.
Skąd się bierze nużeniec
Nużeńca można złapać od innej osoby. Im starsi jesteśmy, tym większe prawdopodobieństwo posiadania tego niechcianego lokatora. Po 70. roku życia nawet 70% osób ma na nużeńca na twarzy, brwiach, czy głowie. Dzieci zaś bardzo rzadko chorują na nużycę, głównie przez to, że wydzielają dużo mniej sebum. Jak dokładnie można się zarazić nużeńcem? Najprościej poprzez bezpośredni kontakt skóry ze skórą osoby zarażonej. Nużeniec może przejść też na nas gdy używamy tej samej pościeli, ręczników czy kosmetyków. Ponadto podejrzewa się, że ten roztocz przenosi się razem z kurzem. Poza organizmem żywiciela może przeżyć nawet trzy tygodnie w wilgotnym środowisku i około 1,5 dnia w suchym.
Warto dodać, że nużeniec preferuje osoby, których układ odpornościowy jest osłabiony. Dlatego można go częściej zaobserwować u seniorów, pacjentów chorujących na HIV, białaczkę lub długotrwale przyjmujących sterydy. Również zaburzenia w gospodarce tłuszczowej (lipidowej) skóry, palenie tytoniu oraz przewlekły stres, zwiększają ryzyko zakażenia nużeńcem.
Objawy nużeńca na rzęsach, twarzy i ciele
Nużeniec wywołuje chorobę o nazwie demodekoza (nużyca) od łacińskiej nazwy tego roztocza – Demodex. Dotyka ona zarówno zwięrzęta, jak i ludzi. Najczęściej wyróżniamy nużycę oka, a dokładniej brzegów powiek, ale pasożyty te można znaleźć również na innych częściach ciała. Przyjrzyjmy się, jakie wyróżniamy objawy nużycy u człowieka i choroby wywołane przez nużeńce.
Nużeniec powiek i oczu
Nużeniec w oku (a właściwie, przy oku, bowiem ten roztocz nie wnika do gałki ocznej) bardzo często wywołuje zapalenie brzegów powiek. Jakie są objawy tej choroby? Przede wszystkim ból i swędzenie oka oraz linii rzęs, ale również przekrwienie oczu, a nawet nadwrażliwość na światło. Objawy te wywołane są przede wszystkim blokowaniem ujść mieszków włosowych oraz kanałów łojowych. Powstaje miejscowy stan zapalny i rozszerzenie naczyń krwionośnych w skórze. Objawem nużeńca powiek może być też nadmierne wypadanie rzęs, bowiem osłabiony mieszek włosowy nie jest w stanie utrzymać włoska. Rzęsy rosną nieprawidłowo, często w różne strony. Wzdłuż linii rzęs, u ich podstawy, z czasem witać małe łuski. Mogą pojawić się również niewielkie kuleczki wydzieliny tłuszczowej lub korki zaschniętej wydzieliny przyczepione do brzegu powiek.
Innymi chorobami, które wywołuje nużeniec na oku, jest zespół suchego oka oraz zapalenie spojówek. To pierwsze schorzenie cechuje duża suchość powierzchni oka. Ze względu na brak odpowiedniego filmu łzowego oczy mogą piec, szczypać, boleć. Pacjenci często wspominają też o uczuciu piasku pod powiekami i zmęczonym wzroku. Podobne objawy chorobowe mogą towarzyszyć zapaleniu spojówek, przy czym dla tego schorzenia dość charakterystyczne jest przekrwienie oka i tzw. czerwone oko.
Nużeniec skóry
Nużeniec na skórze w innym miejscu niż powieka, np. nużeniec na twarzy, objawia się miejscowym stanem zapalnym, zaczerwienieniem, bólem, czasem pojawia się gorączka lub ropień. Zakażone miejsce może swędzieć lub piec. Nużeniec sprzyja pojawianiu się wągrów i zaskórników. Bywa również, że nużeniec wywołuje wysypkę oraz objawia się jako trądzik różowaty. Rozwijające się przez nużeńca choroby to m.in. zapalenie skóry, trądzik różowaty, zapalenie mieszków włosowych, łupież mieszkowy czy zapalenie ucha.
