Co to jest nikotynowa terapia zastępcza (NTZ)?
Nikotynowa terapia zastępcza to jedna z metod na rzucanie palenia. Na czym polega NTZ? Na stopniowym odstawianiu leczniczej nikotyny, która dostarczana jest w postaci leków (w różnej postaci zależnie od preferencji pacjenta). Taka terapia antynikotynowa przewiduje czasowe przyjmowanie coraz mniejszych dawek nikotyny i w coraz większym odstępie czasu. Nie bez znaczenia jest tutaj silna wola i odpowiednia motywacja i niekiedy wsparcie psychologiczne najbliższych. Niekiedy w odstawianiu nikotyny stosuje się metodą kombinowaną, czyli łączy się jednocześnie np. plastry na rzucenie palenia i gumy z nikotyną.
Czym jest nikotynizm?
Nikotynizm brzmi nieco tajemniczo, ale to nic innego jak uzależnienie od nikotyny. Co mówią statystyki? Ok. 25% Polaków pali, więcej w tej grupie jest mężczyzn, ale kobiety również stanowią dużą grupę. Uzależnienie od tego alkaloidu, czyli nikotyny może być zarówno fizyczne i psychiczne. W tej jednostce chorobowej wyróżnia się kilka kryteriów, są nimi:
- głóg nikotynowy,
- objawy wynikające z zespołu odstawiennego (drażliwość, spadek koncentracji, senność),
- potrzeba zwiększenia dawki nikotyny,
- utrata kontroli nad ilością wypalanych papierosów,
- palenie papierosów na większy priorytet niż np. jedzenie,
- palenie mimo świadomości szkodliwości palenia.
Nikotynowa terapia zastępcza, czyli leki z nikotyną
Leki z nikotyną to obowiązkowy element nikotynowej terapii zastępczej. Stosuje się je w określonym schemacie, który trwa kilka-kilkanaście tygodni (a niekiedy miesięcy), gdzie stopniowo zmniejsza się przyjmowaną dawkę nikotyny. W zależności od preferencji pacjenci mają do wybory plastry z nikotyną, gumy i pastylki do ssania. Najnowszym preparatem jest doustny spray z nikotyną, który najszybciej gasi głód nikotynowy. Inne produkty znajdziesz w kategorii rzuć palenie!
Plastry nikotynowe
Dostępne są w 3 rodzajach względem uwalnianej dawki w ciągu doby. Najczęściej w obrocie dostępne są następujące dawki:
Najczęściej im większa dawka, tym większa powierzchnia plastra. Są one zaopatrzone są w warstwę klejącą, która utrzymuje plaster blisko skóry, dzięki czemu możliwe jest wchłanianie przez skórę tej substancji.
Dla wchłaniania się substancji znaczenie ma stan skóry, dlatego plastry przykleja się na nieuszkodzoną skórę. Istotne jest również zdjęcie plastra w momencie położenia się spać. Jego ponowne przyklejenie odbywa się rano po wstaniu.
Przewaga plastrów polega na najbardziej stabilnym utrzymywaniu się poziomu nikotyny, co wpływa na mniejsze wahania nastroju, objawów odstawiennych (głodu nikotynowego), drażliwości czy senności. Plastry zwykle stosuje się do 6 miesięcy, niektórzy palacze wymagają nieco więcej czasu. U niektórych osób zachodzi konieczność łączenia plastrów np. z gumami do żucia w mniejszej dawce (tzw. terapia kombinowana).
Tabletki na rzucenie palenia z nikotyną i gumy do żucia
W obrocie dostępne są pastylki do ssania z nikotyną - występują w 2óch dawkach tj. 2 mg i 4 mg. Podobnie jest w przypadku gum leczniczych do żucia z nikotyną, które oprócz ilości nikotyny mogą mieć określony smak (do niektórych leków stosuje się tzw. corrigens, czyli substancję poprawiająca smak i zapach; wiele substancji w użytych w lekach jest niestety gorzka w smaku). Nikogo nie powinna dziwić miętowa, owocowa czy o neutralnym smaku guma do żucia. Podobnie jak w przypadku plastrów tabletki i gumy odstawia się stopniowo, zależnie od stopnia uzależnienia na początku leczenia stosuje się dawkę 4 lub 2 mg. Zależy to od ilości wypalanych papierosów i jak szybko palacz sięga po papierosa tuż po przebudzeniu.
