Co to jest tran i olej z wątroby rekina?
Tran (olej z wątroby dorsza), zwany niegdyś jako olej wątłuszowy (Oleum Jecoris Aselli), to substancja tłuszczowa otrzymywania z ryb należących do rodziny dorszowatych (Gadidae). W jego skład mogą wchodzi elementy pozyskiwane z innych morskich stworzeń jak chociażby wieloryby.
Olej z rekina pozyskiwany jest z wątroby tej ryby, która jest jego bogatym źródłem. Warto wiedzieć, że u rekinów charakterystyczna jest duża wątroba, dzięki której utrzymują swoją pływalność. Jest ona pełna oleju i może stanowić od 5-10 % masy ciała rekina.
Olej z rekina i dorsza — skład i istotne składniki
Oba oleje są źródłem NNKT z rodziny omega-3, jednak ich zawartość jest większa w tranie z dorsza. Nie bez znaczenia jest obecność alkilogliceroli i skwalenu u rekina, które są określane jako modulatory układu immunologicznego. Oprócz tego oba oleje są źródłem kilku witamin — szczególnie tych rozpuszczalnych w tłuszczach jak chociażby A, D i E.
Olej z wątroby dorsza — nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3
Tran to olej z wątroby dorsza i bogate źródło tzw. nienasyconych kwasów tłuszczowych NNKT, do których należą kwasy tłuszczowe omega-3 oraz "tłuste" witaminy jak witamina A i D, w nieco mniejszej ilości tokoferole, czyli witamina E. Kwasy omega-3 to grupa różnych związków, gdzie najbardziej znane to:
- kwas eikozapentaenowy (EPA),
- kwas dokozaheksaenowy (DHA).
Ich suplementacja jest istotna u małych dzieci (m.in. w okresie niemowlęcym), a także kobiet w okresie ciąży. Odpowiadają one za rozwój układu nerwowego, oczu i mózgu w okresie płodowym. Oprócz tego w jego składzie występują kwasy omega-6, które z omega-3 korzystnie wpływają na odporność, układ krwionośny i nerwowy.
Tran z dorsza to źródło kwasów tłuszczowych omega-3 jak DHA i EPA oraz witamin: A i D.
Olej z wątroby rekina — alkiloglicerole, skwalen
Wśród składników oleju z wątroby rekina wymienia się niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT n-3 (kwasy tłuszczowe omega-3), ale najistotniejsze są: alkiloglicerole i skwalen. Mają one znaczenie dla odporności (aktywują komórki odpornościowe), poziomu cholesterolu. Stosuje się je u osób cierpiących na choroby nowotworowe (przykładowy produkt to BioMarine 1140). Skwalen może stanowić do 90% składników oleju w zależności od gatunku rekina. Olejowi przypisuje się inne właściwości jak działanie wiruso- i bakteriobójcze.
Olej (tran) z rekina to źródło alkilogliceroli i skwalenu, które łącznie wykazują synergizm działania m.in. na układ odpornościowy (immunologiczny).
Co na odporność? Olej z wątroby rekina czy tran z dorsza?
Wiemy, że są źródłem kwasów omega-3, oba są pomocne na wzmocnienie odporności, ale co lepiej wybrać? Obecnie nie ma jednoznacznych badań wskazujących przewagę któregoś tych środków. Widoczne są jednak różnice ilościowe i jakościowe — tran z dorsza to bogatsze źródło kwasów omega 3. W czym tkwi tajemnica oleju z wątroby rekina? Rekin zawiera większe zasoby skwalenu i alkilogliceroli. Warto rozpatrzeć również zawartość innych składników jak witamina A czy D, które często można suplementować osobno.
Większość produktów jak tran czy olej z wątroby rekina są zarejestrowane jako suplement diety, które dostępne są w postaci jak:
Dla maluchów, które ukończyły pierwszy miesiąc życia dostępny jest Moller's Mój Pierwszy Tran Norweski, dla nieco starszych alternatywa żelek Mio Bio Alaskan lub Moller's Omega-3 Żelki.
W produktach z olejem rybnym można znaleźć dodatkowe składniki jak chociażby czosnek, który również wspomaga odporność czy wpływa korzystnie na poziom cholesterolu. Przykładowe produkty to:
Tran i olej z wątroby rekina — dodatkowe wskazania
Oba produkty wspierają odporność, mogą być stosowane u dzieci, niektóre u kobiet w okresie ciąży czy karmienia piersią. Tran z dorsza można stosować np. w przypadku diety ubogiej w ryby. Olej z rekina zyskuje na popularności u osób pragnących zadbać o cholesterol dzięki obecności alkilogliceroli. Nie należy zapominać, że oba oleje są źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach jak:
- witamina D (cholekalcyferol), która wspiera gospodarkę wapniowo-fosforanową, zęby, kości, mięśnie; jest stosowana u dzieci z krzywicą czy dorosłych chorujących na osteoporozę.
- witamina A, która dba o stan skóry i błon śluzowych.
Tran na odporność czy olej z wątroby rekina mogą stanowić uzupełnienie witamin w okresie osłabienia organizmu czy rekonwalescencji po chorobie. Nie należy zapominać, że kwasy omega-3 są zalecane w chorobach sercowych, miażdżycy czy podwyższonym poziomie trójglicerydów.
Oprócz tego olej z wątroby rekina wspiera funkcjonowanie układów i narządów jak system limfatyczny, szpik czy skóra (w tym do łagodzenia objawów skórnych w AZS, łuszczycy). Tran można również spotkać w postaci tłustej maści tranowej, która zawiera 40% oleju (Unguentum Olei Jecoris Aselli FP VI). Stosuje się ją w wspomagającym leczeniu ran, które mają charakter odleżyn, oparzeń czy odmrożeń.
