Co to jest neuropatia?
Neuropatia to uszkodzenie nerwów obwodowych, czyli tych, które znajdują się poza centralnym układem nerwowym (mózgiem i rdzeniem kręgowym). Przykłady nerwów obwodowych to m.in. nerw trójdzielny unerwiający twarz, nerw kulszowy biegnący przez nogę czy nerw błędny, który dociera do serca, płuc, układu pokarmowego. Uszkodzenie nerwu sprawia, że nie działa on prawidłowo, co objawia się m.in. mrowieniem, pieczeniem, osłabieniem siły mięśniowej.
Różnorodność neuropatii jest ogromna, co wynika ze złożonej budowy układu nerwowego. Każdy z licznych nerwów w naszym ciele pełni specyficzną funkcję, a ich uszkodzenie może prowadzić do wielu nieprzyjemnych objawów. Przykładami najpopularniejszych neuropatii jest polineuropatia cukrzycowa, neuropatia alkoholowa, zespół cieśni nadgarstka, zespół kanału nerwu łokciowego, neuropatia polekowa.
Aby dobrze zrozumieć neuropatię, warto zauważyć, że nerwy dzielą się na trzy podstawowe grupy:
- nerwy ruchowe – odpowiedzialne za przesyłanie i odbieranie sygnałów z mięśni,
- nerwy czuciowe – przekazujące informacje o doznaniach zmysłowych (dotyku, smaku, temperaturze, zapachu, wzroku),
- nerwy autonomiczne – przesyłające informacje o automatycznych procesach organizmu, niezależnych od naszej woli, takich jak np. praca serca, płuc, napinanie mięśni gładkich, regulacja ciśnienia krwi, utrzymanie odpowiedniej ilości cukru i cholesterolu we krwi.
Znajomość tego podziału pozwala lepiej zrozumieć objawy konkretnej neuropatii.
Neuropatia a polineuropatia – czym się różnią
Neuropatia to termin ogólny, obejmujący wszelkie uszkodzenia nerwów obwodowych. Wśród neuropatii wyróżniamy polineuropatię, charakteryzującą się zmianami w wielu nerwach, oraz mononeuropatię, która dotyczy uszkodzenia pojedynczego nerwu. Zobaczmy, co dokładnie odróżnia te dwa schorzenia.
Mononeuropatia
Uszkodzenie wyłącznie jednego nerwu obwodowego to właśnie mononeuropatia. Najczęściej diagnozowane są mononeuropatie nerwów kończyn (głównie nóg), rzadziej występują schorzenia nerwów czaszkowych, zlokalizowanych w obrębie głowy i twarzy.
Do najbardziej znanych mononeuropatii należy zespół cieśni nadgarstka, który jest wywołany ciągłym uciskiem na nerw pośrodkowy w obrębie kanału nadgarstka. Zespół cieśni nadgarstka często dotyka osoby pracujące na komputerze, które korzystają z klawiatury i myszki, tym samym układając dłoń w niefizjologicznym położeniu.
Przykłady najczęściej spotykanych mononeuropatii zebrano w poniższej tabeli.
| Przykłady mononeuropatii |
| Mononeuropatie nerwów kończyn |
Mononeuropatie nerwów czaszkowych |
| zespół cieśni nadgarstka |
porażenie Bella, czyli drętwienie i niedowład jednej części twarzy |
| zespół kanału nerwu łokciowego |
uszkodzenie nerwu ocznego |
| neuropatia nerwu promieniowego |
|
| neuropatia nerwu strzałkowego |
|
| neuropatia nerwu skórnego bocznego uda |
|
Polineuropatia
Jeżeli uszkodzeniu ulega wiele nerwów obwodowych na raz, to mówimy o polineuropatii. Choroba najczęściej rozwija się symetrycznie po obu stronach ciała i zwykle dotyczy nóg.
