Co to jest kamica nerkowa a moczowa?
Kamica nerkowa charakteryzuje się występowaniem tzw. kamieni moczowych w nerkach (tworzą się one w układzie kielichowo-miedniczkowym). Natomiast, jeśli są one zlokalizowane w innych odcinkach układu moczowego, mówimy wtedy o kamicy moczowej (jeśli w moczowodach, to k. moczowodowa). Wspomniane kamienie, mogą mieć różny skład chemiczny. Najczęściej występujące (ok 40% wszystkich przypadków) to szczawian wapnia (zwany zwyczajowo jako wewelit — jednowodny lub wedelit — dwuwodny). Inne często spotykane zbudowane są m.in. z:
- fosforanu wapnia (zasadowy lub kwaśny),
- fosforanu magnezowo-amonowego,
- kwasu moczowego.
W przebiegu kamicy układu moczowego można napotkać również kamienie o mieszanym składzie - zawierają sole szczawianowe jak i fosforan wapnia.
Zależnie od wytrącających się soli kamienie nerkowe mogą mieć różny skład jakościowy i ilościowy u dorosłych
Z kolei o dzieci jest dość podobnie - dominują kamienie za szczawianu wapnia, fosforanu wapnia.
Jak często występuje kamica nerkowa?
Wg dostępnych danych kamica ta uznawana jest za schorzenie częste m.in. w Europie Środkowej i dotyczy ok. 5% mężczyzn : kobiety = 2:1. Szczyt zachorowalności datuje się na okres 20-40 roku życia.
Kamica nerkowa — przyczyny
Za przyczynę kamicy nerkowej uznaje się przesycenie moczu substancjami zdolnymi do krystalizacji o właściwościach litogennych (wytrącanie w postaci złogów wapniowych, fosforanowych i szczawianowych) przy jednoczesnym niedoborze substancji, które mogłyby ją hamować (czyli antylitogennych jak magnez lub cytryniany). Początkowo wytrącają się jedynie drobne kryształki tzw. piasek nerkowy, które kolejno łączą się w większe złogi w nerkach. Oprócz tego istotne znaczenie ma obecność innych substancji w moczu, które mogą być "promotorem" do krystalizacji.
W prawidłowych warunkach sole mineralne obecne w moczu występują w postaci rozpuszczonej i ulegają wydaleniu wraz z oddawanym moczem. Problem pojawia się, kiedy ich stężenie staje się zbyt wysokie i ulegają wytrącaniu, prowadząc do powstawania kamieni nerkowych. Dodatkowo bardzo często pokrywa się to ze wzmożonym wydalaniem substancji litogennych i zmniejszoną eliminacją substancji antylitogennych.
Czynniki, które sprzyjają powstawaniu kamieni (złogów) nerkowych:
- mała ilość spożywanych płynów, a także picie dużej ilości wody wysokozmineralizowanej (dochodzi do nadmiernego zagęszczenia moczu)
- unieruchomienie
- duża zawartość białka w diecie
- czynniki żywieniowe (alkohol, głód)
- niektóre choroby (np. osteoporoza, cukrzyca, otyłość, dna moczanowa)
- częste zakażenia układu moczowego
- predyspozycje genetyczne
- stosowanie niektórych leków (np. zbyt duże dawki witaminy D - duże ilości wapnia / witaminy C - promotor dla wytrącania się szczawianów),
- nieprawidłowości w budowie układu moczowego (tzw. zmiany organiczne w obrębie tego układu)
- warunki klimatyczne (wysokie temperatury, które sprzyjają nadmiernej utracie wody).
Objawy kamicy nerkowej
Kamica nerkowa przez długi czas przebiega bezobjawowo lub może dawać niespecyficzne dla siebie objawy. Kamienie nerkowe dają o sobie znać w momencie, kiedy osiągnęły "właściwy rozmiar", przesuwają się do moczowodów, a potem do pęcherza. Zjawisku migracji kamieni nerkowych towarzyszy ostry ból i zmiany obturacyjne (czyli niedrożność) w drogach moczowych. Kamień, który powstał w nerkach, musi wydostać się na zewnątrz, co jest bardzo bolesnym procesem (tzw. rodzenie kamieni nerkowych). Niekiedy kamienie mogą zablokować odpływ moczu, wtedy konieczna jest hospitalizacja i interwencja chirurgiczna/urologiczna. To jak długo schodzi kamień z nerki jest uzależnione m.in. od jego wielkości.
Kolka nerkowa — objawy
Bolesnym objawem kamicy nerkowej jest kolka nerkowa. Jak można scharakteryzować ból występujący podczas ataku kolki nerkowej? To ostry ból w okolicy lędźwiowej, który promieniuje do innych struktur jak podbrzusze, plecy, pachwiny, uda i genitalia. Złogi, których początkiem są nerki zaczynają przemieszać się w stronę pęcherza moczowego. Należy zdać obie sprawę, że kamienie w znaczący sposób mogą wpływać na drożność układu moczowego i niekiedy być powodem do całkowitego zablokowania odpływu moczu.
