Rwa kulszowa – co to jest?
Co to jest rwa kulszowa i jak się objawia? Rwa kulszowa to ból w dolnym odcinku kręgosłupa, który może promieniować przez pośladek do uda, a nawet stopy. Najczęściej dotyczy osób w podeszłym wieku. Rwy kulszowej doświadcza przynajmniej raz w życiu zdecydowana większość osób dorosłych. W 75% przypadków dochodzi do nawrotów dolegliwości. Większość pacjentów leczona jest przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Tylko część chorych znajduje się pod opieką specjalistów.
Rwa kulszowa to bolesna przypadłość, powodująca zaburzenie sprawności pacjenta i spadek jego jakości życia. Wprowadzenie odpowiedniego leczenia skutkuje poprawą stanu zdrowia u ok. 60% pacjentów w ciągu 2-3 miesięcy. Rwa kulszowa może dotyczyć zarówno prawej, jak i lewej nogi. Czasami dolegliwości obejmują obie kończyny.
Objawy rwy kulszowej
Rwa kulszowa związana jest z uciskiem wywieranym na nerw kulszowy. Nerw ten jest najdłuższym nerwem w organizmie. Rozpoczyna się on w miednicy i przebiega mięśniem pośladkowym po tylnej części uda w kierunku dołu podkolanowego. Pod kolanem nerw kulszowy rozgałęzia się na nerw piszczelowy i strzałkowy. Dociera aż do stopy.
Rwa kulszowa – objawy bólowe pojawiają się w miejscach, które są unerwione przez włókna nerwu kulszowego. Początkowo, u większości pacjentów pojawia się ból w części lędźwiowo-krzyżowej kręgosłupa, czyli w dolnym odcinku pleców. Następnie, w zależności od tego który korzeń nerwu kulszowego jest uciśnięty, dolegliwości bólowe promieniują w kierunku pośladka lub tylnej części uda do podudzia, a czasem nawet do palców stopy. Ból ma charakter rwący. Często opisywany jest przez pacjentów jako „rwanie w nodze”.
U części chorych pojawiają się też inne objawy rwy kulszowej. Jest to przede wszystkim mrowienie i drętwienie kończyn, które również ma tendencję do promieniowania w kierunku stopy. Obserwuje się także osłabienie siły mięśniowej. Próba podniesienia wyprostowanej nogi podczas leżenia wiąże się z nasileniem bólu.
Jak długo trzyma rwa kulszowa? Ile trwa pojedynczy atak rwy? U większości pacjentów, objawy rwy kulszowej utrzymują się nie dłużej niż 6-8 tygodni. Jest to w dużej mierze zależne od sposobu leczenia i stosowania się chorego do zaleceń fizjoterapeuty oraz lekarza. U niektórych chorych dolegliwości odczuwane są przez wiele miesięcy.
Rwa kulszowa – gdzie boli? Początkowo ból pojawia się w dolnej części pleców, a następnie promieniuje w kierunku kolana, a czasem nawet stopy. Niektórzy pacjenci odczuwają też drętwienie, mrowienie kończyny oraz zaburzenia czucia.
Rwa kulszowa – przyczyny
Nerw kulszowy ma 4-5 korzeni, które wychodzą z kanału kręgowego. To właśnie ucisk wywierany na któryś z tych korzeni jest w 90% przypadków przyczyną rwy kulszowej. Najczęściej powoduje go przepuklina krążka międzykręgowego. Pod wpływem zmian zwyrodnieniowych, do których dochodzi w wyniku przebytych urazów lub wraz z upływem lat, krążki tracą elastyczność i sprężystość. Łatwiej ulegają uszkodzeniom lub gwałtownemu przemieszczeniu się na zewnątrz.
