Czym jest tarczyca, jej rola i funkcje
Tarczyca, inaczej gruczoł tarczowy to nieparzysty narząd odpowiedzialny za wytwarzanie hormonów tarczycy jak trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Oprócz tego produkuje kalcytoninę, która wpływa na metabolizm fosforu i wapnia w organizmie. Hormony tarczycowe T3 i T4 odpowiadają w organizmie za metabolizm i przemianę materii, a także za układ nerwowy, pracę serca czy płodność. Tarczyca w chorobie Hashimoto jest głównym narządem atakowanym m.in. przez przeciwciała antyTPO i antyTg.
Zapalenie tarczycy i choroba Hashimoto
W zależności od klasyfikacji przyjmuje się jej różny podział. Wyróżnia się m.in. zapalenie ostre, podostre i najczęściej przewlekłe zapalenie tarczycy. W zależności od podłoża i obrazu histologicznego typuje się:
- bakteryjne,
- inne zapalenia tarczycy, które mogą powstać na skutek napromieniowania czy niektórych leków (np. amiodaron),
- podostre ziarniniakowe z.p.,
- podostre limfocytowe z.p.,
- przewlekłe limfocytowe z.p.,
- naciekająca włókniste przewlekłe z.p.
Wyróżnia się również podział chorób tarczycy ze względu na stan czynnościowy, gdzie wyróżnia się tzw. zapalenie destrukcyjne (z tyreotoksykozą) i niedestrukcyjne (gdzie występuje 12 typów zapalenia, które obejmują m.in: chorobę Quervaina, stan po napromieniowaniu, po zastosowaniu jodowego środka cieniującego czy amiodaronu).
Choroba Hashimoto — co to jest?
Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto to zapalenie limfocytowe, które związane jest z wytwarzaniem przeciwciał skierowanych przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-Tg). Jest to choroba autoimmunologiczna. W obrazie widoczne są również nacieki limfocytowe, które mogą przebiegać z eutyreozą lub niedoczynnością tarczycy. Wyróżnia się 2 postacie tj. zanikowe i z wytworzeniem wola.
Co to jest eutyreoza? Eutyreoza w przypadku tarczycy oznacza jej poprawne działanie i prawidłowy zakres w wydzielaniu hormonów tarczycowych.
Choroba Hashimoto jest jednym z najczęściej występujących zapaleń tarczycy i powodem jej niedoczynności. Zmiany te dotyczą osób we wszystkich grupach wiekowych, w tym również dzieci. Dolegliwość ta dotyka w głównej mierze kobiety.
Tarczyca w Hashimoto — przyczyny choroby Hashimoto
Jakie jest podłoże etiologiczne i patogeneza choroby Hashimoto? Podstawą jest zaburzona odpowiedź immunologiczna. U chorych wykrywa się wysokie miano przeciwciał anty-TPO i anty-Tg. Niekiedy również wykrywane są przeciwciała blokujące receptor dla THS (czyli tyreotropiny). Niewłaściwa odpowiedź układu odpornościowego w chorobie Hashimoto jest zależne od limfocytów Th1. To one są odpowiedzialne za zjawiska autoimmunologiczne. Równie ważne są limfocyty T i ich cytotoksyczna aktywność, która prowadzi do niszczenia tarczycy i jej komórek pęcherzykowych. Wśród potencjalnych przyczyn chorób autoimmunologicznych wymienia się dysbiozę jelitową i teorię stanu zapalnego.
Na czym polega dysbioza jelitowa? M.in. na wytworzeniu przerostów flory bakteryjnej i patogennych mikroorganizmów, które są odpowiedzialne za produkcję endotoksyn, przeciwko którym powstają przeciwciała IgA. Warte zauważenia są inne markery jak zonulina, czyli białko oznaczające zespół nieszczelnego/cieknącego jelita.
Inna teoria głosi, że u podstaw chorób autoimmunologicznych stoją liczne stany zapalne, które mogą być wywołane przez takie czynniki jak zła dieta, stres, niedobór snu, kontakt z toksynami. U podstaw tej teorii podaje się tzw. przeciążenie komórek np. w wyniku nadmiaru cukrów prostych czy długu tlenowego. Nie bez znaczenia są również wolne rodniki tlenowe.
Objawy choroby Hashimoto — fizyczne
Jak wygląda choroba Hashimoto? Jej przebieg można obserwować w badaniach krwi oznaczając poziom odpowiednich przeciwciał. Niektóre choroby tarczycy mogą przebiegać z wolem. Podobnie jest w Hashimoto, gdzie obecność wola tarczycowego jest możliwa. Wole przybiera postać powiększonej i niebolesnej zmiany w obrębie tarczycy. Objawy Hashimoto mogą być zróżnicowane w zależności od występowania stanu eutyreozy czy niedoczynności.