Olej z wątroby dorsza i rekina — przeciwwskazania
Niektóre osoby mogą wykazywać nadwrażliwość (uczulenie) na ryby i ich olej - nie bez znaczenia jest ich "morskie" pochodzenie. Można również wskazać inne przeciwwskazania jak hiperkalcemia (podwyższony poziom wapnia), kamica nerkowa - jeśli w produkcie występuje witamina D. Kobiety w ciąży również muszą zachować ostrożność spożywając tran ze względu na zawartość witaminy A, której nie powinny nadużywać ze względu na rozwój płodu. Istotna jest dzienna spożywana ilość kwasów omega-3, która w przypadku niektórych chorób nie powinna przekraczać 4 g jak np. hemofilia czy skaza krwotoczna. Nie zaleca stosowania tranu, jeśli w organizmie istnieje nadmiar składników jak witamina D czy witamina A (tzw. hiperwitaminoza).
Tran i olej z wątroby rekina — często zadawane pytania
Masz pytania odnośnie tranów? Zadaj pytanie w komentarzu!
Jak smakuje tran?
Posiada specyficzny rybi posmak i charakterystyczny zapach ze względu, że jest wytwarzany z wątroby ryb dorszowatych.
Jaki tran, olej rybi z wątroby rekina mogę kupić w aptece?
W aptece można kupić tran lub olej z wątroby rekina w postaci kapsułek (po 500-1000 mg oleju), doustnego płynu lub oleju o aromacie naturalnym lub owocowym. Oprócz tego spotyka się oleje rybne z dodatkami jak np. czosnek. Obecne są tam również witaminy np. A i D.
Chcę przygotować swój układ odpornościowy na najbliższy sezon przeziębień i infekcji. Kiedy powinnam zacząć łykać tran w kapsułkach?
Tran, czyli olej z ryb dorszowatych można zacząć suplementować pod koniec sierpnia. Większość produktów na odporność wymaga kilkutygodniowego okresu stosowania. Podobnie jest w przypadku oleju z wątroby rekina i jego składników jak alkiloglicerole i skwalen.
Z jakiej ryby wytwarza się trany?
Tran to tradycyjnie olej z wątroby dorsza lub ryb z rodziny dorszowatych. Niekiedy można spotkać się z nomenklaturą "tran z rekina", który jest swego rodzaju uproszczeniem i nie jest to właściwa definicja. Nie zmniejsza to jednak jego właściwości prozdrowotnych.
Ile razy dziennie stosuje się zwykle tran?
W zależności od wskazań 2-3 razy dziennie. niekiedy raz dziennie. Zależy to od zawartości witamin A, D, E, naszych potrzeb czy przyjmowania tych witamin z innych źródeł. Nie bez znaczenia jest wiek, ciąża czy okres karmienia piersią.
Od jakiego wieku tran jest dla dzieci?
Zależy to od wskazań producenta. W obrocie dostępne są trany z dorsza, które można stosować od pierwszych dni życia, 1. lub 3. miesiąca życia. Tran z rekina najczęściej stosuje się u dziecka w wieku 3 lat i starszych.
Nie lubię smaku naturalnego tranu. Czy jest np. tran w żelkach?
Tak, obecnie można spotkać owocowe żelki z tranem np. Moller's żeli owocowe. Alternatywą są również kapsułki (smak jest ukryty w kapsułce, aczkolwiek może być wyczuwalny charakterystyczny zapach). Dostępne są również smakowe trany np. owocowe lub cytrynowe.
Czy olej z dorsza / rekina można stosować cały rok?
Nie ma przeciwwskazań do jego całorocznego stosowania.
Czy można przedawkować tran?
Większe spożycie może wiązać się z hiperwitaminozą witamin(y) A i/lub D. Dodatkowo kwasy omega-3 mogą nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych.
Z jakimi produktami nie należy łączyć oleju z wątroby rekina i dorsza?
Nie należy stosować dużych ilości tranu, kwasów omega-3 z lekami przeciwzakrzepowymi — może dojść do nasilonego działania i trudności w tamowaniu rany i dłuższy okres krwawienia.
Jaki tran wybrać dla dziecka?
Wszystko zależy od wieku dziecka, czy dodatkowo suplementowana jest witamina D lub A? Nie należy łączyć wielu preparatów witaminowych w jednym czasie. W zależności od wieku można wybrać tran w płynie, żelki lub kapsułki z mniejszą ilością oleju, które będą łatwiejsze do połknięcia.
Co zawiera więcej kwasów tłuszczowych — tran czy olej z rekina?
Większe ilości kwasów tłuszczowych omega-3 zawiera tran z dorsza.
Bibliografia
- Moyad, M., Babicz, K., & Lee, J. (2016). Przewodnik po świecie suplementów. Łódź: Galaktyka.
- Lewkowicz N, Lewkowicz P, Kurnatowska A, Tchórzewski H, (2006) Mechanizm działania i zastosowanie kliniczne oleju z wątroby rekina, Pol. Merk. Lek., XX, 119, 598
- Szostak W. B., Szostak-Węgierek D., (2006) Właściwości zdrowotne oleju z rekina, Przegląd lekarski, 63(4)
- Materac E, Marczyński Z, Bodek K H, (2013) Rola kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 w organizmie człowieka, Bromat. Chem. Toksykol, XLVI, 2, 225 – 233
