Katar w ciąży może być objawem przeziębienia, alergii lub zmian hormonalnych. Bywa uciążliwy i negatywnie wpływa na samopoczucie kobiety ciężarnej. Co na katar w ciąży można bezpiecznie stosować? Jakie domowe sposoby na katar mogą pomóc złagodzić ten nieprzyjemny objaw?
Choroby wątroby - przyczyny, dieta, badania, objawy chorej wątroby
Wątroba to niezwykle istotny narząd, który odpowiada za wiele skomplikowanych reakcji metabolicznych, enzymatycznych w organizmie. Oprócz, że bierze udział w trawieniu, jest odpowiedzialna za detoksykację organizmu, to również w niej zachodzi synteza wielu istotnych składników z grupy białek i nie tylko. Warto jednak pamiętać, że choroby wątroby w mocny sposób mogą ograniczyć jakość życia i mogą prowadzić do niewydolności wątroby i dróg żółciowych, a także zmian martwiczych, encefalopatii i nieodwracalnego uszkodzenia wątroby.
- Wątroba i jej funkcje
- Czynniki wpływające na funkcje wątroby
- Jakie są objawy chorej wątroby?
- Choroby wątroby - przykłady
- Żółtaczka
- Ostre wirusowe zapalenie wątroby
- WZW typu A
- WZW typu B
- Marskość wątroby (zwłóknienie wątroby)
- Alkoholowa choroba wątroby
- Niealkoholowe stłuszczenie wątroby
- Dieta wątrobowa
- Badania oceniające wątrobę
- Wsparcie pracy wątroby z apteki
- Inne substancje o istotnym znaczeniu dla wątroby
Wątroba i jej funkcje
Wątroba to multifunkcyjny narząd stanowiący część układu pokarmowego. Zbudowana jest z 2óch płatów, w przypadku ludzi jest ulokowana pod przeponą. Jej większa część jest położona w prawym podżebrzu, oprócz tego zajmuje górną część nadbrzusza i lewego podżebrza. Ze względu na jej ulokowanie wyróżnia się powierzchnię przeponową i trzewną. Za co odpowiada wątroba w organizmie? Bierze udział w syntezie czynników krzepnięcia, albumin, fibrynogenu, produkuje żółć (która wypływa za pomocą dróg żółciowych). Oprócz tego to złożona enzymatyczna fabryka, która bierze udział w metabolizmie leków, toksyn, alkoholu, a także licznych przemianach aminokwasów w glukozę, cukrów w glikogen / tłuszcze. Stanowi magazyn dla witamin A, D, K i żelaza. Wiele osób kojarzy wątrobę z licznymi funkcjami detoksykującymi... i mają rację! To jedna z najważniejszych cech wątroby i jej zdolność do neutralizacji pozostałości przemiany materii.
Czynniki wpływające na funkcje wątroby
Wątroba styka się ze zróżnicowanymi związkami, które w zależności od możliwości metabolizuje, przekształca, wiąże w postaci łatwych do wydalenia soli. Dlatego występują tak zróżnicowane choroby wątroby pod względem etiologicznym. Do czynników mających wpływ na wzrost ryzyka wystąpienia chorej wątroby wymienia się alkohol, niektóre leki, żywność wysoko przetworzoną obfitującą w tłuszcze nasycone, papierosy, toksyny bakteryjne.
Jakie są objawy chorej wątroby?
Objawy chorej wątroby zależnie od przyczyn jej wystąpienia mogę pokrywać się. Jeden z częściej wskazywanych przez pacjentów objawów to "ból wątroby", który określany jest jako ucisk / ból po prawej stronie pod żebrami (warte wyjaśnienia jest to, że sama wątroba nie boli, ale jej powiększenie może uciskać na sąsiednie narządu powodując dolegliwości bólowe). To co wiele osób kojarzy wśród objawów chorób wątroby to świąd skóry, zażółcenie skóry + błon śluzowych i gałek ocznych. Oprócz tego zależnie od etiologii mogą być widoczne pajączki naczyniowe, przeczosy, rumień dłoni / stóp, białe paznokcie. Do tego może dochodzić zmiany w zabarwieniu moczu (jest on ciemniejszy) oraz nieco jaśniejsze stolce związane z cholestazą.
Wśród objawów np. zapalenia wątroby wymienia się m.in. spadek wydolności fizycznej, bóle stawów, stany podgorączkowe, nudności, nietolerancja pokarmów tłuszczowych, brak apetytu. Inne objawy stwierdzane wśród chorób wątroby to powiększenie tego narządu, zmiana w jego "gęstości", które mogą być stwierdzone w palpacyjnym badaniu brzucha, ale również w podstawowym badaniu obrazowym, czyli USG.