Nużeniec skóry uszkadza barierę lipidową oraz powoduje złuszczanie się skóry. Na skórze może pojawić się osutka grudkowa na kończynach, tułowiu, twarzy. Demodex sprzyja też nadkażeniom innymi mikroorganizmami, głównie bakteriami. Niektóre z nich, m.in. Bacillus oleronius przenosi sam nużeniec. U osób zakażonych mogą wywoływać nadwrażliwość typu IV, czyli rodzaj alergii, którą cechuje stan zapalny.
Badanie na nużeńca
Jak wykryć nużeńca? Nie jest to trudne. Do badań służy próbka pobrana ze skóry. Można albo zeskrobać delikatnie naskórek, albo przykleić do skóry szkiełko, a następnie delikatnie je usunąć, albo sprawdzić zawartość sebum wyciśniętych zaskórników. Przy takim pobraniu pojawia się minimalny dyskomfort, ewentualnie rumień. Pobrana próbka oglądana jest pod mikroskopem, gdzie można zauważyć nużeńca. Inna sposób badania na nużeńca to metoda PCR, które szuka materiału genetycznego tego roztocza lub technika HD–OCT, wykorzystująca fale bliskie podczerwieni, ukazujące dokładny obraz skóry.
Badanie na nużeńca z krwi
Na ten moment nie wykonuje się badań na nużeńca z krwi. Ponieważ te roztocza bytują w skórze, blisko jej powierzchni, to najskuteczniejszą metodą jest pobranie próbki bezpośrednio z naskórka.
Leczenie nużeńca – czego nie lubi nużeniec oczny?
Od zakażenia się nużeńcem do pierwszych objawów mija nawet kilka lat. Na początku bowiem zmiany są subtelne i nie budzą naszego niepokoju. Dodatkowy czas upływa do zdiagnozowania roztocza, bowiem można go pomylić z innymi problemami skórnymi. Dopiero po diagnozie można pomyśleć nad preparatem na nużycę i sposobem jak pozbyć się nużeńca. Leczenie nużeńca nie ma swoich sztywnych schematów. Najczęściej stosuje się leczenie miejscowe, ograniczające się do obszaru bytowania tego mikroorganizmu.
Leczenie powinno opierać się nie tylko na eliminacji nużeńca, ale również na terapii chorób przez niego wywołanego. Co to znaczy? Jeżeli cierpisz na zapalenie brzegów powiek, to zadbaj o ich pielęgnację, jeśli nużeniec wywołuje u ciebie zespół suchego oka, to sięgnij po dobre krople nawilżające, a gdy wywołuje zapalenie skóry, to stosuj maści regenerujące i przeciwzapalne.
Nużeniec – leki bez recepty
Jak leczyć nużeńca? Wśród leków bez recepty najpopularniejsze są płyny i chusteczki do higieny powiek. Płyny zawierają m.in. przeciwzapalny i przeciwdrobnoustrojowy wyciąg z szałwii hiszpańskiej, aloesu oraz olejek eteryczny z drzewa herbacianego. Ponadto, takie preparaty na nużeńca na oku są wzbogacone w liczne substancje pielęgnujące łuszczącą się i swędzącą skórę. Należą do nich regenerujący pantenol i odbudowujące płaszcz lipidowy skóry emolienty. Używanie płynu lub chusteczek do powiek zmniejsza swędzenie oka oraz pomaga eliminować nużeńce.
Bez recepty można zastosować także maść siarkową lub olej kamforowy. Ponieważ nużeniec atakuje szczególnie osoby z osłabioną odpornością, zaleca się wzmocnienie układu immunologicznego. Można w tym celu zastosować tabletki na odporność zawierające m.in. wyciągi z jeżówki, skwalen, kwasy omega–3, sitosterole, beta–glukany czy propolis.