Polineuropatia obwodowa dzieli się na postać ostrą i przewlekłą. Ostry typ choroby zdarza się dość rzadko. Jednym z jej przykładów jest neuropatia w przebiegu choroby Beri-Beri spowodowana niedoborem witaminy B1. Takie schorzenie rozwija się szczególnie przy nadmiernym, przewlekłym spożyciu alkoholu i objawia się m.in. osłabieniem mięśni, trudnościami w chodzeniu, zaburzeniami mowy.
Najbardziej znaną polineuropatią przewlekłą jest polineuropatia cukrzycowa. Wysoka glukoza we krwi prowadzi do stopniowego uszkodzenia wielu nerwów. Choroba rozwija się u dużej części diabetyków, dlatego ważna jest regularna kontrola u ga, który będzie monitorował zdrowie układu nerwowego. Neuropatia cukrzycowa postępuje powoli i zazwyczaj zaczyna być odczuwalna na palcach u stóp, które pieką i mrowią. Zignorowanie niepokojących objawów może prowadzić do rozwoju stopy cukrzycowej.
Więcej o tym schorzeniu dowiesz się z artykułu: Stopa cukrzycowa – jak rozpoznać i leczyć, pierwsze objawy, profilaktyka.
Polineuropatia występuje również często w przebiegu chemioterapii. Pacjenci onkologiczni leczeni tym sposobem są bardziej narażeni na niedobory m.in. witamin z grupy B, a przyjmowane leki cytostatyczne mogą uszkadzać zdrowe komórki, w tym neurony. Należy także zwrócić uwagę, że sam guz może uciskać na nerwy, wywołując ból, mrowienie i inne dolegliwości.
Neuropatia – objawy
Objawy neuropatii są zróżnicowane i zależą od lokalizacji, liczby oraz stopnia uszkodzenia nerwów. Choroba często rozpoczyna się od łagodnych symptomów, takich jak drętwienie i mrowienie, szczególnie w stopach i dłoniach. U niektórych osób pojawia się ból neuropatyczny, opisywany jako piekący, przeszywający lub kłujący. Inne objawy neuropatii to zaburzenia koordynacji i równowagi, niezdarność ruchów oraz osłabienie mięśni. Wymienione symptomy neuropatii nie muszą towarzyszyć choremu cały czas. Bywa, że pojawiają się na chwilę i znikają.
| Przykładowe objawy neuropatii w zależności od rodzaju nerwu, który uległ uszkodzeniu |
| uszkodzenie nerwów czuciowych |
uszkodzenie nerwów ruchowych |
uszkodzenie nerwów autonomicznych |
| mrowienie |
osłabienie siły mięśni |
zaburzenia równowagi |
| drętwienie |
paraliż |
zaburzenia pracy serca |
| cierpnięcie kończyn |
zanik mięśni |
nadmierna lub niewystarczająca potliwość |
| zaburzenia czucia dotyku |
niezborne ruchy |
niewyraźne, podwójne widzenie |
| zaburzenia czucia temperatury |
niekontrolowane skurcze |
dolegliwości żołądkowo-jelitowe |
| ból neuropatyczny |
problemy z chodzeniem |
nietrzymanie moczu lub problemy z jego oddawaniem |
| |
|
impotencja |
W praktyce w przebiegu neuropatii obserwuje się zwykle więcej niż jeden objaw. Dzieje się tak dlatego, że w konkretnym nerwie często przebiega kilka różnych włókien. I tak uszkodzenie jednego pęczka nerwów może wpłynąć np. na włókna czuciowe i ruchowe jednocześnie.
Ból w neuropatii
Ból neuropatyczny jest konsekwencją uszkodzenia neuronów. Dotyka znaczną ilość pacjentów cierpiących na neuropatię, zwłaszcza polineuropatię. Ból neuropatyczny objawia się pieczeniem, mrowieniem, uczuciem porażenia prądem. Określany jest jako przeszywający. U niektórych osób nawet delikatny dotyk, taki jak ocieranie ubrania o skórę, wywołuje dolegliwości bólowe. W takich sytuacjach konieczna jest stała opieka lekarska i stosowanie leków na receptę na ból neuropatyczny. Leki przeciwbólowe bez recepty często okazują się bowiem niewystarczające. Do środków dostępnych z przepisu lekarza należą m.in. mocne leki opioidowe. Mniej oczywistymi, a skutecznymi środkami na ból neuropatyczny są niektóre tabletki przeciwdepresyjne oraz leki przeciwpadaczkowe, które również łagodzą ból powstały przez uszkodzenie nerwów. Nową w Polsce metodą leczenia bólu neuropatycznego jest medyczna marihuana dostępna z przepisu lekarza. Zawiera ona standaryzowaną ilość substancji czynnych.