W przebiegu wielu chorób wątroby odnotowuje się przewlekłe zmęczenie, problemy z pamięcią i koncentracją. Dlatego w przebiegu chorób wątroby stwierdza się objawy ośrodkowe związane z niewydolnością tego narządu. Zależnie od objawów literatura medyczna wyróżnia 4 stadia wśród których występują takie objawy jak: spowolnienie, problem z koncentracją, apatia, nasilona senność, chaotyczna mowa, śpiączka z brakiem kontaktu.
Jak może wyglądać zdrowa i chora wątroba zależnie od dolegliwości i schorzenia
Choroby wątroby - przykłady
Wątroba narażona jest na wiele czynników o potencjale infekcyjnym (wirusy, bakterie, pasożyty), ale również szkodliwym pochodzącym z zewnątrz jak niektóre leki, nadużywanie alkoholu i innych używek. Dlatego wiele stanów zapalnych wątroby i związane z nim uszkodzenie powiązane jest bezpośrednio z czynnikiem etiologicznym. W procesie różnicowym wielu z nich należy potwierdzić lub wykluczyć:
- zapalenie wątroby wywołane wirusami,
- polekowe (wywołane przez halotan, steroidy, duże dawki paracetamolu, kwas walproinowy) toksyczne alkoholowe uszkodzenie wątroby, które mogą prowadzić do niewydolności wątroby,
- chemiczne uszkodzenie wątroby (np. związane z czterochlorkiem węgla),
- autoimmunologiczne,
- stany przewlekłe jak marskość, nowotwory wątroby i inne schorzenia metaboliczne jak choroba Wilsona, w którym dochodzi do odkładania się miedzi w wątrobie i innych narządach czy hemochromatoza (zaburzenia przemiany żelaza i jego gromadzenie się w narządach).
Poniżej po krótce omówiono kilka chorób wątroby.
Żółtaczka
Żółtaczka pojawia się w wyniku cholestazy, czyli zaburzeń odpływu / produkcji żółci. Źródła tego zaburzenia mogą być zarówno wewnątrz jak i zewnątrzwątrobowe. Potencjalnymi przyczynami mogą być wirusowe zapalenia wątroby typu A, C, C, stosowanie leków hepatotoksycznych, a także może towarzyszyć nowotworom. W trakcie jej przebiegu występuje wzmożone stężenie bilirubiny, poza tym wysoka aktywność aminotransferaz i fosfatazy zasadowej.
Ostre wirusowe zapalenie wątroby
Jednym z czynników wirusowego zapalenia wątroby są bliżej znane wirusy WZW typu A, B, C, D, E. Oprócz tego obraz kliniczny jest nieco zbliżony do ogólnoustrojowych chorób jak mononukleoza zakaźna, choroba cytomegaliowirusowa. Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) zależnie od rodzaju wirusa może szerzyć się różnymi drogami, chociażby drogą fekalno-oralną (WZW A i E), parenteralną (dializa, transfuzja, narkotyki) i płciową (WZW B). Wśród jej objawów występuje zażółcenie skóry (nie jest to jednak stałe kryterium), oprócz tego może dojść do zmian w zabarwieniu moczu i kału. W leczeniu wykorzystuje się leki przeciwwirusowe (inne niż te, które są znane z leczenia opryszczki czy infekcji górnych dróg oddechowych), a także specyficzne immunoglobiny oraz leczenie objawowe. W diagnozie wirusowych zapaleń wątroby korzysta się z testów serologicznych
WZW typu A
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (znane jako żółtaczka pokarmowa / choroba brudnych rąk) to jedno z częściej występujących. Zwykle wywołane przez spożycie zanieczyszczonego pokarmu, sprzyjają mu przeludnienie i złe warunki sanitarne - roznosi się na drodze fekalno-oralnej. W przypadku typu A stosuje się m.in. leczenie objawowe i immunoglobulinę anty-HAV. W ramach profilaktyki dostępna jest szczepionka przeciwko HAV.
WZW typu B
Innym WZW na które warto zwrócić uwagę, jest WZW typu B. Wirus zapalenia wątroby typu B szerzy się również na drodze transfuzji, stosowaniem skażonych igieł (np. wśród narkomanów). W leczeniu stosuje się leki przeciwwirusowe.
