Koklusz - co to za choroba?
Krztusiec, inaczej koklusz, to ostra choroba zakaźna, na którą zachorowalność w ostatnim czasie znacząco wzrasta. Choć zachorować można w każdym wieku, infekcja ta najczęściej rozpoznawana jest u dzieci. Na ciężki przebieg infekcji w największym stopniu narażone są niemowlęta. To właśnie ta grupa pacjentów jest najbardziej zagrożona rozwojem powikłań oraz hospitalizacją.
Rosnąca ilość zachorowań wynika najprawdopodobniej z mniejszego zainteresowania szczepieniami oraz stopniowym wygasaniem odporności na krztusiec po szczepieniu lub przebyciu choroby. Przechorowanie kokluszu nie pozostawia bowiem dożywotniej odporności. Podobnie jak zachorowanie na koklusz w dzieciństwie. Po upływie pewnego czasu, odporność stopniowo wygasa. Właśnie dlatego dorośli, nawet ci którzy w przeszłości poddani zostali pełnemu zaszczepieniu, mogą zachorować na koklusz.
Przyczyny krztuśca
Krztusiec to choroba o podłożu bakteryjnym. Wywołują ją głównie bakterie Bordatella pertussis (pałeczki krztuśca), a rzadziej również Bordatella parapertussis (pałeczki parakrztuśca) i inne bakterie z rodzaju Bordatella spp. Pałeczki krztuśca z dużą łatwością rozprzestrzeniają się między kolejnymi osobami. Koklusz jest chorobą bardzo zaraźliwą.
Do zakażenia krztuścem zazwyczaj dochodzi drogą kropelkową. Podczas kaszlu chorego z jego dróg oddechowych wydostają się bakterie, które są następnie wdychane przez kolejne osoby. Pałeczki krztuśca przylegają do nabłonka dróg oddechowych, uwalniają określone toksyny i wyzwalają miejscowy oraz ogólnoustrojowy stan zapalny. Największa zakaźność dotyczy początkowego okresu po zarażeniu. Pacjenci zaczynają zarażać jeszcze przed pojawieniem się u nich charakterystycznego kaszlu i przez pierwsze 3 tygodnie trwania choroby. Później zakaźność jest już mniejsza.
Ze względu na fakt, że krztusiec jest wywoływany przez bakterie, w leczeniu wykorzystuje się antybiotyki. Aby złagodzić napady kaszlu krztuścowego, rodzice sięgają też po leki na kaszel dla dzieci. O zasadności takiego postępowania będzie mowa w dalszej części artykułu.
Jakie są objawy krztuśca?
Przebieg krztuśca u dzieci jest bardziej charakterystyczny niż u osób dorosłych. Warto jednak zaznaczyć że u maluchów w ciągu pierwszego półrocza życia, choroba często nie przebiega w sposób typowy.
U chorych można zaobserwować następujące po sobie fazy choroby:
- Faza nieżytowa - w tym okresie mogą pojawić się objawy przypominające przeziębienie, takie jak osłabienie, katar, ból gardła. Czasami obserwuje się też niewielki wzrost temperatury ciała. Występuje też suchy kaszel, którego nasilenie stopniowo wzrasta.
- Faza napadowa - pojawiają się typowe dla tej choroby napady kaszlu krztuścowego. Pacjent kaszle kilka razy z rzędu, po czym próbuje wziąć głęboki wdech, aby nabrać powietrze. W tym momencie pojawia się charakterystyczny świst, który wynika z trudności w szybkim pobraniu powietrza przy obrzęku błony śluzowej krtani. Ciężkie napady kaszlu mogą trwać nawet kilka minut bardzo osłabiając pacjenta. Podczas silnych napadów kaszlu u dzieci mogą wystąpić epizody bezdechu i omdlenia. U części chorych dochodzi do wymiotów. Uciążliwy kaszel może prowadzić też do pojawienia się wybroczyn w obrębie spojówek i nosa.
- Faza rekonwalescencji - kaszel krztuścowy zaczyna stopniowo ustępować.
Objawy krztuśca zazwyczaj pojawiają się od 1 do 3 tygodni po zarażeniu bakteriami. Pierwsza faza, nieżytowa, trwa mniej więcej 1-2 tygodnie. Faza napadowa utrzymuje się dłużej - od 4 do nawet 8 tygodni. Faza zdrowienia może natomiast trwać nawet kilka miesięcy.
Do silnych napadów kaszlu w przebiegu krztuśca dochodzi częściej w nocy niż w ciągu dnia. Kaszle może być wywołany ekspozycją na zimne powietrze lub inne czynniki drażniące. O przyczynach i rodzajach kaszlu można przeczytać w artykule: Suchy kaszel u dziecka - rodzaje kaszlu nieproduktywnego, objawy, przyczyny, leczenie.
Leczenie krztuśca u dzieci
Jakie są sposoby leczenia krztuśca u dzieci? Jak zostało wspomniane, w terapii krztuśca podstawową rolę pełnią antybiotyki. Leki o działaniu przeciwbakteryjnym działają bezpośrednio na przyczynę choroby. Wskazane jest rozpoczęcie podawania antybiotyku jak najszybciej po rozpoznaniu krztuśca. Najczęściej stosowanymi antybiotykami w tym przypadku są klarytromycyna i azytromycyna. U noworodków preferowana jest azytromycyna, a jeśli jest niedostępna - erytromycyna. U starszych dzieci, powyżej 1 miesiąca życia, standardowo rekomenduje się podanie klarytromycyny.