Przyczyny neuropatii
Przyczyny neuropatii dzielimy na uciskowe i nieuciskowe. Neuropatie uciskowe wynikają z obecności czynników mechanicznych. Czasem ucisk wywołują tkanki wewnętrzne m.in. tłuszczaki i nowotwory, a innym razem neuropatie są spowodowane czynnikami zewnętrznymi np. źle dopasowanym obuwiem, nieprawidłowo założonym gipsem, złą postawą ciała przy pracy. Inne przyczyny neuropatii uciskowych to urazy nerwów, będące konsekwencją złamań, przecięć lub zmiażdżeń tkanek. Równie groźne są krwawienia do nerwów, zwiększające ciśnienie w tej małej przestrzeni.
Neuropatie nieuciskowe również mają różnorodne podłoże. Prym wiedzie polineuropatia spowodowana cukrzycą. Obserwuje się także uszkodzenia nerwów spowodowane niedoczynnością tarczycy, nadciśnieniem tętniczym czy stanami zapalnymi (np. naczyń). Neuropatie mogą być wywołane infekcje wirusami i bakteriami, które uszkadzają neurony. Wyróżniamy tu takie choroby jak borelioza, półpasiec, wirus Epsteina–Barr, ospa wietrzna i półpasiec. Zdarza się, że neuropatie spowodowane są przez niektóre leki, szczególnie przeciwnowotworowe, oraz toksyny jak narkotyki i metale ciężkie. Jakie są pozostałe przyczyny neuropatii nieuciskowych? Są to niedobory witamin (szczególnie B1 i B12), pewne czynniki dziedziczne i alkohol.
| Najczęstsze przyczyny neuropatii |
| Nieuciskowe |
Uciskowe |
| zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niewydolność nerek lub wątroby) |
obecność miękkich tkanek takich jak tłuszczaki czy nowotwory |
| stany zapalne (zapalenie naczyń) |
źle dopasowane obuwie, gips, ubranie |
| nadciśnienie |
uraz nerwu w wyniku np. złamania kończyny, przecięcia, zmiażdżenia |
| infekcje (borelioza, HIV, wirus Epsteina-Barr, ospa, półpasiec) |
krwawienia do nerwów |
| niektóre leki (statyny, amiodaron, metronidazol, lewodopa, taksany) |
|
| toksyny (alkohol, narkotyki, metale ciężkie, palenie tytoniu, klej, jad węży i pająków) |
|
| niedobory witamin B1, B3, B6, B9 B12, E, miedzi |
|
| skłonności dziedziczne |
|
| choroby immunologiczne |
|
Leczenie neuropatii
Leczenie neuropatii to złożone zagadnienie. Wszystko zależy od tego, które nerwy są uszkodzone i w jakim stopniu. Zazwyczaj wdrażane są dwa rodzaje terapii: przyczynowa i objawowa.
Leczenie przyczynowe neuropatii
Leczenie przyczynowe neuropatii stara się zniwelować czynnik niszczący nerwy. Ta ścieżka terapeutyczna często zakłada po prostu leczenie choroby podstawowej. Stąd jeżeli przyczyną neuropatii jest cukrzyca, zaleca się leki obniżające cukier. Gdy problemem jest zbyt duże spożycie alkoholu, pacjent powinien go odstawić. W niedoborach witamin i minerałów zaleca się ich uzupełnienie. Na infekcje stosuje się odpowiednie leki np. antybiotyki. Na stan zapalny pomocne są sterydy, a na problemy autoimmunologiczne zaleca się immunosupresanty. Leczenie przyczynowe to czasem również interwencja chirurgiczna lekarza, który może zszyć nerw czy usunąć uciskający włókna nerwowe guz.
