Angina — co to jest, przyczyny, angina u dziecka i osoby dorosłej
Angina to infekcja bakteryjna lub wirusowa gardła i migdałków, której towarzyszą objawy miejscowe, ale również symptomy ogólne. Angina może występować równolegle z takimi chorobami jak ospa wietrzna, szkarlatyna czy błonica.
Odnosząc się do znaczenia słowa “angina” w języki łacińskim można natknąć się na dwojakie tłumaczenie:
- choroba gardła
- bolesność lub bolesny ucisk.
Warto podkreślić, że w terminologii medycznej występują takie choroby jak angina pectoris czy angina (dławica) Printzmetala. Mają one jednak niewiele wspólnego z gardłem. Są to choroby układu sercowo-naczyniowego i nie będą one przedmiotem tego artykułu.
Zatem jakie są przyczyny anginy? Może mieć podłoże bakteryjne i wirusowe. Angina u osób dorosłych jest wywołana przede wszystkim przez wirusy (dotyczy to 90-95% przypadków), z kolei 5-10% przypadków ma podłoże bakteryjne, za które odpowiadają m.in. Streptococcus pyogenes lub Fusobacterium necrophorum. Angina u dziecka w ujęciu statystycznym ma odmienne przyczyny. Najczęściej za dziecięcą anginę i inne zapalenia gardła typu “angina” odpowiadają bakterie tj. wspomniany S. pyogenes. Należy on do paciorkowców beta-hemolizujących z grupy A (tzw. PBHA). Paciorkowce należące do grupy C i G są rzadziej przyczyną anginy paciorkowcowej.
Czynnikami ryzyka dla anginy jest m.in. upośledzenie układu odpornościowego, pora roku (to dolegliwość występująca najczęściej jesienią, zimą i wczesną wiosną).
Angina — objawy i symptomy
Angina to choroba zakaźna obejmujące objawy miejscowe w obrębie gardła i ogólnoustrojowe.
Do objawów ogólnoustrojowych anginy zaliczyć można:
- wysoką gorączkę (dla podłoża wirusowa jest ona nieco niższa niż przy bakteryjnym),
- złe / bardzo złe samopoczucie,
- bóle mięśniowe lub stawowo-mięśniowe,
- dreszcze.
Do objawów miejscowych anginy należą:
- zaczerwienienie i obrzęk gardła, migdałków (podniebiennego, trąbkowego, językowego, gardłowego),
- silny ból gardła odczuwalny również przy przełykaniu pokarmów,
- przekrwienie błony śluzowej i łuków podniebiennych (obecne m.in. w anginie czerwonej, czyli wirusowej),
- obecność białożółtawych czopów (tzw. angina biała, czyli paciorkowcowa), w skład których wchodzą bakterie i złuszczony nabłonek.
Rodzaje anginy
W zależności od czynnika etiologicznego wyróżnia się anginę wirusową, bakteryjną. Niekiedy wymienia się również anginę ropną z ropnymi naciekami (jako ostre powikłanie anginy paciorkowcowej) czy anginę Plauta Vincenta. Początek anginy bakteryjnej i wirusowej jest podobny — trudno jest ustalić jej rodzaj.
Odnosząc się do starszej literatury anginą niegdyś nazywany był stan zapalny gardła niezależnie czy dotyczy on tylko gardła czy obejmował również migdałki.
Obecnie termin angina jest zarezerwowany głównie dla zapalenia migdałków podniebiennych wywołanych przez paciorkowce (tzw. angina biała). Co to jest zatem angina czerwona? Ma podłoże wirusowe, dla którego rzadziej występuje obrzęk węzłów chłonnych i nie są obecne ropne nacieki czy wydzielina.
Angina wirusowa (angina czerwona)
Najczęściej jest wywołana przez rinowirusy, koronawirusy i wirusy paragrypy. Ma łagodniejszy przebieg niż angina paciorkowcowa czy ropna oraz częściej występuje u dorosłych. Wśród jej objawów można wymienić:
- powiększone węzły chłonne szyjne tyle (nie zawsze),
- ból i zapalenie gardła o mniejszym nasileniu niż przy a.bakteryjnej,
- bóle głowy, mięśni, stawów,
- zapalenie spojówek (adenowirusy)
- nieżyt nosa (katar), kaszel, chrypka,
- owrzodzenia w obrębie błony śluzowej jamy ustnej i gardła (wywołane przez enterowirusy lub HSV-1).