Jednorazowo nie stosuje się więcej niż 1 tabletki/gumy do żucia. Leki te stosuje się zwykle w następujący sposób - należy je przesuwać z 1 strony jamy ustnej na 2. i powtarzać tę czynność. Tabletki nie należy rozgryzać, a jej całkowite rozpuszczenie trwa kilkanaście minut. Gumę żuje się do momentu poczucia smaku, ją również przekłada się w jamie ustnej między dziąsło a policzek (ma to znaczenie dla wchłaniania się nikotyny). Żucie gumy może potrwać ok. 30 minut.
Przykładowe leki z nikotyną jako tabletki i gumy do żucia:
Spray z nikotyną
Jest to jedna z najnowszych postaci leku na rzucenie palenia z nikotyną. Przez wiele osób określana jako najwygodniejszy sposób aplikacji. Wiele osób przekonuje osiągniecie szybkiej ulgi w ramach głodu nikotynowego. W związku z tym lekiem istnieje również określony schemat, w którym podane jest dokładne dawkowanie zależnie od tygodnia leczenia. Lek ten podaje się na błony śluzowe jamy ustnej z ominięciem ust. Z początku może wywoływać uczucie pieczenia w jamie ustnej. Przykładowy lek to Nicorette Spray o smaku miętowym.
Nicorette Cool Berry Spray z nikotyną na rzucenie palenia
Nikotynowa terapia zastępcza — przeciwwskazania
Leków z nikotyną nie powinny stosować osoby, które nigdy nie paliły lub które rzuciły palenie i nałóg nikotynowy. Leki z tej grupy zwykle stosuje się u osób dorosłych (rzadko problem nikotynizmu dotyczy dzieci). Niekiedy może pojawić się uczulenie na inne substancje zawarte w leku z nikotyną, co stanowi również przeciwwskazanie do ich stosowania.
Nikotynowa terapia zastępcza — skutki uboczne
Nikotyna jak każda substancja może wywołać określone działania niepożądane. W przypadku osób palących na ich wystąpienie wpływa zwykle przyjęcie sporej dawki tego alkaloidu. Dużo łatwiej jest wywołać skutki uboczne u osób, które nigdy nie paliły niż u palaczy z określoną tolerancją. W związku z tym palacze powinni również uważać stosując nikotynę — u nich również istnieje ryzyko zatrucia nikotyną. U niektórych palaczy istnieje ryzyko, że papierosy mogą zamienić na lek z nikotyną. W kwestii teoretycznej jest to zdrowszy wybór, jednak nie uwalnia całkowicie od nikotynizmu.
Warto zwrócić uwagę, że palenie ma wiele ma wpływ na wiele układów i narządów, dlatego należy zachować ostrożność w określonych grupach pacjentów. Wśród nich wymienia się osoby chorujące na nerki (może dochodzić do spadku eliminacji nikotyny i jej metabolitów). Oprócz tego nie bez znaczenia są;
- zaburzona czynność wątroby,
- cukrzyca (NTZ może wpływać na gospodarkę węglowodanową na skutek spadku wydzielania katecholamin),
- przewodu pokarmowego (możliwe zaostrzenie zapalenia przełyku, choroby wrzodowej żołądka/dwunastnicy),
- niedawno przebyty zawał serca, niestabilna / nasilająca się dławica piersiowa, zaburzenia rytmu serca, "skaczące" ciśnienie, zaburzenia krążenia mózgowego.
NTZ i interakcje z innymi lekami
Zmniejszenie ilości wypalanych papierosów, ich całkowite zaprzestanie może wpływać na metabolizm leków z udziałem tzw. cytrochromu P-450 i izoenzymu CYP 1A2. W wyniku tego dochodzi do spowolnienia metabolizmu takich leków jak teofilina, klozapina. We krwi może wzrosnąć stężenie innych przyjmowanych substancji czynnych jak olanzapaina, fluwoksamina. Wzrost stężenia leków i ich spowolniony metabolizm wpływa na zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych i/lub zbyt silnego działania terapeutycznego. Wzrost działań niepożądanych innych leków może wystąpić jeśli nikotyna jest łączona np. z bisoprololem, karwedilolem. Sama nikotyna może wpływać na działanie adenozyny poprzez przyspieszenie rytmu serca i wzrost ciśnienia.