Leczenie objawowe neuropatii
W kontrze do leczenia przyczynowego neuropatii znajduje się leczenie objawowe, które nie usuwa przyczyny neuropatii, a łagodzi nieprzyjemne symptomy jej towarzyszące. Leki objawowe na neuropatie to w głównej mierze środki mające za zadanie złagodzić ból. Zaliczamy tutaj plastry i tabletki przeciwbólowe, miejscowe środki znieczulające czy kapsaicynę. Czasem pacjent z neuropatią dotykającą jelit potrzebuje leków na zaparcia, w innych przypadkach środków na potencję. Każdy przypadek neuropatii rozpatrywany jest przez lekarza indywidualnie.
Czy istnieją leki bez recepty na neuropatię? Jako wspomagający lek na neuropatię bez recepty stosuje się kwas alfa–liponowy. Środek wspiera regenerację nerwów i jest obecnie przedmiotem intensywnych badań naukowców. Również suplementacja witamin z grupy B może wspomagać prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.
Pamiętaj! Neuropatia to stan, który wymaga terapii pod kontrolą lekarza. To lekarz powinien zdecydować o najlepszym sposobie leczenia i dobrać leki pod konkretne schorzenie.
Fizjoterapia i rehabilitacja w neuropatiach
Nieocenioną rolę w leczeniu neuropatii pełni fizjoterapia i rehabilitacja. Pomaga wzmocnić mięśnie, poprawić równowagę pacjenta i usprawnić funkcje nerwów. Pod okiem fizjoterapeuty pacjent wykonuje zlecone ćwiczenia, przechodzi stymulację laserową czy elektroterapię. Dobór zabiegów zawsze powinien zostać indywidualnie dobrany przez pacjenta.
Czy neuropatia jest uleczalna?
Bardzo wiele osób zastanawia się, czy neuropatia jest uleczalna. Nie ma jednak jednej odpowiedzi na to pytanie.
Istnieją rodzaje neuropatii, w których nerwy z czasem się regenerują, a przykre objawy jak mrowienie czy ból słabną lub całkiem znikają. Czasem stanie się to po interwencji chirurgicznej, czasem po rehabilitacji, a innym razem pomogą stosowane leki. Trzeba jednak liczyć się z tym, że wyleczenie neuropatii nie zawsze będzie możliwe. Gdy nerw jest całkiem zniszczony, kiedy uszkodzenia są rozsiane po całym organizmie lub gdy nie da się wyeliminować przyczyny choroby (np. choroby genetycznej), to neuropatia zostanie z pacjentem do końca życia. W takich przypadkach kluczowa jest stała opieka lekarska, obejmująca dobór odpowiednich leków i rehabilitację, mającą na celu spowolnienie postępu choroby i poprawę codziennego komfortu życia.
Nieleczona neuropatia – czym grozi?
Neuropatii nie wolno ignorować. Nieleczona neuropatia prowadzi do licznych powikłań, które mogą mieć poważne konsekwencje. Do najczęstszych zaliczamy zespół stopy cukrzycowej, będący wynikiem polineuropatii cukrzycowej. W jej przebiegu stopniowo dochodzi do martwicy tkanek w stopie. Rany na ciele trudniej się goją, a tkanki stają się bardziej podatne na infekcje. W najcięższych przypadkach konieczna jest amputacja palca lub nawet całej stopy.
Inne przykre następstwa nieleczonej neuropatii ściśle zależą od tego, jakie rodzaje nerwów zostały uszkodzone. Jednak należy liczyć się z postępującą utratą czucia, osłabieniem mięśni, trudnościami w poruszaniu, trudnym do leczenia bólem. Przy uszkodzeniu nerwów wzrokowych obserwowane są postępujące zaburzeniami widzenia, zaś neuropatia układu sercowo–naczyniowego prowadzi do zaburzeń ciśnienia krwi i rytmu serca, szybkiej męczliwości.