Rwa kulszowa może pojawić się również wskutek przesunięcia się kręgów lub zwężenia kanału kręgowego, którego przyczyną zazwyczaj są zmiany zwyrodnieniowe. Do podrażnienia nerwu kulszowego i pojawienia się charakterystycznych objawów rwy kulszowej może dojść też pod wpływem uszkodzenia nerwu. Jest to możliwe podczas urazu, jeśli dochodzi do złamania kości lub wykonywania zastrzyku domięśniowego w miejscu, w którym przebiega nerw kulszowy. Rwa kulszowa częściej dotyczy też diabetyków.
Oto czynniki ryzyka rozwoju tego schorzenia:
- wiek: 45-64 lata, choć niektóre źródła podają czwartą dekadę życia za tą, w której najczęściej dochodzi do napadów rwy kulszowej,
- predyspozycje genetyczne,
- nadwaga,
- palenie papierosów,
- przewlekły stres, napięcie,
- praca zawodowa związana z częstym narażeniem ciała na wibracje, np. kierowca tirów, operator maszyn,
- intensywna aktywność fizyczna w której dochodzi do częstego pochylania się lub skręcania tułowia.
Czasami wiąże się częstość występowania rwy kulszowej ze wzrostem. Związek między długością ciała a zwiększonym ryzykiem rozwoju tego schorzenia obserwuje się jedynie u pacjentów między 50. a 60. rokiem życia. Rwa kulszowa sporadycznie pojawia się u osób poniżej 20. roku życia. Jeśli jednak wystąpi w tak młodym wieku, najczęściej jest wynikiem urazu w obrębie nerwu kulszowego.
Rzadką przyczyną rwy kulszowej jest choroba nowotworowa.
Rwa kulszowa – ćwiczenia
Rwa kulszowa – jak leczyć tą przypadłość? U większości chorych, dobre efekty przynosi leczenie zachowawcze, bez interwencji chirurgicznej. Bardzo ważna jest edukacja chorego. Powinien on wiedzieć jakie pozycje są niekorzystne dla kręgosłupa. Czego nie wolno robić przy rwie kulszowej? Należy wystrzegać się schylania, dźwigania oraz skręcania tułowia. Zamiast pochylania się, warto ukucnąć. Podczas siedzenia należy zadbać o wyprostowane, niezgarbione plecy. Prawidłowa postawa ciała utrzymywana podczas wykonywania różnych aktywności jest ogromnie ważna przy problemach z kręgosłupem. Pacjenci często nie są tego świadomi i powielają błędy, prowadzące do kolejnego nawrotu rwy kulszowej.
Leczenie rwy opiera się również na zabiegach oraz ćwiczeniach wzmacniających dobieranych indywidualnie przez fizjoterapeutę. Specjalista pokaże też, jakie ćwiczenia pacjent może wykonywać samodzielnie w domu.
Rwa kulszowa – leżeć czy chodzić? Chorzy zmagający się z rwą kulszową często zastanawiają się co jest lepsze – leżenie czy chodzenie. W większości przypadków nie zaleca się obecnie pozostawania w łóżku. Długotrwałe unieruchomienie nie przyspiesza ustąpienia objawów. Rekomendowane jest raczej utrzymanie dotychczasowej aktywności fizycznej, oczywiście w takim stopniu, w jakim jest to możliwe przy odczuwaniu objawów rwy kulszowej. Leżenie przez 2-4 doby może jednak przynieść ulgę pacjentom, u których dolegliwości są bardzo nasilone i uniemożliwiają wykonywanie codziennych czynności. W tej sytuacji, pacjentowi można zalecić leżenie na wprost z lekko uniesionymi nogami od kolan lub leżenie na boku z podkurczonymi nogami.
Jakie leki na rwę kulszową są skuteczne?