Niedoczynność tarczycy w chorobie Hashimoto
Choroba Hashimoto bardzo często idzie w parze z objawami niedoczynności tarczycy, która powstaje na skutek uszkodzenia miąższu wątroby. Równolegle mogą pojawić się objawy typowe dla H. i objawy niedoczynności tarczycy jak zimne stopy i dłonie, łamliwe paznokcie, wypadające włosy, niepłodność czy zaburzenia miesiączkowania.
Nadczynność tarczycy w Hashimoto — objawy choroby
Warto również zaznaczyć, że nadczynność tarczycy występuje rzadziej w Hashimoto, chociaż w pewien sposób może przypominać objawy Gravesa-Basedowa, gdzie występują zupełnie inne przeciwciała jak TRAb i ich miano oznacza się diagnozując tę chorobę. Choroba Gravesa-Basedowa jest przewlekła nadczynnością, w porównaniu do czasowej nadczynności, która może przejść w permanentną niedoczynność.
Choroba Hashimoto — psychiczne objawy choroby
chorobie odnotowywane są również objawy związane ze sferą emocjonalną i psychiczną. Objawami tymi są m.i n.:
- senność i uczucie zmęczenia,
- spadek nastroju lub zmienne nastroje, prowadzące do zaburzeń depresyjnych,
- problemy z koncentracją.
Bardzo istotny dla rozwoju tej choroby jest poziom stresu i (nadmiernych) emocji, które mocno wpływają na rozwój tej choroby. Obserwuje się również spadek libido, zaburzenia uwagi i pamięci. W ramach tej choroby wskazuje się niekiedy pojęcie encefalopatia Hashimoto, która opisuje występowanie zaburzeń autoimmunologicznych tarczycy i wysoką zapadalność na choroby psychiatryczne.
Nadczynność, niedoczynność tarczycy a objawy psychiczne w Hashimoto
Najczęściej przy objawach niedoczynności obserwowane są objawy depresyjne, z kolei przy nadczynności objawy manii lub hipomanii. Depresja w Hashimoto może przybierać formę zaburzeń atypowych czy postaci lekoopornej. Obecność autoimmunologicznego zapalenia tarczycy wiąże się z częstszym niż w porównaniu do populacji ogólnej występowaniem zaburzeń lękowych czy obsesyjno-kompulsyjnych.
Choroba Hashimoto — badania na niedoczynność tarczycy
Choroba Hashimoto (czyli autoimmunologiczne zapalenie tarczycy) to stan zapalny o przewlekłym charakterze, niekiedy postępującym. Rzadko występuje nagłe zaostrzenie tej choroby np. z powstaniem bolesnego wola, któremu towarzyszą zmiany jak podwyższone CRP i OB. W trakcie choroby możliwe jest przejście w nadczynność tarczycy z niedoczynności.
Jakie badania czekają pacjenta, u którego podejrzewa się chorobą Hashimoto? Musi on wykonać serię badań, która obejmuje m.in.:
- badania laboratoryjne, których celem jest ustalenie poziomu przeciwtarczycowych przeciwciał jak anty-TPO, anty-Tg przeciw T3; zmierzenie stężenia TSH, T4 i T3 (mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy),
- badania obrazowe, czyli USG tarczycy lub scyntygrafia,
- badania morfologiczne i BAC (biopsja aspiracyjna cienkoigłowa), gdzie obserwuje się nacieki zapalne limfocytowe, grudki chłonne, włóknienie.
Jakie jest kryterium diagnostyczne choroby Hashimoto?
Jest to zwiększony poziom przeciwciał przeciwtarczycowych anty-TPO lub anty-Tg u osoby w obecnym wolem / niedoczynnością. Większą swoistością dla H. cechują się przeciwciała anty-TPO niż anty-Tg. Dodatkowo istotny jest obraz histologiczny, gdzie znajdują się przewlekłe zapalenia z średnio nasilonym włóknieniem czy metaplazją.
W przypadku innych zapaleń tarczycy odnotowuje się rzadko zwiększone anty-TPO i niedoczynność tarczycy. W takim przypadku biopsja może rozstrzygnąć typ zapalenia.
Prawidłowe THS, T3 i T4 u osoby dorosłej wynoszą:
- TSH: 0,32 do 5,0 mU/l
- T3: 2,25 do 6,0 pmol/L (1,5–4,0 ng/L)
- T4: 10 do 31 pmol/l (0,9-2,4 ng/dl).
Poziom przeciwciał przeciwtarczycowych antyPTO i antyTG dla chorób autoimmunologicznych jak Hashimoto wynosi:
- anty-TPO: podwyższone, powyżej 35 IU/ml
- anty-TG: podwyższone, powyżej 115 IU/ml.
