Co to jest odporność?
Odporność organizmu to jego zdolność do zwalczania bakterii, wirusów, grzybów i innych patogenów oraz zapobiegania wywoływanym przez nie chorobom. Zadaniem układu odpornościowego (układu immunologicznego) jest prawidłowe rozpoznawanie własnych komórek i odróżnianie ich od komórek obcych. System immunologiczny tworzony jest przez migdałki, węzły chłonne, śledzionę, grasicę i szpik kostny. Istotne znaczenie mają również jelita. Wyrostek robaczkowy, który przez długi czas uważany był za narząd szczątkowy i zbędny, stanowi rezerwuar dobroczynnych bakterii, mogących w razie potrzeby kolonizować przewód pokarmowy. Duży wpływ na odporność organizmu mają też kępki Peyera, zlokalizowane w końcowym odcinku jelita cienkiego.
Odporność zaczyna kształtować się w życiu płodowym. Układ immunologiczny intensywnie rozwija się w ciągu pierwszych trzech lat życia, a proces jego kształtowania kończy się dopiero w wieku nastoletnim.
Rodzaje odporności
Odporność możemy podzielić na odporność nieswoistą i odporność swoistą. Odporność nieswoista (odporność wrodzona) to zdolność organizmu do ochrony przed wnikaniem wrogich cząsteczek, niezależnie od ich rodzaju. Jest to pierwsza linia obrony przed bakteriami, wirusami i innymi szkodliwymi cząstkami. Na odporność nieswoistą składają się bariery fizyczne – skóra i błony śluzowe oraz bariery chemiczne – ślina, pot, łój czy chociażby kwas solny wydzielany przez komórki żołądka. Odruchy takie jak kichanie, kaszel oraz wymioty również stanowią jeden z mechanizmów odporności nieswoistej.
Drugim rodzajem odporności jest odporność swoista (odporność nabyta). Zachodzące w jej obrębie reakcje są już bardziej specyficzne, precyzyjne i nakierowane na konkretny rodzaj cząsteczek. Są one rozpoznawane przez komórki układu odpornościowego, a następnie niszczone. Pod wpływem kontaktu z określonym patogenem, w organizmie szybko wzrasta ilość przeciwciał. Przeciwciała są specyficzne, czyli jeden ich rodzaj umożliwia zwalczanie tylko jednego rodzaju obcych cząsteczek (jest to wykorzystywane w badaniach diagnostycznych). Kiedy organizm upora się z infekcją, w organizmie pozostają tzw. komórki pamięci. Przy kolejnym kontakcie z tym samym wirusem lub bakterią, odpowiedź immunologiczna rozwinie się szybciej, dzięki czemu ryzyko ponownego rozwoju choroby jest niskie.
Odporność na dany patogen można uzyskać w wyniku kontaktu z nim lub dzięki szczepieniom ochronnym. Szczepionki na grypę, COVID i inne choroby, wskutek różnych mechanizmów działania niejako imitują odpowiedź układu immunologicznego na określony patogen i prowadzą do wytworzenia odporności. Szczepienie na COVID, szczepienie na grypę, a także wszelkie inne szczepienia ochronne są najlepszą metodą zapobiegania tym chorobom. Coraz bliżej wprowadzenia na rynek jest RSV szczepionka. Wirus RSV to patogen, który stanowi jedną z głównych przyczyn infekcji dróg oddechowych. Jest szczególnie niebezpieczny dla noworodków, dzieci do 2. roku życia, a także osób starszych. Odporność po szczepionkach utrzymuje się przez różny okres czasu. W przypadku niektórych drobnoustrojów, odporność po pierwszej dawce szczepionki jest krótkotrwała. Aby ją wzmocnić, zalecane jest więc podanie kolejnych dawek.
Odporność ozdrowieńców po przechorowaniu COVID prawdopodobnie jest mniejsza niż odporność poszczepienna. Z tego powodu, osobom po przebytej infekcji również zalecane są szczepienia ochronne.
Jak wzmocnić odporność u dzieci i dorosłych?