Angina paciorkowcowa / ropna (angina biała)
Za ten rodzaj anginy odpowiadają bakterie, a konkretnie paciorkowce z grupy PBHA. Na ten typ częściej chorują dzieci (5-15 lat), ma ona również gwałtowniejszy początek w porównaniu do wirusowej. Wśród jej objawów wymienia się:
- silny ból gardła u dzieci i dorosłych obecny również podczas połykania, zapalenie gardła i migdałków (krwistoczerwone zabarwienie, intensywnie czerwone, obrzęknięty języczek, skupiska wysięku na migdałkach, wybroczyny na błonie śluzowej podniebienia,
- bóle głowy, niekiedy bóle brzucha i nudności, wymioty (raczej u dzieci),
- gorączka powyżej 38°C,
- powiększone węzły chłonne szyjne,
- brak kaszlu i kataru.
Angina bakteryjna u dorosłych
Zakażenie wywołane przez F. necrophorum, czyli angina bakteryjna u dorosłych może przybierać nieco innych charakter:
- może być ostry i nawracający, zapalenie gardła może przedłużać się,
- pozostałe objawy podobne jak przy PBHA.
Angina Plauta Vincenta (angina wrzodziejąco-błoniasta)
Angina Plauta-Vincenta (angina ulceromembranacea) wywołana jest przez krętki (Borrelia vincenti) i pałeczki wrzecionowate (Fusobacterium plauti-vincenti) i trwa zwykle 7-14 dni. Zwykle dotyczy osób dorosłych, występuje u nich u jednostronny ból gardła i jednostronne powiększenie węzłów chłonnych. Dodatkowo na migdałkach obserwuje się szarawy nalot i owrzodzenie, temperatura może być nieznacznie podwyższona. Dodatkowo w jamie ustnej może być odczuwalny niesmak, metaliczny posmak lub “cuchnący oddech”. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania są:
- nadużywanie alkoholu,
- nałogowe palenie,
- obniżona odporność,
- stosowanie narkotyków.
Angina paciorkowcowa a angina wirusowa — jak odróżnić?
Niektóre choroby jak mononukleoza zakaźna, inne infekcje wirusowe gardła wywołane przez rynowirusy czy koronawirusy mają podobny początek jak w przypadku anginy paciorkowcowej. Jakich różnic można zatem spodziewać się pomiędzy anginą bakteryjną a anginą wirusową?
|
angina biała (paciorkowcowe
zapalenie migdałków)
|
angina czerwona (wirusowe zapalenie gardła i migdałków)
|
|
ogólnoustrojowa
|
ogólnoustrojowa o łagodniejszym przebiegu
|
|
bóle gardła (także przy połykaniu)
czerwone gardło, podniebienie, migdałki podniebienne
|
|
ból gardła mogą promieniować na ucho
|
uczucie przeszkody w gardle
|
|
bardzo tkliwe, powiększone węzły chłonne
|
węzły chłonne mogą nie być powiększone i bolesne
brak białego nalotu na migdałkach
możliwa obecność wysięku surowiczego
|
|
biały nalotu w okolicy migdałków, możliwy naciek ropny
|
angina bez ropy, brak białej wydzieliny
możliwa obecność wysięku surowiczego
|
|
nagły początek
|
łagodny początek
|
|
bardzo złe samopoczucie
|
gorsze samopoczucie, osłabienie
|
|
wysoka gorączka 39-40°C
|
wysoka temperatura, która nieznacznie przekracza 38°C
|
|
powikłania to np. ropień okołogardłowy, ropne zapalenie węzłów chłonnych, ropne zapalenie ucha środkowego; u dzieci mogą wystąpić objawy oponowe
|
nie stwierdza się zwykle powikłań
|
|
leczenie przyczynowe (antybiotyk) i objawowe
|
głównie leczenie objawowe,
stosuje się leki p/wirusowe jak pranobeks inozyny lub acyklowir dla infekcji HSV-1
|
|
brak
|
katar, kaszel, zapalenie spojówek
|
Tabela. Jak rozpoznać anginę bakteryjną i wirusową?
Rozpoznanie, diagnostyka i badania przy anginie
Wizytę lekarz zacznie od obejrzenia gardła w celu ewentualnego wychwycenia zmian ropnych, powiększonych migdałków. Może zbadać szyjne węzły chłonne, temperaturę. Musimy naszykować się na serię pytań jak np.:
- czy początek choroby był nagły?