Im wcześniej antybiotyk zostanie podany, tym większy jest jego wpływ na przebieg choroby. Stosując antybiotyk już w fazie napadowej, można znacząco złagodzić przebieg krztuśca. Zazwyczaj trudno jest jednak wykryć koklusz na tak początkowym etapie. Wprowadzenie antybiotyku do leczenia jest zasadne także w fazie napadowej. Choć lek ten może nie wpłynąć już znacząco na sam przebieg choroby, z pewnością ograniczy związaną z nią zakaźność. Chory przestaje bowiem zakażać po upływie ok. 5 dni od rozpoczęcia antybiotykoterapii.
Na kaszel towarzyszący krztuścowi część opiekunów chce podać lek przeciwkaszlowy, który złagodzi ostre napady kaszlu. Nie udowodniono jednak, aby jakikolwiek dostępny lek na kaszel czy też lek przeciwhistaminowy realnie łagodził kaszel krztuścowy. Obecnie więc nie rekomenduje się podawania leków na suchy kaszel pacjentom z krztuścem.
Domowe sposoby na krztusiec
Czy istnieją skuteczne domowe sposoby na krztusiec? W Internecie można spotkać się z wieloma domowymi metodami, których zadaniem jest złagodzenie objawów krztuśca. Niektórzy zalecają syropy z miodem, inni są zwolennikami herbatek ziołowych. Żaden z tych produktów nie ma udowodnionej skuteczności w leczeniu kokluszu. Z drugiej strony, jeśli nie zastępują terapii rekomendowanej przez lekarza i stosowane są jedynie wspomagająco, charakteryzują się wysokim bezpieczeństwem. Choć więc raczej nie pomogą, nie powinny też zaszkodzić. Wśród domowych sposobów na krztusiec znajdują się też inhalacje z soli fizjologicznej. One również nie mają udowodnionej skuteczności w terapii krztuśca. O tym, jak prawidłowo przeprowadzić inhalacje z NaCl i kiedy mogą być one pomocne, pisaliśmy w artykule: Nebulizacja, domowa inhalacja - co to jest, kiedy się je stosuje? Czy inhalacje pomagają na dolegliwości górnych i dolnych dróg oddechowych?
Spośród domowych sposobów na krztusiec z pewnością warto rekomendować odpoczynek i dbanie o nawodnienie organizmu. Nawodnienie jest szczególnie istotne u dzieci gorączkujących. W razie potrzeby można sięgnąć po elektrolity, które pomogą przywrócić równowagę wodno-elektrolitową. Warto też unikać czynników wyzwalających napad kaszlu, o ile są one zidentyfikowane.
Powikłania krztuśca
Do najczęstszych powikłań krztuśca zaliczamy zapalenie płuc i zapalenie ucha środkowego. Groźne są powikłania neurologiczne, które na szczęście występują rzadziej. Może dość do krwawienia wewnątrzczaszkowego lub encefalopatii krztuścowej będącej wynikiem niedotlenienia określonych obszarów mózgu w trakcie napadu kaszlu. Encefalopatia może prowadzić do głuchoty i niepełnosprawności umysłowej dziecka. Inne możliwe powikłania krztuśca to złamanie żeber, uszkodzenie więzadła języka, krwawienie z nosa, sinica i przepuklina.
Profilaktyka krztuśca
Szczepienia ochronne to najlepszy i najskuteczniejszy sposób zapobiegania krztuścowi. Szczepienie przeciw krztuścowi należy do szczepień obowiązkowych. Można wykonać je w ramach szczepień bezpłatnych lub odpłatnych (tzw. szczepień skojarzonych). Ostatnia dawka szczepionki podawana jest ok. 14 roku życia. Wytworzona dzięki szczepieniom ochrona utrzymuje się jedynie kilka lat. Zaleca się więc podawanie dawek przypominających co ok. 10 lat. Jedną z grup pacjentów, którym szczególnie rekomendowane jest szczepienie przeciwko krztuścowi są kobiety ciężarne. Szczepienie w ciąży działa ochronnie w stosunku do dziecka w pierwszych miesiącach życia, zanim otrzyma ono pierwszą dawkę szczepionki. Szczepienie chroni przed zachorowaniem na koklusz, a także zapobiega ciężkiemu przebiegowi choroby.
W leczeniu krztuśca istotne jest jak najszybsze rozpoczęcie antybiotykoterapii. Obserwując objawy przypominające krztusiec u dziecka, nie warto zwlekać z wizytą u lekarza. Im wcześniej wdrożony zostanie antybiotyk, tym większy wywiera on wpływ na przebieg choroby. Należy też zadbać o odpoczynek i regenerację organizmu oraz odpowiednie nawodnienie. Pamiętajmy również o tym, że choroba ta jest szczególnie niebezpieczna dla małych dzieci i osób niezaszczepionych. Szczepienie znacząco ogranicza ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu krztuśca.
Bibliografia:
- Kilgore P.E., Salim A.M., Zervos M.J., Schmitt H.J. Pertussis: Microbiology, Disease, Treatment, and Prevention. Clin Microbiol Rev. 2016 Jul; 29 (3): 449-86. doi: 10.1128/CMR.00083-15. PMID: 27029594; PMCID: PMC4861987.
- Lauria A.M., Zabbo C.P. Pertussis. [Updated 2022 Oct 7]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519008/
- Rosłonkiewicz-Wiechowska K. Krztusiec - stara choroba i nowe metody zapobiegania. Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 3, 107-113.
- Informacje dotyczące szczepień przeciwko krztuścowi dostępne na stronie szczepienia.pzh.gov.pl.