Marskość wątroby (zwłóknienie wątroby)
W przebiegu marskości wątroby dochodzi do martwicy hepatocytów, a w konsekwencji do włóknienia i tworzenia guzków. W efekcie zmienia się konsystencja wątroby (jej miąższu). W jej przebiegu pojawić może się nadciśnienie wrotne, wydłużenie czasu protrombinowego i spadek stężenia albumin poniżej 25 g/l (wynik prawidłowy to 35-50 g/l). W diagnostyce marskości nie wykorzystuje się badań enzymów wątrobowych, które mogą być zróżnicowane i nie są wiarygodnym źródłem dla oceny funkcji wątroby.
Alkoholowa choroba wątroby
Stłuszczenie wątroby obserwuje się m.in. u osób zmagających się z alkoholową chorobą wątroby. Dochodzi tutaj do gromadzenia się tłuszczu w hepatocytach. Zmiany te widoczne są w badaniach USG i TK. Oprócz tego może dojść do alkoholowego zapalenia wątroby, gdzie stwierdza się martwicę hepatocytów i nacieki z neutrofilów. Dane statystyczne mówią o 50% śmiertelności dla ciężkich przypadków. W badaniach obserwuje się zwiększony poziom aminotransferaz i fosfatazy zasadowej. Dodatkowo możliwe jest wydłużenie czasu protrombinowego i wzrost poziomu bilirubiny.
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby
To stan stłuszczenia wątroby, który obserwuje się u pacjentów, którzy nie piją dużych ilości alkoholu. Występuje m.in. u pacjentów otyłych, z cukrzycą i hiperlipidemią. Stłuszczeniu temu może towarzyszyć stan zapalny - w takim przypadku mówi się o niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniu.
Dieta wątrobowa
Wątroba ciężko pracuje po spożytym tłustym i smażonym posiłku. Dlatego w założeniu diety wątrobowej wyklucza się dana ciężkie (zwykle bardzo smaczne) jak potrawy smażone, tłuste i ogólnie uznawane za ciężkostrawne. Oprócz tego żywność wysokoprzetworzona z dodatkiem konserwantów i tłuszczy trans powinna być ograniczona i możliwie wyeliminowana. Co zatem jeść w diecie wątrobowej? Dozwolone są takie składniki jak chude mięso i ryby, chudy nabiał i wędlinę. Źródłem tłuszczu mogą być oleje roślinne, orzechy i tłuszcze z chudych produktów. Czego należy się wystrzegać? Niezależnie od rodzaju diety wątrobowej (np. takiej przy stłuszczeniu czy przy występującej encefalopatii) zakazane jest spożywanie alkoholu, poza tym - mocne używki jak kawa, ostre przyprawy. Do kanonu zakazanego owocu w diecie wątrobowej zalicza się również tłusta rzeczy jak majonez, śmietana, sery, dania smażone + zasmażki. Oprócz tego warto pomyśleć o spożywaniu produktów o niskim indeksie glikemicznym, ograniczyć te o wysokim IG (miody, dojrzałe banany, suszone owoce, dżemy). Dodatkowo wyklucza się również surowe warzywa, szczególnie te wzdymające i grzyby.
Badania oceniające wątrobę
Podstawą do wykonania badań jest wywiad z pacjentem, który w sporym stopniu sugeruje kolejność dalszej diagnostyki. W trakcie rozmowy z lekarzem może on zapytać o stosowane leki (szczególnie te hepatotoksyczne), przebyte choroby (np. kamicy żółciowej), szczepienie na WZW typu B, a niekiedy też dietę (co ma znaczenie dla chorób pasożytniczych).
Oprócz wywiadu lekarz przeprowadza badanie fizykalne brzucha, gdzie doszukuje się m.in. oznak uszkodzenia wątroby (pajączki naczyniowe, dłonie wątrobowe), oznak powiększenia narządu (np. hepatosplenomegalia - powiększenie wątroby i śledziony), inne opory w obrębie jamy brzusznej i wątroby. W badaniu fizykalnym lekarz wyklucza m.in. tkliwość (objaw Chełmońskiego - w teorii może wystąpić tutaj ból wątroby / dolegliwości bólowe przy opukiwaniu), a ocenie podlega konsystencja wątroby, ostrość brzegu.
Jakie są cechy zdrowej wątroby? Jest ona miękka, posiada gładką powierzchnię, ostry brzeg i jest niebolesna. Diagnostyce powinna podlegać wątroba o zwiększonej "spoistości", a także dająca oznaki powiększenia.