Nużeniec – leki na receptę
Leki na nużeńca na receptę skupiają się wokół kilku klas substancji. Są tutaj leki przeciwgrzybicze, antybiotyki, sterydy głównie w postaci maści. Lekarz może przepisać:
- tabletki z permetryną,
- tabletki z iwermektyną,
- tabletki lub maść z metronidazolem,
- maść z tlenkiem rtęci
- maść z chlorotetracykliną.
- doustne antybiotyki jak tetracyklina, tetracyklina, minocyklina,
- krotaminion,
- benzoesan benzylu w maści.
Czasem łączy się kilka tych substancji na raz, aby wzmocnić efekt działania. Choć nie zawsze prowadzą do całkowitego wyleczenia, to u wielu pacjentów znacznie zmniejszają objawy zakażenia nużeńcem, takie jak stan zapalny.
Nużeniec oka – domowe sposoby
Leczenie domowe nużeńca powinno być uzupełnieniem terapii zaleconej przez lekarza. Samodzielne próba pozbycia się nużeńca jest bowiem zwykle niewystarczająca. Jakie domowe sposoby na nużeńca oka i skóry można zastosować?
- Olejek z drzewa herbacianego – zakażone miejsca zaleca się masować przy użyciu olejku, omijając jednak powieki lub oczy. Składnik ten będzie odpowiedni np. na nużeńca ludzkiego na czole, plecach czy klatce piersiowej. Stosowanie olejku regularnie raz w tygodniu przynosi bardzo dobre efekty. Niektóre źródła podają, że do przemywania powiek i higieny rzęs może być używany szampon do powiek z olejkiem z drzewa herbacianego.
- Zioła – objawy nużycy na skórze i wokół oczu złagodzą wyciągi z ziół o działaniu przeciwpasożytniczym. Należą do nich tatarak zwyczajny, glistnik jaskółcze ziele czy bylica piołun. Zakażone miejsca należy przemywać np. nasączonym kompresem.
- Kąpiele w ciepłej wodzie – ponieważ nużeńce nie lubią ciepła i giną w wysokiej temperaturze, warto zażywać dłuższych kąpieli w wodzie o wysokiej temperaturze.
- Korzystanie z sauny – temperatura panująca w saunie pomaga w likwidacji nużeńców.
- Staranna higiena – codzienna higiena miejsc zarażonych jest bardzo ważna. Należy na bieżąco oczyszczać skórę z martwych nużeńców oraz ich odchodów, co pomoże zmniejszyć objawy stanu zapalnego i alergii. Mycie twarzy, miejsc zakażonych i delikatny ich masaż pomaga też odblokować zaczopowane ujścia gruczołów łojowych i torebek włosa.
- Dbanie o czystość domu – ponieważ nużeńcem można zarazić się przez zakażoną pościel czy ręczniki, należy zadbać o odpowiedni poziom czystości w domu, ze szczególnym zwróceniem uwagi np. na szczoteczki do rzęs, przyrządy do makijażu, grzebienie do włosów i inne przedmioty codziennego użytku.
Pytania i wątpliwości dotyczące nużeńca
Odpowiadamy na najczęstsze pytania o nużeńcu.
Nużeniec gołym okiem – czy da się go zobaczyć?
Nie, nużeńce są zbyt malutkie, aby je zobaczyć gołym okiem. Osiągają (w zależności od gatunku) maksymalnie 300 – 400 μm. To zbyt mało, aby nasze oko je dostrzegło. Widzimy tylko efekty ich bytowania np. zatkane ujścia mieszków włosowych (wyglądające jak drobna ropa lub łuszcząca się skóra), rumień na skórze, czy krostki.