Inne objawy kamicy nerkowej
W czasie kamicy pacjenci odczuwają i borykają się również z innymi objawami, która są związane z obecnością kamieni w układzie moczowym. Co zgłaszają pacjenci w przebiegu kamicy?
- Parcie na mocz i oddawanie moczu małymi porcjami, często towarzyszy temu ból,
- uczucie niecałkowicie opróżnionego pęcherza,
- krwiomocz (mikro- i makrohematuria - krwiomocz),
- bolesność podczas oddawania moczu,
- nudności i wymioty,
- gorączka + dreszcze (przy współistniejącym zakażeniu układu moczowego).
Jakie są powikłania nieleczonej kamicy nerkowej?
W jej przypadku zmiany te mogą przyczynić się do wystąpienia urosepsy (posocznica moczowa) - to ogólnoustrojowe zakażenie bakteryjne związane z chorobami układu moczowego. Oprócz tego może dojść do przewlekłego odmiednioczkowego zapalenia nerek, które może prowadzić do niewydolności tego narządu.
Jak diagnozuje się kamienie nerkowe?
Dieta a kamica nerkowa i piasek w nerkach
Osoby z kamicą nerkową lub z predyspozycjami do jej wystąpienia, powinny przestrzegać określonych zaleceń dietetycznych. Część z nich jest ogólna dla wszystkich osób z kamicą nerkową, natomiast niektóre będą uzależnione od rodzaju kamieni, jakie tworzą się w jej przebiegu. Zalecenia ogólne to m.in.:
- Spożywanie odpowiedniej ilości płynów (2-3 litry dziennie) o małej zawartości minerałów (np. woda filtrowana) — to istotny element w zapobieganiu kamicy nerkowej. Woda powinna stanowić co najmniej 50% wypijanych w ciągu dnia płynów. Dozwolone jest także spożywanie soków cytrusowych, z wyłączeniem soku grejpfrutowego, który przyczynia się do powstawania kamieni. Odpowiednie nawodnienie to także jedna z prostych metod na to jak przyspieszyć rodzenie kamienia nerkowego
- Ograniczenie spożycia białka zwierzęcego (np. mięso, ryby)
- Eliminacja z pożywienia soli sodowej, dieta niskosodowa (lub zastąpienie jej solą potasową)
- Wykluczenie alkoholu — ze względu na jego działanie odwadniające na organizm (zmniejszenie diurezy, zwłaszcza, jeśli towarzyszy temu zbyt mała podaż płynów)
- Zwiększenie spożycia świeżych warzyw (w mniejszym stopniu owoców), a także błonnika oraz magnezu.
Zalecenia szczegółowe można dobrać dopiero w momencie, gdy choć jeden kamień nerkowy zostanie wydalony, po zbadaniu jego składu chemicznego. Dlatego w przypadku stwierdzonych kamieni szczawianowych - dieta ubogoszczawianowa, z której wyklucza się takie pokarmy jak szpinak, rabarbar, kakao, migdały, czarna herbata.
Kamica nerkowa i kolka nerkowa — leczenie
Leczenie kamicy nerkowej opiera się przede wszystkim o leczenie objawowe - łagodzenie bólu, stosowanie leków przeciwbakteryjnych w towarzyszącej kamicy infekcji, a także leki wpływające na pH moczu, a w razie kamicy moczanowej - allopurynol (lek na receptę stosowany w leczeniu dny moczanowej).
Leczenie przeciwbólowe
Ze względu na silny ból podczas koli nerkowej, stosuje się leki przeciwbólowe (niekiedy w bardzo silnych bólach konieczne jest nawet zastosowanie narkotycznych leków przeciwbólowych wydawanych z przepisu lekarza lub podczas leczenia szpitalnego) oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ketoprofen, diklofenak, metamizol sodowy — dostępne bez recepty), a także paracetamol.
Leki rozkurczowe (spazmolityczne)
Działają rozkurczająco na mięśnie gładkie dróg moczowych, dzięki temu ułatwiają wydalenie kamienia nerkowego. Leki rozkurczowe o znaczeniu dla układu moczowego (i dostępne bez recepty) to drotaweryna (No-spa, No-spa max, Deespa) lub hioscyna (Buscopan, Scopolan). W łagodzeniu kolki nerkowej wykorzystuje się często połączenie leku p/bólowego z rozkurczającym. Przykładami takich produktów są:
- Scopolan compositum 10 mg+250 mg, tabletki - połączenie hioscyny i metamizolu,
- Vemonis Femi, tabletki - zawiera 3 substancje czynne jak drotaweryna, metamizol i kofeina.