W literaturze medycznej możemy zetknąć się z określeniem LFT (liver function tests), czyli testy funkcji wątroby. Wśród badaniach biochemicznych z surowicy wykonuje się oznaczenie:
- poziomu bilirubiny,
- enzymów wątrobowych (w szczególności aminotransferaz asparaginowej i alaninowej),
- fosfatazy zasadowej,
- aktywności gamma-glutamylotranspeptydzy,
- markery surowicze jak alfa-2-makroglobuliny, alfa-2-haptoglobuliny, gamma-globuliny, apoproteiny A1, gamma-glutamylotranspeptydazy, bilirubinę,
- stężenia albumin,
- czasu protrombinowego.
Oprócz tego znaczenie mają również badania obrazowe jak:
- ultrasonografia (podstawowe badanie w chorobach wątroby i dróg żółciowych),
- tomografia komputerowa,
- rezonans magnetyczny,
- cholangiopankreatografia (z użyciem rezonansu magnetycznego, endoskopowa), a także przezskórna cholangografia,
- scyntygrafia.
W przypadku wątroby stosuje się również przezskórną biopsję wątroby.
Wsparcie pracy wątroby z apteki
Wiele osób dorosłych doświadcza problemów na tle trawiennym (jak ból brzucha) i przewodu pokarmowego, za którymi niekiedy "współwinna" jest wątroba ze względu np. na mniejszą produkcję żółci. Jednak wiele zewnętrznych czynników niekorzystnie wpływa na jej funkcjonowanie, czego efektem może być (np. alkoholowe) uszkodzenie wątroby, zapalenie dróg żółciowych, kamica żółciowa. Co pozwoli uniknąć problemów z wątrobą lub je złagodzić? Jak zwykle pomocną dłoń wyciąga matka natura i proponuje szereg pomocnych ziół na wątrobę jak:
- karczoch pobudza produkcję żółci, co wpływa na spadek frakcji lipidowej jak trójglicerydów, a także przyspieszoną eliminacją związków toksycznych; istotne znaczenie w karczochu odgrywa związek jak cynaryna,
- ostropest zawiera ochronne flawonolignany (np. sylimaryna) oddziałujące z hepatocytami (tzw. komórki wątroby); oprócz tego uszczelniają błony komórkowe co zapobiega przenikaniu toksycznych substancji do środka komórek wątroby,
Inne substancje o istotnym znaczeniu dla wątroby
- Oprócz tego istotnym wsparciem dla regeneracji wątroby są fosfolipidy (np. sojowe), L-asparginian L-ornityny, cholina i fosfatydylocholina, kwas dehydrocholowy (np. w Raphacholin C i forte).
- Fosfolipidy z fosfatydylocholiną (syntezowana m.in. z choliny) posiadają działanie wątroboochronne. Przeciwdziała stłuszczeniu i włóknieniu wątroby. Związki te odpowiadają za regenerację, stabilizację błon hepatocytów. Oprócz tego ograniczają utlenianie tłuszczy.
- L-asparaginian L-ornityny to związek odgrywający istotną rolę w wątrobowych przemianach amioniaku do mocznika i syntezy glutaminy (to jedna z form eliminacji amioniaku z organizmu).
- Kompleks witamin z grupy B znany jako B compositum to grupa składników mająca znaczenie dla procesów metabolicznych prowadzonych w wątrobie. W przebiegu wielu chorób wątroby poziom witamin B jest obniżony np. w przebiegu choroby alkoholowej. Warto zwrócić uwagę, że witaminy jako B-complex są istotne dla innych chorób wątroby jak niealkoholowe stłuszczeniowa choroba wątroby.
Bibliografia
- Khot, A., Polmear, A., Steciwko, A., Stricker, A., Szetela, B., & Wencka, B. (2019). Standardy medyczne w praktyce lekarza rodzinnego. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Clark, M., Kumar, P., Lukas, W., Szetela, B., & Szymczak, A. (2018). Kumar & Clark diagnostyka i terapia w praktyce lekarskiej. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Hahn, J., Skoczyńska, A., & Starczewska, A. (2015). Checklist choroby wewnętrzne. Wrocław: MedPharm Polska.
- Wallner, G., Dziki, A., & Dąbrowski, A. (2018). Zaburzenia czynnościowe układu pokarmowego. Lublin: Wydawnictwo Czelej.
- https://go.drugbank.com/drugs/DB00129. Ornithine: Uses, Interactions, Mechanism of Action | DrugBank Online. (2021). Dostęp 28 Grudzień 2021
- https://www.drugs.com/mcp/liver-function-tests. Liver function tests. (2021). Dostęp 28 Grudzień 2021