- jaka występuje gorączka, podwyższona temperatura? Okolica 38°C czy bliżej 40? (dokładny pomiar temperatury zapewni np. termometr elektroniczny)
- jaki występuje ból gardła? czy jest on mocny, towarzyszy również przy jedzeniu? czy promieniuje w kierunku ucha?
- czy występują dodatkowe objawy jak katar, kaszel, zapalenie zatok, nudności?
Jakich wyników badania krwi można spodziewać się w bakteryjnej anginie?
M.in. znacząco podwyższone CRP, OB i występuje leukocytoza. Odmienne wyniki są obserwowane dla anginy wirusowej (CRP, OB i nieznaczna leukocytoza).
Jakie są inne badanie ułatwiające rozpoznanie przyczyn anginy? W aptece dostępne są do kupienia szybkie testy na anginę wykrywające antygen bakterii PBHA. Lekarz w pewnych sytuacjach może zlecić wymaz z gardła i podniebienia, który jest pobierany z obu migdałków i tylnej ściany gardła.
Angina — leczenie
Leczenie anginy w zależności od zespołu objawów może wymagać stosowania antybiotyków i leczenia objawowego. W przypadku wirusowej etiologii stosowane leki ograniczają się głównie do środków łagodzących ból i stan zapalny gardła oraz środków na zbicie gorączki.
Na czym poza tym polega leczenie anginy?
Zaleca się dużą ilość odpoczynku, zwiększone picie płynów (ze względu na gorączkę). W zależności od potrzeb stosuje się leki miejscowe do ssania, leki przeciwbólowe i niekiedy antybiotyki.
Antybiotyk na anginę
W leczeniu przyczynowym anginy bakteryjnej czy paciorkowcowej stosuje się antybiotyki szeroko widmowe, do których zalicza się antybiotyki beta-laktamowe (cefalosporyny, penicyliny), makrolidy (np. erytromycyna). Warto zdać sobie sprawę z tego, że gdy angina bakteryjna ustępuje samoczynnie przez pewien okres ozdrowieniec może być nosicielem bakterii jak paciorkowce. Sytuacja ta częściej dotyczy dzieci. Stosowanie antybiotyków jest zasadne w infekcjach bakteryjnych i ma kilka zalet, do których należą:
- spadek zakaźności,
- redukcja ryzyka nosicielstwa,
- skrócenie czasu choroby i niektórych objawów,
- zapobieganie powikłaniom anginy i jej nawrotowi.
O czym warto pamiętać stosując antybiotyk na anginę i nie tylko? By był stosowany regularnie, zgodnie z zaleceniami lekarza. Antybiotyków nie powinno popijać się mlekiem, produktami z wapniem, multiwitaminami z minerałami, które mogą ograniczyć absorpcję antybiotyku ze światła jelita. O antybiotyku, jego rodzaju i dawce decyduje lekarz i nie należy sięgać po tzw. resztki antybiotyków z poprzednich infekcji — takie działanie zwykle prowadzi do wytworzenia się oporności bakterii.
Stosowanie antybiotyków jest obarczone niekiedy skutkami ubocznymi, do których wlicza się: biegunkę, bóle brzucha, zaparcia, zaburzona flora jelitowa. Ważnym elementem każdej antybiotykoterapii jest stosowanie produktów jak probiotyki.
Leki na anginę bez recepty
Co można stosować bez recepty na anginę? W leczeniu objawowym stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe do łagodzenia gorączki jak tabletki czy kapsułki, a dla dzieci syropy lub zawiesiny.
Stosuje się również miejscowe leki na gardło jak pastylki do ssania, aerozol i spray do gardła. Do łagodzenia objawów stosuje się płukanie gardła roztworami o działaniu znieczulającym i przeciwzapalnym np. Gargarin, Glimbax z diklofenakiem dla młodzieży i dorosłych i inne preparaty jak przeciwbakteryjne aerozole na bazie jonów srebra (np. Argentin), która można znaleźć w kategorii “ból gardła”. Tradycyjnie w bólu gardła (niezależnie od etiologii) stosuje się takie leki jak pastylki z salicylanem choliny (np. Cholinex), aerozole z benzydaminą (np. Hascosept), tabletki na gardło do ssania z chlorchinaldolem (np. Chlorchinaldin).