Domowe sposoby na neuropatię
Na wstępie należy zaznaczyć, że neuropatia powinna być leczona pod okiem lekarza. Uszkodzenie nerwów to poważny stan, który nie powinien być ignorowany. Istnieją jednak domowe sposoby, które poprawiają samopoczucie chorego z neuropatią.
Domowe sposoby na neuropatię to przede wszystkim zdrowy styl życia. Podstawą jest zdrowa dieta, uboga w przetworzone jedzenie, a bogata w warzywa, owoce. Warto zwrócić szczególną uwagę na odpowiednią podaż witaminy B12 w codziennym jadłospisie. Dobrym jej źródłem są produkty odzwierzęce – mięso, jaja, ryby, nabiał.
Drugim filarem domowych sposobów na neuropatię jest aktywność fizyczna. Ruch dostosowany do konkretnej choroby zapewnia odpowiednie natlenienie komórek i wspiera rozwój siły mięśni. Również obniżenie masy ciała korzystnie wpływa na dobrostan organizmu i wspiera leczenie neuropatii.
W leczeniu neuropatii ważne jest ograniczenie czynników, które będę potęgować uszkodzenie komórek nerwowych. Należy odstawić papierosy oraz zrezygnować z alkoholu i innych używek.
Jednym z najbardziej uciążliwych objawów neuropatii jest ból. Obiecujące uzupełnienie terapii przeciwbólowej stanowią rośliny jak: pieprz Cayenne, bylica estragon, ostryż długi (kurkuma), czarnuszka siewna, rozmaryn lekarski, szałwia lekarska, miłorząb japoński, szafran. Rośliny te działają przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie, co może przysłużyć się uszkodzonym komórkom nerwowym. Pamiętaj jednak, żeby przed włączeniem do leczenia ziołowych środków skonsultować się z lekarzem.
Neuropatia, czyli uszkodzenie nerwów obwodowych, znacząco obniża komfort życia. Ignorowanie objawów, takich jak przewlekły ból, drętwienie czy osłabienie mięśni, może prowadzić do nieodwracalnych zmian. Kluczowe jest, aby nie lekceważyć tych symptomów i jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Wczesna diagnoza i odpowiednio dobrane leczenie mogą spowolnić postęp choroby, a nawet zatrzymać dalsze uszkodzenia nerwów. Dostępne terapie, od leków po fizjoterapię, mogą przynieść ulgę i poprawić jakość życia pacjenta.
Bibliografia
- Tuszyński, K. (2023). Działania niepożądane leków. Wydawnictwo Farmaceutyczne, Wydanie I
- Bota, O., & Fodor, L. (2019). The influence of drugs on peripheral nerve regeneration. Drug metabolism reviews, 51(3), 266–292.
- Watson, J. C., & Dyck, P. J. B. (2015, July). Peripheral neuropathy: a practical approach to diagnosis and symptom management. In Mayo Clinic Proceedings (Vol. 90, No. 7, pp. 940–951). Elsevier.
- Hanewinckel, R., Ikram, M. A., & Van Doorn, P. A. (2016). Peripheral neuropathies. Handbook of clinical neurology, 138, 263–282.
- Prusiński. A., 2005. Neurologia praktyczna PZWL
- Forouzanfar, F., & Hosseinzadeh, H. (2018). Medicinal herbs in the treatment of neuropathic pain: a review. Iranian journal of basic medical sciences, 21(4), 347.
- Vaghasloo, M. A., Aliasl, F., Mohammadbeigi, A., Bitarafan, B., Etripoor, G., & Asghari, M. (2020). Evaluation of the efficacy of warm salt water foot–bath on patients with painful diabetic peripheral neuropathy: a randomized clinical trial. Complementary therapies in medicine, 49, 102325.
- Antczak, J., Araszkiewicz, A., Babicki, M., Mastalerz–Migas, A., Rejdak, K., & Słowik, A. Zasady diagnostyki i leczenia neuropatii. Zalecenia interdyscyplinarnej grupy ekspertów. Lekarz POZ, 10(4), 219–233.