Nużeniec a trądzik różowaty
Okazuje się, że duża część osób chorych na trądzik różowaty może być dodatkowo zarażona nużeńcem. Roztocz ten prawdopodobnie lubi sebum takich pacjentów, którzy mają zmieniony skład kwasów tłuszczowych skóry. Obecność nużeńców przy trądziku różowatym może nasilać przebieg tej choroby skóry. Nużeniec ludzki na twarzy w takiej sytuacji powoduje wysyp grudek, krostek i przymieszkowe złuszczanie.
Dodatkowym problemem jest przenoszenie przez nużeńca bakterii Bacillus oleronius, które również wywołują objawy trądziku różowatego.
Nużeniec a sztuczne rzęsy
Posiadanie sztucznych rzęs może sprzyjać zakażeniom nużeńcem. Zasadniczy problem stanowi tutaj higiena okolic oka przy sztucznych rzęsach. Brzegi powiek, które są niedokładnie umyte to dobra pożywka dla nużeńców, gdyż zbiera się na nich sebum, a niektóre gruczoły łojowe mogą zostać zatkane. Mniejsze ryzyko zakażenia zachodzi przy rzęsach jednorazowych, które po dniu są wyrzucane, jednak wiele pań decyduje się na założenie trwalszych rzęs u kosmetyczki. Jeżeli jesteś posiadaczką takich rzęs, to pamiętaj o codziennym, dokładnym myciu okolic oka specjalnym szamponem do rzęs, najlepiej z dodatkiem olejku herbacianego. Jeżeli zaś masz stwierdzoną obecność nużeńca oka, to na czas leczenia nużycy zrezygnuj ze sztucznych rzęs.
Biżuteria w oku a nużeniec
Biżuteria w oku (w powiece czy w brwiach) zwiększa ryzyko zakażenia nużeńcem, szczególnie że taką ozdobę wyciąga się rzadko lub prawie wcale. W takiej sytuacji przy kolczyku mogą zbierać się zanieczyszczenia i resztki sebum. Jeżeli jesteś posiadaczem kolczyka w powiece lub w brwiach, to zadbaj o bardzo dokładne oczyszczanie tej okolicy powieki, aby zapobiegać rozwojowi nużycy. Sama woda nie wystarczy. Do okolic brwi używaj dobrego mydła, żelu do twarzy lub płynu micelarnego. Do utrzymania rzęs w czystości stosuj chusteczki do higieny powiek i rzęs lub specjalne szampony. Zmieniaj często pościel, a do wycierania twarzy używaj osobnego ręcznika.
Jeżeli podejrzewasz nużeńca przy biżuterii w oku, udaj się niezwłocznie do lekarza, który przepisze ci odpowiednie leki. W międzyczasie możesz stosować płyn do powiek na nużeńca dostępny w aptece. Być może, na czas leczenia nużycy, konieczne będzie usunięcie biżuterii.
Bibliografia
- Czerwonka, W. (2015). Nużeniec.
- Tarkowski, W., & Grzyliński, K. (2020). Nużeniec jako czynnik etiologiczny przewlekłego zapalenia brzegów powiek. Science, Technology and Innovation, 9(2), 57–66.
- Skonieczna, D., Sławianowska, P., Wesołowski, R., & Szewczyk–Golec, K. (2018). Roztocze z rodzaju Demodex–charakterystyka, chorobotwórczość, diagnostyka. Diagn Lab, 54(1), 37–44.
- Jacob, S., VanDaele, M. A., & Brown, J. N. (2019). Treatment of Demodex‐associated inflammatory skin conditions: a systematic review. Dermatologic therapy, 32(6), e13103.
- Kaźmierczak, A., Wcisło–Dziadecka, D., Grabarek, B., & Jasik, K. (2017). Demodekoza, czyli prawdziwe oblicze nużeńców. Polish Journal of Cosmetology, 20(2), 133–137.
- Wesołowska, M., Baran, W., Szepietowski, J., Hirschberg, L., & Jankowski, S. (2005). Demodekoza u ludzi jako aktualny problem w dermatologii. Wiadomości Parazytologiczne, 51(3), 253–256.