Choroba Hashimoto — leczenie i hormony tarczycy
W przypadku tej choroby nie istnieje leczenie przyczynowe Hashimoto, które działałoby na wadliwą odpowiedź autoimmunologiczną skierowaną przeciw tarczycy. Nieskuteczne jest podawanie sterydów i innych leków immunosupresyjnych, które mogłyby obniżyć odpowiedź autoimmunologiczną. Terapia choroby Hashimoto polega na substytucji hormonu tarczycowego (lewotyroksyny dostępnej jako lek na receptę w tabletkach) w przypadku niedoczynności tarczycy. Niektóre źródła sugerują podawanie profilaktyczne hormonów tarczycy nawet w okresie eutyreozy. Uzasadnieniem tego jest spadek stężenia serologicznego i komórkowego wskaźników autoimmunologicznych procesu zapalnego. Brak jednak potwierdzenia tej teorii. Istotnym elementem jest dieta, którą omówiono w dalszej części tego artykułu.
Choroba Hashimoto a ciąża
U kobiet chorujących na Hashimoto dochodzi do problemów z zapłodnieniem, niepłodność i trudności w donoszeniu ciąży. Niedoczynność tarczycy wiąże się z problemami w owulacji, z kolei nadczynność może prowadzić do wcześniejszych poronień. Niedobór hormonów tarczycy powoduje w organizmie kobiety:
- wysoki poziom prolaktyny,
- zaburzone wydzielanie gonadoliberyn,
- słabszą odpowiedź na lutropinę.
Choroba H. może prowadzić do wad rozwojowych płodu. Zarodek może nie rozwijać się prawidłowo ze względu na przeciwciała tarczycowe, które mogą go atakować, który jest traktowany jak ciało obce. Niska masa urodzeniowa dziecka to możliwy efekt choroby Hashimoto. Wymienia się również inne zależności jak ryzyko poronienia, przedwczesny poród, upośledzenie umysłowe dziecka.
Badania na Hashimoto przed i w ciąży oraz po porodzie
Kobiety zmagające się z Hashimoto i jednocześnie planujące zajście w ciążę zostaną skierowane przez lekarza na badania m.in,: USG tarczycy, określenie poziomu TSH, FT3, FT4 czy stężenie anty TPO, aTG.
Badanie stężenia TSH powinno się powtarzać co 4 tygodnie w pierwszej połowie ciąży i co najmniej raz pomiędzy 26 i 32 tygodniem ciąży. U dziecka tarczyca zaczyna działać już po 13. tygodniu ciąży.
Kobiety w ciąży oprócz opieki ginekologa powinny również być objęte kontrolami u endokrynologa, jeśli zmagają się z chorobami tarczycy. Niekiedy możliwe jest taki scenariusz, że konieczne okaże się przyjmowanie hormonów tarczycy do końca ciąży (jeśli występuje ich obniżony poziom i objawy niedoczynności tarczycy). Choroba Hashimoto może również ujawnić się po porodzie. Po porodzie może ujawnić się poporodowe zapalenie tarczycy, w ciągu 12 miesięcy od porodu. Dlatego po porodzie zaleca się badania tarczycy 6 tygodni, 3,6 i 12 miesięcy po porodzie.
W okresie ciąży i kobiet chorujących na H. zaleca się dietę niskowęglowodanową. Sporo kobiet powinno również unikać glutenu, tłustego nabiału. Nie ma przeciwwskazań do spożywania mięs i warzyw o niskim indeksie glikemicznym.
Wyniki TSH dla okresu ciąży wynoszą odpowiednio:
- I trymestr:od 0,1 do 2,5 mIU/l
- II trymestr:od 0,1 do 3,0 mIU/l
- III trymestr:od 0,1 do 3,0 mIU/l
Co jeść w Hashimoto?
Rodzaje spożywanych pokarmów przy diecie Hashimoto stanowią ważny element, który może przekładać się na występujące objawy, ich częstość i nasilenie. Właściwie skomponowany jadłospis może być dużym atutem w walce z chorobą Hashimoto. Ponieważ brak jest typowego leczenia przyczynowego sposób odżywiania może złagodzić niektóre objawy niedoczynności tarczycy i zmniejszyć częstotliwość ich występowania. Ważnym elementem diety jest pełnowartościowe białko, którego źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego, a także znacząca redukcja produktów wysokoprzetworzonych. Osoby cierpiące na Hashimoto mogą zmagać się z różnymi nietolerancjami pokarmowymi np. mogą źle reagować na gluten, kazeiny czy laktozę.
Hashimoto dieta - więcej na ten temat znajdziecie w pod tym linkiem.
Bibliografia
- Szczeklik, A., & Gajewski, P. (2017). Interna Szczeklika 2017. Medycyna Praktyczna: Kraków.
- Hahn, J., Skoczyńska, A., & Starczewska, A. (2015). Checklist choroby wewnętrzne. Wrocław: MedPharm Polska.
- Luty J, Bryl E, (2017) Choroba Hashimoto — aspekt genetyczny i środowiskowy, Forum Medycyny Rodzinej, 11(1), 1-6
- https://www.mp.pl/pacjent/endokrynologia/choroby/77782,choroba-hashimoto