Domowe sposoby na anginę
Domowa opieka czy stosowane metody na anginę są podobne jak w przypadku innych zapaleń gardła przebiegających z gorączką. Stosuje się ziołowe herbatki o działaniu napotnym, rozgrzewającym, wspomagającym układ oddechowy. Pomocne jest również ogrzewanie szyi z użyciem szalika. Niektóre osoby w domowym leczeniu anginy stosują wodę utlenioną. Nasączonym patyczkiem higienicznym za pomocą nadtlenku wodoru przeciera się powierzchnię migdałków w celu zebrania ropnej wydzieliny z ich powierzchni. Należy jednak pamiętać, że wodę utlenioną do płukania jamy ustnej stosuje się w odpowiednim rozcieńczeniu. W przeciwnym wypadku może dojść do silnego podrażnienia błon śluzowych jamy ustnej i gardła. Inne domowe sposoby to własnoręcznie zrobiony syrop z cebuli czy syrop na bazie miodu, cytryny i czosnku czy imbiru. Niektórzy pacjenci skuszą się na herbatę z dziką różą czy rozgrzewający napar z imbirem. Warto rozwiać dodatkowy mit — czy lody pomagają na anginę? Z racji, że nie zawierają żadnych substancji leczniczych nie leczą, chociaż w chorobie wielu osobom przyda się małe pocieszenie. Dolegliwości bólowe mogą być słabsze przez działanie zimna. Jest to jednak “środek” chwilowy.
Angina — ile trwa i czy jest zaraźliwa?
Okres wylęgania anginy i czas jej trwania zależy od etiologii choroby, innych czynników jak uprzednio osłabiona odporność. Czas trwania choroby wraz z możliwym okresem zarażenia przedstawia się następująco:
| |
angina bakteryjna
|
angina wirusowa
|
|
okres wylęgania anginy
|
12 godzin — 4 dni
|
1 — 6 dni
|
|
zakaźność anginy
|
kończy się po ok. dobie od zastosowania skutecznego antybiotyku LUB 7 dni od ustąpienia objawów (gdy antybiotyk nie był używany)
|
1 — 2 dni przed wystąpieniem objawów do 3 tygodni od ustąpienia symptomów
|
|
ile trwa angina?
|
3 — 4 dni lub dłużej
|
3 — 7 dni
|
Tabela. Okresy wylęgania, zakaźności i trwania anginy bakteryjnej a wirusowej
WAŻNE! Pacjent przyjmujący antybiotyk może zarażać anginą paciorkowcową. Po ok. dobie zakaźność ustępuje.
Można zadać sobie pytanie — czy angina jest zaraźliwa? Zdecydowanie tak. Wszystko zależy od jej przyczyn i stosowanego leczenia. Wpływ na ewentualne roznoszenie ma również sposób prowadzonej kuracji np. czy podczas leczenia przebywamy w domu i unikamy kontaktu z innymi ludźmi. Podstawowym rezerwuarem zakaźnym jest chory człowiek lub np. ozdrowieniec, który nie stosował antybiotyku lub cierpiał na anginę wirusową (może zarażać jeszcze przez kilka tygodni). Angina przenosi się na drodze kropelkowej lub w wyniku bezpośredniego kontaktu z infekcyjną wydzieliną górnych dróg oddechowych.
Angina rzadko występuje bezobjawowo, zatem nie częsta jest angina bez gorączki.
Zapobieganie anginie i innym stanom zapalnym gardła
W profilaktyce infekcji górnych dróg oddechowych, przeziębienia, zapalenia gardła o podłożu bakteryjnym czy wirusowym ogromne znaczenie ma właściwa higiena jamy ustnej. Obniżona odporność to czynnik sprzyjający chorobom zakaźnym, warto zatem zadbać o prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. W tym celu stosuje się tabletki i syropy wspomagające system immunologiczny. Wiadomo również, że angina to choroba łatwo przenoszona drogą kropelkową, warto zatem pozostać w domu. Nie bez znaczenia ma również odpowiedni ubiór, który powinien chronić przed wyziębieniem jak i niepotrzebnym przegrzaniem. Można również rozważyć wykonanie wymazu z gardła, który pomoże ustalić ewentualną obecność patogenu odpowiedzialnego za infekcję. Częściowo może ułatwić odpowiedź na pytanie “Dlaczego angina powraca?”.
Bibliografia
- Hahn, J., Skoczyńska, A., & Starczewska, A. (2015). Checklist choroby wewnętrzne. Wrocław: MedPharm Polska.
- Latkowski, B., Lukas, W., & Godycki-Ćwirko, M. (2017). Medycyna rodzinna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Szczeklik, A., & Gajewski, P. (2017). Interna Szczeklika 2017. Medycyna Praktyczna: Kraków.