Zalety i wady nikotynowej terapii zastępczej
Co należy do zalet NTZ? W trakcie jej przyjmowania omija się kilka tysięcy szkodliwych substancji, które wytwarzają się podczas palenia tytoniu. Wyjątkiem nie są tutaj również e-papierosy, które ostatnio doczekały się swojej jednostki chorobowej EVALI (e-cigarette, or vaping, product use - associated lung injury). Zatem w trakcie antynikotynowej terapii przyjmuje się kontrolowane i ściśle określone dawki. Przekonać powinien również fakt, że leki z nikotyną są tańsze niż papierosy.
Jakie są wady? Niektóre osoby mogą z góry zakładać, że metoda ta nie uwolni nikogo od palenia. W końcu dostarcza ona tej samej uzależniającej substancji jak nikotyna. Dla przeciwników leków z nikotyną na rynku farmaceutycznym można znaleźć leki bez recepty (np. Tabex tabletki na rzucenie palenia, Desmoxan, Recigar) i środki na receptę (np. Zyban, Champix), które pomogą rzucić palenie. Poza tym niekontrolowane długotrwałe przyjmowanie leków z nikotyną może skończyć się zamianą papierosa na gumę z nikotyną. Dlatego schemat dawkowania jest tak istotny, a dobowa ilość dawek tak ważna.
Nikotynowa terapia zastępcza — opinie pacjentów
Opinie pacjentów na temat metod rzucania palenia są bardzo zróżnicowane. Wśród ex-palaczy znajdą się zwolennicy leków z nikotyną, część pochwali tabletki z cytyzyną, a niektórzy swój ratunek znaleźli u lekarza stosując leki na receptę. Są oczywiście wyjątki - niektórzy palacze mogą pochwalić się rezygnacją z nałogu z dnia na dzień tylko dzięki silnej woli. Nie ma uniwersalnej metody na rzucenie palenia. Wszystko zależy od indywidualnych preferencji pacjenta, stopnia uzależnienia czy poziomu motywacji. Część pacjentów sięga w tym okresie po leki na uspokojenie, które zmniejszają u nich nerwowość związaną z zespołem abstynencyjnym nikotyny.
Nikotynowa terapia zastępcza w pytaniach i odpowiedziach
W związku z nikotyną i lekami ją zawierającymi istnieje wiele wątpliwości, które częściowo wyjaśniamy poniżej.
Czy jest limit stosowania nikotynowej terapii zastępczej?
Nie ma przeciwwskazań do wrócenia do rzucenia palenia za pomocą NTZ. Warto jednak zasięgnąć porady lekarza w przypadku kilku niepowodzeń. Możliwe, że potrzeba dodatkowego wsparcia behawioralnego czy ze strony psychologa. Alternatywnie lekarz może zdecydować o innej metodzie rzucenia palenia, które obejmuje leki na receptę.
Czy można zerwać z nałogiem oprócz stosowania NTZ?
Rzucanie palenia jest możliwe z użyciem innych leków zawierających cytyzynę, bupropion i wareniklinę.
NTZ — jak długo stosuje się to leczenie?
Długość leczenie zależy od stopnia uzależnienia, który "przelicza się" wg ilości wypalanych papierosów. Przy sporej części leków z nikotyną można spotkać się z ograniczeniem stosowania do 6 miesięcy.
Jakie są objawy przedawkowania nikotyny?
Wymienia się tutaj m.in. nudności, ból brzucha, biegunka, wymioty, zaczerwienienie, bóle i zawroty głowy, kołatanie serca, zaburzenia oddychania, wzmożone ślinienie, zapaść krążeniowa, uogólnione drgawki.
Czy stosując jednocześnie papierosy i leki z nikotyną może dojść do ostrego zatrucia?
Tak, ponieważ stosowanie nikotyny z kilku źródeł może prowadzić do ryzyka ostrego zatrucia.
- https://go.drugbank.com/drugs/DB00184
- https://www.webmd.com/smoking-cessation/understanding-nicotine-withdrawal-symptoms
- Clark, M., Kumar, P., Lukas, W., Szetela, B., & Szymczak, A. (2018). Kumar & Clark diagnostyka i terapia w praktyce lekarskiej. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Latkowski, B., Lukas, W., & Godycki-Ćwirko, M. (2017). Medycyna rodzinna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/rpl/search/public; ulotki i CHPL leków: Nicorette spray, Nicorette gumy do żucia, Nicorette pastylki do ssania