Jak wzmocnić organizm, aby skuteczniej zwalczał atakujące zewsząd zarazki? Jak poprawić odporność u dzieci i dorosłych? Większy wpływ na pracę układu immunologicznego ma nie genetyka, a prowadzony styl życia. Aby system odpornościowy mógł efektywnie zwalczać drobnoustroje, musi stale otrzymywać energię płynącą z pożywienia. Witaminy są niezbędne do wspomagania mechanizmów antyoksydacyjnych i ochrony tkanek przed uszkodzeniami wywołanymi infekcją. Składniki mineralne i aminokwasy są natomiast potrzebne do syntezy komórek odpornościowych. Aktywację układu odpornościowego powoduje też aktywność fizyczna. Istotny wpływ na wzmocnienie organizmu ma odpowiednia ilość i jakość snu.
Niedobór snu, zarówno ten krótko- jak i długotrwały prowadzi do wzrostu produkcji markerów prozapalnych i osłabienia odpowiedzi immunologicznej. Zmiany w organizmie zachodzące u osób narażonych na dym papierosowy i innego rodzaju używki zwiększają jego podatność na infekcje i mogą również zaostrzać ich przebieg.
Jak dbać o odporność? Zdrowo się odżywiając, dbając o odpoczynek organizmu i odpowiednią ilość snu, wprowadzając regularną aktywność fizyczną do trybu dnia i unikając szkodliwych używek. Warto również nauczyć się efektywnie radzić sobie ze stresem i dbać o samopoczucie.
Co na odporność warto stosować?
Obniżona odporność i ciągłe nawroty infekcji często powodują poszukiwanie dobrych suplementów na odporność i innych preparatów na wzmocnienie organizmu. Najwyższą skutecznością w modulowaniu odpowiedzi immunologicznej mają nieswoistne szczepionki bakteryjne. Występują one pod takimi nazwami jak np. Broncho-Vaxom czy Ismigen. Szczepionka na odporność może być wydana na zlecenie lekarza. Stosuje się ją podczas zakażenia lub w okresie wolnym od infekcji. Wspomagająco, można sięgnąć po lek lub suplement na odporność.
Witaminy na odporność
Jakie witaminy na wzmocnienie organizmu warto stosować? Największe znaczenie dla układu odpornościowego mają witaminy: A, E, C i D. Preparatem na wzmocnienie dla dzieci powyżej 3. roku życia jest np. Visolvit Junior w postaci saszetek. U młodszych dzieci, powyżej 1. roku życia można zastosować syrop Multi-Sanostol, który jest lekiem dostępnym bez recepty. Osoby dorosłe mogą natomiast sięgnąć po kapsułki ADEK-Vitum. Witaminy na wzmocnienie organizmu dla dorosłych i dzieci często zawierają kwas askorbinowy (witaminę C). Zgodnie z aktualną wiedzą, witamina C nie zmniejsza ryzyka zachorowania, ale może skrócić czas utrzymywania się objawów choroby. Efekt ten obserwowano w różnych grupach wiekowych. Warto pamiętać o regularnym suplementowaniu witaminy D, szczególnie w okresie jesienno-zimowym.
Tran na odporność
Tran z dorsza i olej z wątroby rekina to preparaty na wzmocnienie organizmu podawane najczęściej dzieciom. Tran, czyli olej z wątroby dorszowatych, jest bogaty w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. Tran z wątroby rekina zawiera natomiast większe ilości alkilogliceroli i skwalenu. Oba preparaty mogą być stosowane w celu wzmacniania odporności, choć dowody na ich skuteczność nie są silne. Tran można znaleźć w kapsułkach o takiej samej nazwie, a także w płynach i żelkach Mollers. Olej z wątroby rekina znajduje się natomiast w preparatach Iskial, Ecomer, a także Preventic.
Zioła na odporność
Preparaty na odporność często zawierają wyciągi ziołowe. Jedną z roślin o najlepiej udokumentowanym działaniu immunostymulującym jest jeżówka purpurowa. Zawarte w niej związki aktywne wykazują właściwości przeciwzapalne i stymulujące układ odpornościowy. Preparaty z jeżówką mogą zapobiegać infekcjom górnych dróg oddechowych, a także skracać czas ich trwania. Lek z jeżówką to np. Succus Echinacea PhytoPharm. Znaleźć ją można również w suplementach Echinacea 100 mg ActivLab, Echinacea Forte Singularis i pastylkach do ssania Ekavit Odporność.
