Probiotyk — co to jest, rodzaje probiotyków i szczepy bakteryjne
Probiotyki (bakterie probiotyczne, bakterie kwasu mlekowego) to żywe drobnoustroje, które wywołują korzystny wpływ zdrowotny m.in. na przewód pokarmowy, układ odpornościowy. Do bakterii mlekowych zaliczane są takie szczepy bakteryjne jak:
- Lactobacillus (L. acidophilus, L. casei, L. reuteri, L. rhamnosus),
- Bifidobacterium (B. animalis, B. breve).
Czym charakteryzują się powyższe bakterie? Produkują one kwas mlekowy w wyniku fermentacji mlekowej, co wpływa korzystnie na pH jelit. Oprócz tego chronią przed patogenami jelitowymi jak np. Clostridium difficile.
Probiotyki — właściwości i rola w organizmie
Bakterie kwasu mlekowego zasiedlają m.in. jelito człowieka, a w przypadku kobiet bakterie te występują również w środowisku pochwy. Ich zadanie w obu przypadkach jest podobne - produkcja wspomnianego kwasu mlekowego, zakwaszenie środowiska (jest ono niekorzystne do rozwoju patogennej flory) oraz kolonizacja śluzówki jelit i pochwy oraz normalizacja mikroflory. Warte podkreślenia jest to, że właściwości probiotyków zależne są od konkretnego szczepu. Informacje na temat rodzaju czy gatunku mogą okazać się niewystarczające dla określenia ich pełnych właściwości. Jednym z bardziej popularnych i przebadanych szczepów jest Lactobacillus rhamnosus GG (ATC 53103), a także Lactobacillus acidophilus.
Mechanizm działania probiotyków jest mocno zróżnicowany i niemożliwe jest wymienienie 1 konkretnego. Dlatego poszczególne szczepy wykazują lepszą aktywność wobec biegunek poantybiotykowych, a część dla przewlekłych stanów zapalnych jelit. Probiotyki działają na 3-ech głównych mechanizmach - pokrótce zostały one opisane poniżej w postaci tabeli.
|
rola /mechanizm
|
krótki opis właściwości probiotyków
|
|
w obrębie światła jelita
|
• przyleganie do nabłonka jelita i konkurencja o receptory
• zakwaszenie jelita przez kwas mlekowy i zdolności fermentacyjne; produktem rozkładu niektórych cukrów są wspomniany kwas mlekowy, ale również kwas octowy
|
|
immnunologiczny
|
• immunomodulacja, czyli zmiana odpowiedzi odpornościowej na drodze fagocytozy i pobudzania produkcji przeciwciał
|
|
nabłonkowy (śluzówkowy)
|
• zmiany w obrębie receptorów dla toksyn bakteryjnych
• stabilizacja bariery jelitowej
• obniżenie stanu zapalnego w jelitach
|
Tabela. Mechanizmy działania bakterii kwasu mlekowego
Jaka jest zatem rola probiotyków? Chronią przed szczepami patogennymi, które są odpowiedzialne np. za biegunkę podróżnych, wspomagają odporność (wpływają na układ immunologiczny).
Probiotyki — wskazania do stosowania. Kiedy brać probiotyk?
Wiemy już, że naturalnym środowiskiem bytowania dla probiotyków są m.in. jelita człowieka. Nic więc dziwnego, że wiele osób poszukuje tzw. probiotyku na jelita, który wesprze ochronę w przypadku biegunek różnego pochodzenia (np. w podróży do krajów, gdzie możemy spodziewać się zmiany panującej flory bakteryjnej). Probiotyk osłonowy do antybiotyku to istotny element uzupełniający antybiotykoterapię. Antybiotyki naruszają naturalną florę bakteryjną jelit - działają na szczepy patogenne wywołujące chorobę, ale również na dobrą florę jelitową. Leki te nie są w 100% selektywne. Efektem, objawem zaburzenia flory jelitowej może być biegunka, zaparcia czy inne dolegliwości w obrębie jelit jak przewlekłe wzdęcia, a u małych dzieci mogą być to kolki, a trafić może się również biegunka u dzieci. Warty zauważenia jest tzw. probiotyk na żołądek lub lek osłonowy na żołądek przy antybiotyku. Bakterie jelitowe występują naturalnie w świetle jelita — żołądek nie jest dla nich naturalnym miejscem bytowania! Nie istnieje coś takiego jak probiotyk na żołądek. Co do leków osłonowych na żołądek - owszem, istnieją! Są to leki jak:
- antagoniści receptorów H2 jak famotydyna czy ranitydyna,
- inhibitory pompy protonowej jak pantoprazol, omeprazol.
Powyższe leki osłonowe są niekiedy stosowane w terapii antybiotykiem oprócz (!) probiotyków.