Rwa kulszowa – leki stosowane przy tym schorzeniu dostępne są zarówno bez, jak i na receptę. Dość często można spotkać się z zaleceniem przyjmowania preparatów przeciwbólowych i przeciwzapalnych z grupy NLPZ, takich jak np. ibuprofen, diklofenak lub deksketoprofen. Środki te nie są jednak skuteczne w łagodzeniu bólu neuropatycznego, jaki występuje przy rwie kulszowej. Lekami, które rzeczywiście mogą przynieść pacjentowi ulgę są opioidy. Większość z nich dostępna jest na receptę. Bez recepty można zastosować lek ze słabym opioidem – kodeiną. Znajduje się ona m.in. w tabletkach Nurofen Plus i Solpadeine. Lekarz może zlecić też silniejsze preparaty. Warto jednak pamiętać o tym, że opioidy powinny być stosowane krótkotrwale. Oprócz tego w przebiegu rwy kulszowej stosuje się leki na nerwobóle.
U niektórych pacjentów niezbędne jest przeprowadzenie operacji. Dotyczy to m.in. sytuacji, w której rozpoznano ropień w kanale kręgowym, będący przyczyną niedowładu lub pacjent zmaga się z przewlekłym bólem, który nie ustępuje po wprowadzeniu do leczenia środków przeciwbólowych. Czasem konieczne jest poszerzenie światła kanału kręgowego lub usunięcie przepukliny. U większości chorych, u których udało się wyeliminować przyczynę rwy kulszowej, objawy szybko i całkowicie mijają po operacji.
Domowe sposoby na rwę kulszową to przede wszystkim ciepłe lub zimne okłady. Chłód działa znieczulająco i może nieco łagodzić odczuwany ból. Ciepło natomiast poprawia przepływ krwi i wspomaga dostarczanie tlenu do tkanek. Jednym pacjentom pomaga chłodzenie, innym ogrzewanie bolącego miejsca. Warto samemu przekonać się, co lepiej sprawdzi się u konkretnego chorego. Można samodzielnie przygotować okład lub skorzystać z plastrów chłodzących bądź rozgrzewających lub żelowych kompresów wielokrotnego użytku.
Rwa kulszowa w ciąży
Podczas ciąży większość kobiet doświadcza bólu w dolnej części pleców. Dotyczy to szczególnie III trymestru. Przyrost masy ciała, a także zmiana środka ciężkości stanowią duże obciążenie dla kręgosłupa. Rwa kulszowa dotyczy ok. 1% kobiet ciężarnych. Rwący ból pojawia się zazwyczaj w części krzyżowej kręgosłupa i promieniuje do pośladków oraz ud. Rwa kulszowa w ciąży powinna być leczona przede wszystkim odpowiednimi, bezpiecznymi zabiegami, dopasowanymi indywidualnie przez fizjoterapeutę. Ważne są też ćwiczenia fizyczne, które pomagają obniżyć napięcie mięśni i je wzmocnić. Pomocny może być również masaż oraz kinesiotaping.
Rwa kulszowa powoduje uciążliwe dolegliwości, które negatywnie odbijają się na jakości życia pacjenta. Edukacja pacjenta na temat jego choroby, sposobów jej leczenia i profilaktyki, daje dużą szansę na ograniczenie ilości nawrotów. Regularne ćwiczenia wzmacniające i rozciągające mięśnie, unikanie pozycji nadmiernie i niepotrzebnie obciążających kręgosłup oraz unormowanie masy ciała to najlepsze sposoby zapobiegania rwie kulszowej.
Bibliografia:
- Goldsmith R., Williams N.H., Wood F., Understanding sciatica: illness and treatment beliefs in a lumbar radicular pain population. A qualitative interview study, BJGP Open, 2019, 3 (3), doi: 3399/bjgpopen19X101654.
- Koes B.W., van Tulder M.W., Peul W.C., Diagnosis and treatment of sciatica, BMJ, 2007, 334 (7607), 1313-1317, doi: 1136/bmj.39223.428495.BE.
- Zajkowska A., Rwa kulszowa, Neurologia po Dyplomie, 2018, 05.
- Domżał T.M., Neurologiczne postępowanie w bólach krzyża – standardy i zalecenia, Polski Przegląd Neurologiczny, 2010, tom 6, nr 2, 59-69.