Rośliny i zioła na odporność to również bez czarny, aronia, żeń-szeń i aloes. Bez czarny, obecny w preparatach Sambucol czy chociażby saszetkach Immuno Hot, pobudza układ immunologiczny do pracy. Może również łagodzić dolegliwości pojawiające się w przebiegu przeziębienia i grypy. Aloes znajduje się w wielu środkach na odporność. Jak dotąd, nie udowodniono jednak skuteczności soku z aloesu w stymulowaniu układu immunologicznego.
Jak zwiększyć odporność aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na grypę, przeziębienie i inne choroby? Dbając o dietę, sen, aktywność fizyczną i równowagę wewnętrzną. Cennym uzupełnieniem diety mogą być witaminy na wzmocnienie organizmu, zioła i inne substancje stymulujące pracę układu immunologicznego.
Domowe sposoby na odporność
Domowe sposoby na odporność oraz wzmocnienie organizmu to przede wszystkim opisane wyżej metody na to, jak podnieść odporność u dzieci i dorosłych. Co jeść na odporność? Do zdrowej, zbilansowanej, bogatej w warzywa i owoce diety warto dołączyć regularne spożywanie cebuli i czosnku. Związki aktywne zawarte w czosnku aktywują odpowiedź immunologiczną, działają przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i przeciwzapalnie. Cebula również zwalcza chorobotwórcze drobnoustroje i hamuje namnażanie się wirusów. Wspomagająco można też sięgnąć po miód i propolis.
Jak wzmocnić osłabiony organizm po chorobie? Jak zadbać o odporność po COVID i innych przebytych chorobach? Pomocne są w tym przypadku takie same sposoby wspomagania odporności jak te, omówione wcześniej. Po przebytej chorobie warto dać organizmowi czas na regenerację. Zaleca się odpoczynek i stopniowy powrót do standardowych aktywności. Warto zadać o odpowiednią ilość snu – 7-8 godzin na dobę. Do diety, oprócz czosnku i cebuli można dodać kiszonki, które wywierają korzystny wpływ na mikrobiotę jelit. Ważnym elementem diety powinien być też cynk na odporność. Wspomagająco można sięgnąć również po probiotyki, głównie te zawierające szczepy Lactobacillus rhamnosus GG (np. Dicoflor, Estabiom). Probiotyki na odporność są umiarkowanie skuteczne w zapobieganiu kolejnym infekcjom.
Więcej informacji o domowych sposobach na wspomaganie odporności u dziecka znaleźć można w artykule: Jak wzmocnić układ immunologiczny dziecka? Co na odporność dla dzieci?
2-4 infekcje u osób dorosłych w ciągu roku i dwukrotnie większa ich ilość w przypadku dzieci nie świadczy jeszcze o zaburzeniach odporności. O ile choroby przebiegają w większości przypadków łagodnie, nie powinny budzić niepokoju. Podstawą budowania odporności jest prowadzony styl życia. Dodatkowo, można zastosować sprawdzone i skuteczne preparaty na odporność, których składniki stymulują pracę układu immunologicznego i wspomagają go w zwalczaniu chorobotwórczych bakterii, wirusów i innych patogenów.
Bibliografia:
- Monye I., Adelowo A.B., Strengthening immunity through healthy lifestyle practices: Recommendations for lifestyle interventions in the management of COVID-19, Lifestyle Medicine, 2020, 1 (1), e7, doi: 1002/lim2.7.
- Weber W., Taylor J.A., Stoep A.V. et al., Echinacea purpurea for prevention of upper respiratory tract infections in children, J Altern Complement Med., 2005, 11 (6), doi: 10.1089/acm.2005.11.1021.
- Jankowska K., Suszczewicz N., Naturalne metody wspomagania odporności w walce z koronawirusem, Wiedza Medyczna, numer specjalny, 2020, s.46-65