Przewlekła suplementacja probiotykami jest wskazana w stanach zapalnych jelit jak m.in. zespół jelita drażliwego (IBS). Probiotyki pomagają w IBS i nie tylko - posiadają przeciwbiegunkowe właściwości i regulują pracę jelit. Szczepami o takich właściwościach są Lactobacillus rhamnosus GG i Lactobacillus plantarum.
|
rodzaj, gatunek i szczep
|
właściwości / zastosowanie szczepu
|
|
Lactobacillus rhamnosus GG
|
łagodzi ostrą biegunkę infekcyjną, b. podróżnych i b. poantybiotykową
|
|
Bifidobacterium lactis DN-173 010
|
łagodzi zaparcia czynnościowe
|
|
Lactobacillus plantarum 299v
|
w IBS dla złagodzenia m.in. wzdęć i bólu brzucha, a także w nieswoistych stanach zapalnych jelit jak choroba Leśniewskiego-Crohna, WZJG (wrzodziejące zapalenie jelita grubego)
|
|
Lactobacillus reuteri DSM 17938
|
łagodzi kolki niemowlęce i zaparcia u małych dzieci
|
|
Lactobacillus bulgaricus i L. casei
|
zapobieganie biegunki wywołanej przez C. difficile
|
|
Lactobacillus rhamnosus 573
Lactobacillus fermentum 57A
Lactobacillus plantarum 57B
Lactobacillus gasseri 57C
Lactobacillus acidophilus
|
probiotyki ginekologiczne
|
Tabela. Właściwości niektórych szczepów probiotycznych
Zupełnie inną kategorię stanowi 5 ostatnich szczepów dopochwowych oraz doustne probiotyki ginekologiczne.
Niektóre ze źródeł podaję zdecydowanie szerszy wpływ probiotyków na nasze zdrowie. Wymienia się ich wpływ na występowanie otyłości i nadwagi, stanów depresyjnych, AZS i alergii oraz profilaktyka raka jelita grubego czy infekcji układu moczowego.
Probiotyki — dawkowanie. Jak brać probiotyk na jelita i zaparcia?
Obecnie brak jest ustalonej minimalnej ilości dla probiotyków na dawkę (oprócz deklaracji producenta, która mówi, np. "o minimalnie 2 miliardach danego szczepu w 1 kapsułce". Zwykle dąży się by ilość ta była odpowiednio duża, przy której można oczekiwać korzyści zdrowotnej. Warto rozróżnić, że inne ilości obecne są w dopochwowych probiotykach dla kobiet a doustnych probiotykach. W 1 dawce może znaleźć się od 106 do 109 jednostek tworzących kolonię, czyli CFU (colony forming units). Część źródeł podaje, że dobry probiotyk dla dorosłych posiada w 1 kapsułce od 5 do 10 mld bakterii probiotycznych łącznie. W łagodzeniu objawów zaparcia pomocne jest regularne stosowanie probiotyków.
Warto zapamiętać, że probiotyków nie należy stosować razem z gorącym napojem - wysoka temperatura unieczynnia szczepy. Niewskazane jest również ich łączne stosowanie z antybiotykiem - wyjątek stanowią tutaj drożdże Saccharomyces boulardii, które stosuje się łącznie z antybiotykiem, ale nie z lekami p/grzybiczymi jak ketokonazol. Jeśli pacjent ma trudność w zastosowaniu probiotyku w kapsułkach, to kapsułkę można otworzyć i jej zawartość zawiesić w niewielkiej ilości wody czy soku o temperaturze pokojowej. Warte zauważenia jest, że duża część źródeł podaje, że probiotyk należy przyjmować 2-3 godziny po antybiotyku - ma to znaczenie dla jego działania.
Probiotyki dla dorosłych, dzieci i niemowląt
Porównując probiotyki można dostrzec istotne różnice, chociażby w składzie jakościowym — rodzaje szczepów bakterii oraz ich ilości, czyli składu ilościowego. Ilość bakterii probiotycznych oparta jest na jednostce CFU (ang. colony forming units) lub jej polskim odpowiedniku jak jtk, czyli jednostka tworząca kolonie. Co to jest jtk / CFU? To miara określająca liczbą i ilość mikroorganizmów np. bakterii w badanych materiale (czyli np. w zawartości 1 kapsułki / saszetki).
Ilość danych bakterii podyktowana jest ich właściwościami oraz tym, jaki efekt zdrowotny mogą wywołać. Nic więc dziwnego, że występuje tak duża rozpiętość w ilościach w probiotykach dla dzieci, dorosłych czy niemowląt. W 1 dawce może znaleźć się od 106 do 109 jednostek tworzących kolonię, czyli CFU. Część źródeł podaje, że dobry probiotyk dla dorosłych posiada w 1 kapsułce od 5 do 10 mld bakterii probiotycznych łącznie. W przypadku dzieci 1 dawka może dostarczać 1-3 mld bakterii (np. dla kropli) lub 4-5 miliardów dla saszetek do rozpuszczenia (zawieszenia) w wodzie. Poniższa tabela zestawia niektóre różnice.
| |
probiotyki dla dzieci i/lub niemowląt
|
probiotyki dla dorosłych
|
|
w 1 dawce
|
1-3 mld w kroplach np. Dicoflor krople
(1) 4-5 mld w saszetkach/kapsułkach
|
(3-4) 5-10 mld (12 mld) np. Diflos 60
LUB 112-450 mld
|
|
ile razy w ciągu dnia?
|
zwykle 2 razy dziennie
|
od 1 do 2 razy dziennie
|
|
szczepy najczęściej występujące
|
monopreparat z L. rhamnosus GG (ATC 53103)
monopreparat L. reuteri
mix szczepów (2-3): L. rhamnosus, B. lactic i B. breve, Saccharomyces boulardii
|
monopreparat z L. rhamnosus GG (ATC 53103)
inne szczepy i ich mixy do 10-15 szczepów: Bifidobacterium longum, Bifidobacterium lactis, Streptococcus thermophilus, Lactobacillus acidophilus etc.
|
|
substancja prebiotyczna
|
Tak, najczęściej FOS (100-500 mg) lub inulina (100-400 mg) np. Biotyk 20 kaps - ilości poszczególnych składników są różne w zależności od producenta
|
|
inne substancje
|
laktoferyna (wspiera odporność) np. Asecurin
witamina D
witamina B6
|
cynk
witamina C
witamina D
|
Tabela. Porównanie probiotyków dla dzieci i dorosłych
Probiotyk — skutki uboczne, przeciwwskazania i środki ostrożności
Wśród opisów suplementów diety z probiotykami lub leków probiotycznych możemy znaleźć następujące informacje:
“Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą (w tym białko mleka krowiego)”.
ORAZ: “W bardzo rzadkich przypadkach zgłaszano reakcje nadwrażliwości objawiające się wysypką lub biegunką” LUB “Nie stwierdzono”.
Działania niepożądane mogą wynikać z obecności substancji dodatkowych danego probiotyku - mogą znaleźć się tam białka mleka krowiego np. wraz z laktoferyną występuje mleko i produkty pochodne, łącznie z laktozą. Spora część pacjentów wykazuje nietolerancję na białka mleka krowiego i laktozę. Zatem u części pacjentów po zastosowaniu probiotyku mogą pojawić się takie objawy jak wzdęcia, uczulenie na skórze (pokrzywki, wysypki), biegunka i/lub zatwardzenie.
Część osób stosujących leki immunosupresyjne powinna stosować probiotyki jedynie po konsultacji z lekarzem. Podobną zasadę należy zachować przy stosowaniu probiotyków u wcześniaków czy niemowląt z zespołem krótkiego jelita.
Najlepszy probiotyk — czym się charakteryzuje?
Dobry probiotyk powinien być dostosowany do potrzeb dziecka, niemowlęcia czy osoby dorosłej. Dlatego obecnie na rynku istnieje tak wiele probiotyków, w skład których wchodzą prebiotyczne substancje (prebiotyki) jak np. FOS (fruktooligosacharydy), inulina czy błonnik rozpuszczalny (np. akacjowy).
Szukając probiotyku możemy natknąć się na pojęcie synbiotyku - to taki “rozszerzony” probiotyk.
probiotyk + prebiotyk = synbiotyk
Wyróżniamy probiotyki dla dorosłych i dzieci, które różnią się m.in. ilością bakterii probiotycznych, a także ich szczepami. W zależności od potrzeb dietetycznych dostępne są również probiotyki bez laktozy, bez glutenu, dla wegan i wegetarian, dla alergików (pokarmowych). Istotne dla probiotyku jest ilość bakterii, ale niekiedy również ich różnorodność. Dlatego na rynku dostępne są probiotyki z 1-2 szczepami (jak np. Dicoflor) lub kilkoma szczepami 5-6 i więcej (jak np. Multilac czy GalenLab Flora bakteryjna).
Warte również wspomnienia jest sposób przechowywanie probiotyków - niektóre z nich zachowują trwałość w temperaturze pokojowej, część z nich wymagają warunków 2-8°C, czyli lodówki. Dostępne są również lodówkowe probiotyki, które zachowują swoją trwałość w okresie 3-4 tygodni przechowywania w temperaturze do 25°C. Poszczególne szczepy bakteryjne mogą różnić się przeżywalnością względem temperatury. Oczywiście najlepszy czy dobry probiotyk może występować w postaci ampułek, saszetek, kropli czy kapsułek. Ważne aby postać probiotyku ani jego przechowywanie nie było kłopotliwe dla potencjalnego użytkownika.
